YÖNTEM
3.1. AraĢtırmanın Modeli
AraĢtırma, tarama modelindedir. Bu tür araĢtırmalar geçmiĢte veya halen var olan durumu var olduğu Ģekliyle betimlemeyi amaçlamaktadır. AraĢtırmaya konu olan birey ya da nesne, kendi koĢulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalıĢılmaktadır. Onları herhangi bir Ģekilde değiĢtirme, etkileme çabası gösterilmez. Bu amaçla bu tür araĢtırmalar, çok sayıda elemandan oluĢan bir evrende genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü veya ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılmaktadır (Karasar, 2002:77-79).
ÇalıĢmada tarama yapılırken betimsel yöntem kullanılmıĢtır. Betimsel yöntem olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeĢitli alanların “ne” olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalıĢmaktadır. Betimleme araĢtırmaları mevcut olayların daha önceki olay ve koĢullarla iliĢkilerini de dikkate alarak durumlar arasındaki etkileĢimi açıklamayı hedeflemektedir (Kaptan, 1998:59).
3.2. Evren ve Örneklem
AraĢtırmanın çalıĢma evrenini; Ankara‟nın Çankaya, Keçiören ve Altındağ ilçelerinde bulunan ilköğretim okulları (toplam 253 ilköğretim okulu) ve bu okullarda öğrenim gören 4-8. sınıf (toplam 219.503) öğrencileridir (Ankara Ġl Millî Eğitim Müdürlüğü, 2010). Bu okullar ilköğretim sekizinci sınıfa kadar olup, araĢtırma beĢ sınıf düzeyinde gerçekleĢtirildiği için, araĢtırmanın çalıĢma evreni toplam öğrenci sayısının yaklaĢık yarısından biraz fazla olarak değerlendirilmiĢtir.
Örneklemin evreni temsil edebilmesi için, Ankara‟nın farklı coğrafi yerlerinde bulunan ilçeleri ve okulları ve farklı sosyo-ekonomik düzeylere sahip öğrenciler tercih edilmiĢtir. AraĢtırmacı, uygulama yapılacak ilköğretim okullarına önceden giderek idarecilerden okula gelen öğrencilerin ailelerinin sosyo-ekonomik bakımdan ne
durumda oldukları hakkında görüĢ almıĢtır. Bu görüĢmelere dayanarak araĢtırma için seçilmiĢ olan bu üç okula gelen öğrencilerin sosyal ve ekonomik durumlarının farklılık gösterdiği kanaatine varılmıĢtır.
Sosyo-ekonomik açıdan üst düzey çevrenin okulu olarak Ankara‟nın Çankaya ilçesine bağlı Ġl Genel Meclisi Ġlköğretim Okulu, orta sosyo-ekonomik düzeye sahip çevrenin okulu olarak Keçiören ilçesine bağlı 23 Nisan Ġlköğretim Okulu, alt sosyo- ekonomik düzeye sahip çevrenin okulu olarak Altındağ ilçesine bağlı Polis Amca Ġlköğretim Okulu tercih edilmiĢtir.
AraĢtırmada örneklemi; 2008-2009 eğitim-öğretim yılında, Ġl Genel Meclisi
Ġlköğretim Okulu, 23 Nisan Ġlköğretim Okulu ve Polis Amca Ġlköğretim Okulu 4- 8. sınıflardan yansız olarak atanan ikiĢer Ģubenin oluĢturması düĢünülmüĢtür. AraĢtırmanın örneklemindeki katılımcıların dağılımı Tablo 17‟de gösterilmiĢtir.
Tablo 17: AraĢtırmanın örneklemine katılan okullar ve sınıfların öğrenci sayıları OKULLAR
Polis Amca Ġ.Ö.O. 23 Nisan Ġ.Ö.O. Ġl Genel Meclisi Ġ.Ö.O.
