İdarî yargı; genel manasıyla idarenin, idare hukukunca düzenlenen eylem ve işlemlerinden doğan uyuşmazlıklarına bakan, adlî yargının dışında kendine özgü kuralları ve yargılama yöntemleri olan ayrı bir yargı düzenidir90.
8808.02.1983 tarihli ve 17953 sayılı Resmi Gazete.
89 https://www.yargitay.gov.tr, erişim tarihi: 30/03/2018.
90 A. Şeref Gözübüyük, Yönetsel Yargı, Güncelleştirilmiş 26. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007, s.
5; Gözler, s. 344.
34 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanunu’nda91 bölge idare (istinaf) mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri; 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda, Danıştay düzenlenmiştir. İdare ve vergi mahkemeleri ilk derece; bölge idare (istinaf) mahkemesi ikinci derece; Danıştay üst derece mahkemesidir. Danıştay bazı istisnai durumlarda ilk derece mahkemesi olarak da görev yapmaktadır.
Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin yargılama usulü de, 06/01/1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda92 düzenlenmiştir.
1. İdare ve Vergi Mahkemeleri
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanunu’nun 2. maddesine göre, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevreleri tespit olunur. İş durumuna göre, mahkemelerin birden fazla daireleri de kurulabilir. Bunlar arasındaki iş bölümünü Hakimler ve Savcılar Kurulunca belirlenebilir (2576 SK m. 3/D-e.3).
İdare mahkemelerinin görev alanı, kanunlarla başka yargı yerlerinin görev alanına girmeyen idari uyuşmazlıklara karşı açılacak iptal ve tam yargı davalarıdır (2576 SK m. 5). Bu anlamda, idare mahkemelerini idari yargıda genel görevli mahkeme olarak kabul edebiliriz93.
Vergi mahkemelerinin görevi ise, Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun’un 6. maddesinde tek tek sayıldığı için özel görevli mahkemelerdir. Bu mahkemeler, genel bütçeye ve yerel yönetimlere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlülükler, bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar ile bu konularda
9120.01.1982 tarihli ve 17580 sayılı Resmi Gazete.
9220.01.1982 tarihli ve 17580 sayılı Resmi Gazete.
93 Mustafa Avcı, İdari Yargılama Usulündeki Son Yenilikler ve İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017, s. 23; Gözler, s. 344.
35 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü hakkındaki Kanunun uygulanmasına ilişkin davalar ve diğer kanunlarca verilen işleri çözümlemekle görevli olan mahkemelerdir.
İdare ve vergi mahkemeleri, bir başkan ve yeterli üye hakimden oluşmaktadır.
Kural olarak incelemeler kurul halinde ve dosya üzerinden bir başkan ve iki üye hakim tarafından incelenerek karar verilir. Ancak, uyuşmazlık miktarı yirmi beş bin Türk Lirasını94 aşmayan idari ve vergi davaları, mahkeme başkanının önceden belirleyeceği üye hâkimlerinden biri tarafından çözümlenir.
2. Bölge İdare (İstinaf) Mahkemeleri
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanunu’nun 3. maddesinde düzenlenen bölge idare mahkemeleri, 18/06/2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun’la yeniden düzenlenerek istinaf mahkemelerine dönüştürülmüştür95. Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur (2576 SK m. 3).
Bölge idare mahkemelerinde biri idare, diğeri vergi olmak üzere en az iki daire bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin sayısı, Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca artırılıp veya azaltılabilir. Her dairede bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Bölge idare mahkemesi başkan ve üyeliklerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca atama yapılır. Ayrıca, bölge idare mahkemelerinde, idari personel ile ilgili işlere ve acil hallerde hakim görevlendirme işlerine bakmakla görevli bir de bölge idare mahkemesi adalet komisyonu bulunur (2576 SK m. 3/G).
Halen ülkemizde 8 ilde bölge idare mahkemesi bulunmaktadır96.
942018 yılı için bu miktar otuz altı bin Türk Lirasıdır.
95Avcı, s. 27.
96 İstanbul, Ankara, Bursa, Konya, Samsun, İzmir, Gaziantep ve Erzurum, http://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/4732c85c-b3e0-4e0b-8cae-19e8fff1e806.pdf, erişim tarihi:
30/03/2018.
36 Bölge idare mahkemeleri; idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen ve istinaf yolu açık nihai kararlara karşı yapılan başvurularına, yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazlarına, yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarına bakmakta ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktadır.
Bölge idare mahkemelerindeki dairelerde toplantı, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla olur. Görüşmeler gizli yapılır, kararlar çoğunlukla verilir.
3. Danıştay
1982 Anayasasının 155. maddesinde düzenlenen ve yüksek mahkemelerden olan Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercisi olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, Danıştay, 2757 sayılı Kanun’un 24. maddesinde sayılan davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır.
Danıştay’da, daireler, Danıştay Genel Kurulu, İdari İşler Kurulu, İdari Dava Daireleri Kurulu, Vergi Dava Daireleri Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu, Disiplin Kurulu ve Başkanlık Kurulu ve Başkanlar Kurulu bulunmaktadır.
Danıştay, biri idari daire, dördü vergi dava dairesi ve oniki idari dava dairesi olmak üzere toplam onyedi daireden oluşmaktadır97. Daireler arasındaki iş bölümü, Danıştay Başkanlık Kurulu tarafından karara bağlanmaktadır. Her dairede bir başkan ve yeteri kadar üye vardır. Toplantılar bir başkan ve dört üye ile yapılmakta, kararlar salt çoğunluk ile verilmektedir.
9702/12/2014 tarihli ve 6572 sayılı Kanun’un 9’uncu maddesiyle, iki idari daire olarak benimsenmiş ise, Başkanlar Kurulu’na verilen yetki ile, 22/12/2014 tarih ve 2014/17 sayılı kararı ile idari daire sayısı bire düşürülmüştür.
37 Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilmektedir.
Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak bazı davalara bakmak, temyiz incelemesi yapmak, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmaktır. Ayrıca, bölge idare mahkemelerinin yargı çevresinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkacak görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin olarak karara bağlamak, merci tayini ve bağlantı kararı vermek gibi diğer yargısal işleri yapmakla görevleridir98.