Genel Toplam
SINIF ġube E K T ġube E K T ġube E K T
4 A-B 10 16 26 A-B 15 13 28 A-B 15 14 29
5 A-B 11 14 25 A-B 19 17 36 A-B 14 14 28
6 A-B 9 16 25 A-B 11 16 27 A-B 24 26 50
7 A-B 8 17 25 A-B 16 14 30 A-B 16 18 34
8 A-B 11 12 23 A-B 16 20 36 A-B 16 19 35
Toplam 49 75 124 76 81 157 85 91 176
Genel
3.2.1. Okulların Özellikleri
Bu çalıĢmada örneklem olarak seçilen okulların üç farklı sosyo-ekonomik çevreyi (alt-orta-üst) temsil etmesi amaçlanmıĢtır. Örneklemi oluĢturan okulların özellikleri Ģöyledir:
Polis Amca Ġlköğretim Okulu
1946 yılında Hasköprü ve Benat Deresi semtlerinde oturanlar, sel basması sonucu, evlerini bundan sonraki felaketlerden korumak amacı ile Hasköprü semtinin ileri gelenlerinden Cemal Bey'in de gayretleriyle o yıllarda bağlık olan Yenidoğan semtinde ev yapmaya baĢlamıĢlardır. Fakat yapılan evlerin yanında bir takım sorunlarla da karsılaĢmıĢlardır. Bu sorunların baĢında yol, su, elektrik ve okul gelmektedir. Okulumuzun ilk adı olan Yenidoğan ilkokulu'nun açılmasına kadar semt çocukları, Ġsmet PaĢa semtindeki Turgut Reis Ġlkokulu‟na gitmek zorunda kalmıĢlardır. Çocukların bu okula gitmeleri de ayrı bir sorun yaratmıĢtır. Zira çocuklarını Ġsmet PaĢa‟daki okula gönderen aileler her gün onları merak etmiĢler ve endiĢe duymuĢlardır. Bu endiĢelerin sonucu, Yenidoğan sakinleri çözüm yolu aramıĢlar ve bir okul yapılmasına karar vermiĢlerdir.
Bunun sonucunda Yenidoğan‟a yerleĢen ve Trabzonlu Laz Hasan lakabı ile anılan Cemal Bey'in, Erzurumlu Fevzi ve Ġbrahim Yalçın Bey'in gayret ve teĢvikleri sonunda ahĢap bir binanın yapımına baĢlanmıĢ ve bu bina okul olarak 1948-1949 eğitim-öğretim yılında hizmete açılmıĢtır. Fakat zamanla bu bina yetersiz kalmıĢ, yeni bina yapılarak 1953-1954 eğitim-öğretim yılında hizmete açılmıĢtır. Bu semtin gece kondu semti olması ve çok fazla göç alması nedeniyle yapılan yeni bina da yetersiz kalmıĢtır. Sonuç olarak altı derslikli bina yıkılarak yerine bu gün kullanılan modern bina yapılmıĢtır.
Okul binası önünde ve yanında bahçe bulunmaktadır. Bahçede, basketbol ve
voleybol sahaları yer almaktadır. Okul, ihata duvarı ile çevrili olup L Ģeklinde bitiĢik iki binadan oluĢmaktadır ve iki ayrı giriĢ kapısı bulunmaktadır.
2009-2010 eğitim-öğretim yılında Polis Amca Ġlköğretim Okulu‟nda; 1 müdür baĢyardımcısı, 3 müdür yardımcısı, 25 branĢ öğretmeni, 29 sınıf öğretmeni, 1 memur ve 1 hizmetli görev yapmaktadır. Okulda; 23 derslik ve 45 Ģube bulunmakta olup, 1578 öğrenci ile eğitim öğretim devam etmektedir. Bunun yanında okulun, konferans salonu, spor salonu, yemekhanesi, misafirhanesi ve lojmanı bulunmamaktadır (http://polisamcaio.meb.k12.tr/ adresinden 26. 04. 2010 tarihinde alınmıĢtır).
23 Nisan Ġlköğretim Okulu
Adını Türkiye Büyük Millet Meclisi‟nin açıldığı günden alan 23 Nisan Ġlköğretim Okulu, 1968-1969 öğretim yılında faaliyete baĢlamıĢtır. Bademlik, UyanıĢ ve 23 Nisan Mahalleleri geliĢmeye baĢlayınca, bu üç mahallenin arasında bir okula ihtiyaç duyulmuĢtur. AraĢtırma sonucunda en uygun yer olarak Bademlik Mahallesi hudutları içerisinde, bugün okulun bulunduğu bölgeye 1968 yılında beĢ derslikli, çatısı saçla kapalı bir bina inĢa edilmiĢtir. Dolayısıyla ilk eğitim-öğretim bu binada baĢlamıĢtır. Çevredeki öğrenci sayısına yeterli gelmeyen okula 1971 yılında beĢ derslikli prefabrik bir bina daha yapılarak derslik sayısı ona çıkarılmıĢtır. 23 Nisan Ġlkokulu üçlü öğretim yapmak suretiyle, Ocak 1982 yılına kadar prefabrik olan bu iki binada eğitim ve öğretimini sürdürmüĢtür.
Okulu üçlü öğretimden kurtarmak için 1981 yılında yeni bir bina daha yapılması planlanmıĢ ve Ocak 1984 yılında 13 derslikli bir bina inĢa edilerek buraya taĢınılmıĢtır. Böylece 23 Nisan Ġlkokulu üçlü öğretimden, ikili öğretime geçmiĢ olup, sınıf mevcutları 40 kiĢiyi geçmeyen sağlıklı bir okul haline getirilmiĢtir.
23 Nisan Ġlkokulu, 1995 yılında ilköğretime dönüĢtürülerek 23 Nisan Ġlköğretim Okulu adını almıĢtır. Ġki binadan oluĢan okulda ikili öğretim yapılmaktadır. Okulun iki binasında toplam 29 derslik (46 Ģube/24 sabahçı–22 öğlenci), 2 anasınıfı, 3 idare odası, 1 öğretmen odası, 1 rehberlik odası, 1 memur ve okul-aile birliği odası, 1 hizmetli odası, 1 Bilgisayar BT sınıfı, 1 kütüphane, 1 laboratuar, 1 spor odası, 1 çok amaçlı salon, 1 arĢiv odası, 1 depo bulunmaktadır.
2009-2010 eğitim-öğretim yılında 23 Nisan Ġlköğretim Okulu‟nda; 1 müdür baĢyardımcısı, 2 müdür yardımcısı, 31 sınıf öğretmeni, 31 branĢ öğretmeni olmak üzere
toplam 62 öğretmen, 1 memur, 2 hizmetli, 2 ücretli temizlik iĢçisi görev yapmaktadır. Okulda; I. kademe sabahçı 536, öğlenci 559 olmak üzere toplam 1095, II. kademede sabahçı 301, öğlenci 243 olmak üzere toplam 544, genel toplamda da 1730 kayıtlı öğrenci eğitim-öğretime devam etmektedir (www.kecioren23nisan.k12.tr/ adresinden 29.04.2010 tarihinde alınmıĢtır).
Ġl Genel Meclisi Ġlköğretim Okulu
Ġl Genel Meclisi Ġlköğretim Okulu 1996 yılında Ankara Çankaya Ahmet HaĢim Ġlköğretim Okulu‟na ek bina olarak düĢünülmüĢtür. Dönemin CumhurbaĢkanı Süleyman Demirel‟in direktifleriyle dönemin Ankara Valisi Erdoğan ġahinoğlu ve Ġl Genel Meclisi okulun inĢaatını üstlenmiĢtir. Okulun projesi, Ahmet HaĢim Ġlköğretim Okulu Müdürlüğü yapmakta olan Mahmut Zengin tarafından Mimar Selma An‟a çizdirilmiĢtir. Okulun inĢaatına ise dönemin Ankara Ġl Milli Eğitim Müdür Yardımcısı Muratbey Balta‟nın giriĢimleriyle yatırım programı çerçevesinde 1998 yılında baĢlanmıĢtır. Okulun tüm giderleri Ġl Genel Meclisi bütçesinden karĢılanmıĢtır. 2001 yılında inĢaatı biten okul 2001-2002 yılında Ġl Genel Meclisi Ġlköğretim Okulu adıyla ve 600 öğrencisi ile eğitim ve öğretime baĢlamıĢtır.
2009-2010 eğitim-öğretim yılında okul; 36 derslik, 4 ana sınıfı, 1 fen bilgisi laboratuarı, 1 bilgi teknolojisi sınıfı, 1 müzik odası, 1 resim odası, 2 teknoloji tasarım atölyesi, 1 rehberlik odası, 3 idare odası, 1 memur odası, 1 hizmetli odası, 150 kiĢilik konferans salonu ve yemekhanesi ile eğitim- öğretime devam etmektedir.
2009-2010 eğitim-öğretim yılı itibariyle okulda; 2 müdür yardımcısı, 27 branĢ öğretmeni, 23 sınıf öğretmeni, 1 memur ve 1 hizmetli görev yapmakta olup, 40 derslik ve 40 Ģube bulunmakta 1143 öğrenci ile eğitim öğretime devam etmektedir (http://cankaya.meb.gov.tr/ adresinden 28. 04. 2010 tarihinde alınmıĢtır).
3.3. Verilerin Toplanması
Bu bölümde, birinci kısımda veri toplama araçlarının hazırlanması ikinci kısımda ise verilerin toplanması süreçleri ele alınmıĢtır.
AraĢtırma için gerekli veri toplama araçlarının geliĢtirilmesi aĢamasından önce konuyla ilgili ayrıntılı literatür taraması yapılmıĢtır. Ardından araĢtırmada kullanılan veri toplama araçları, araĢtırmacı tarafından, uzman görüĢleri esas alınarak hazırlanmıĢtır. Veri toplama aracı olarak, nitel araĢtırma yöntemlerinde kullanılan ve katılımcıların soruları yazılı olarak cevapladıkları açık-uçlu soru formu anketi tekniği kullanılmıĢtır. Söz konusu açık-uçlu soru formu anketi örnekleri ekler kısmında yer almaktadır (EK– 1, 2, 3, 4, 5).
Açık-Uçlu Soru Formu ise literatürde “open-ended questions” ya da “open- ended survey” Ģeklinde geçen ve nitel alanda veri toplama amacıyla kullanılan tekniklerden birisidir. Bu yöntemde görüĢmede olduğu gibi katılımcıların sorulara yanıt vermesi istenmektedir. Ancak bu yanıtlar sesli olarak değil, yazılı olarak verilmektedir (Creswell, 2005; Gay, Mills ve Airasian, 2006).
Kapsam geçerliğini sağlamak amacı ile hazırlanan anket, alan uzmanı kiĢilerin değerlendirmesine sunulmuĢ ve alınan görüĢler doğrultusunda ankette gerekli düzenlemeler yapılmıĢtır. Hazırlanan anketin örneklem okullarında uygulanabilmesi için Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü‟ne, Ankara Ġl Millî Eğitim Müdürlüğü‟nden araĢtırma için gerekli izinin alınması hususunda dilekçe verilmiĢtir (EK–6). Söz konusu dilekçeye istinaden Ankara Ġl Millî Eğitim Müdürlüğü tarafından araĢtırma için gerekli izin alınmıĢtır (EK–7).
Hazırlanan anketler, sosyo-ekonomik açıdan farklı üç ilköğretim okulu‟nda 4. 5. 6. 7 ve 8. sınıflarında öğrenim gören 457 öğrenciye eĢ zamanlı olarak 2009 yılı Ocak ayının ilk iki haftası içerisinde uygulanmıĢtır. Anketler, üst sosyo-ekonomik düzey olarak belirlenen Ġl Genel Meclisi Ġlköğretim Okulu‟nda 176 öğrenciye, orta sosyo- ekonomik düzey olarak belirlenen 23 Nisan Ġlköğretim Okulu‟nda 157 öğrenciye ve alt sosyo-ekonomik düzey olarak belirlenen Polis Amca Ġlköğretim Okulu‟nda da 124 öğrenciye; sınıf düzeyinde baktığımızda ise, toplamda; 4. sınıfta öğrenim gören 83 öğrenciye, 5. sınıfta öğrenim gören 89 öğrenciye, 6. sınıfta öğrenim gören 102 öğrenciye, 7. sınıfta öğrenim gören 89 öğrenciye ve 8. sınıfta öğrenim gören 94 öğrenciye uygulanmıĢtır.
Elde edilen veriler; öncelikle olarak her bir öğrenci anketine numara verilerek kodlanmıĢ, ardından kategorize edilerek ayrılmıĢtır. Diğer aĢamada ise kategorilerden temalar saptanmıĢtır. Son olarak ise temalar esas alınmak suretiyle istatistik veriler oluĢturulmuĢtur.
3.4. Verilerin Analizi
AraĢtırmada verilerin çözümlenmesinde SPSS 15.0 paket programı kullanılmıĢtır. Sosyal Bilgiler Eğitimi kapsamında Ġlköğretim Okulları‟nın 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflarında okuyan öğrencilerin, biyografi kullanımına iliĢkin görüĢleri, araĢtırmanın bağımlı değiĢkenini; öğrencilerin okul türü ve cinsiyet değiĢkenleri de araĢtırmanın bağımsız değiĢkenlerini oluĢturmuĢtur.
AraĢtırmanın birinci alt probleminde; Ġlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin, biyografisini yazmak istedikleri kiĢilerin, Sosyal Bilgiler ve T.C. Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi müfredatındaki (program, ders ve çalıĢma kitabı) yer alma düzeyi içerik analizi ile ortaya konulmuĢtur.
AraĢtırmanın ikinci alt probleminde; Ġlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin, biyografisini yazmak için tercih ettikleri kiĢinin meslek grubu, sahip oldukları;
a) okul (sosyo-ekonomik düzey) b) cinsiyet
değiĢkenlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin okul türü ve cinsiyet değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın üçüncü alt probleminde; Ġlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin, biyografisini yazmak istedikleri kiĢileri seçme gerekçeleri, sahip oldukları;
a) okul (sosyo-ekonomik düzey) b) cinsiyet
değiĢkenlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin okul türü ve cinsiyet değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın dördüncü alt probleminde; Ġlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin, biyografisini yazmak istedikleri kiĢilere ait model aldığı özellikler, sahip oldukları;
a) okul (sosyo-ekonomik düzey) b) cinsiyet
değiĢkenlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin okul türü ve cinsiyet değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın beĢinci alt probleminde; Ġlköğretim Okulu 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin, biyografiyi yazarken yararlandıkları kaynaklar, sahip oldukları;
a) okul (sosyo-ekonomik düzey) b) cinsiyet
değiĢkenlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin okul türü ve cinsiyet değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın altıncı alt probleminde; Ġlköğretim Okulu öğrencilerinin, biyografisini yazmak için tercih ettikleri meslek grubu; sahip oldukları sınıf düzeyi değiĢkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin sınıf düzeyi değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın yedinci alt probleminde; Ġlköğretim Okulu öğrencilerinin, biyografisini yazmak istedikleri kiĢileri seçme gerekçeleri; sahip oldukları sınıf düzeyi değiĢkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt
problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin sınıf düzeyi değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın sekizinci alt probleminde; Ġlköğretim Okulu öğrencilerinin, biyografisini yazmak istedikleri kiĢilere ait model aldığı özellikler; sahip oldukları sınıf düzeyi değiĢkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin sınıf düzeyi değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın dokuzuncu alt probleminde; Ġlköğretim Okulu öğrencilerinin, biyografiyi yazarken yararlandıkları kaynaklar; sahip oldukları sınıf düzeyi değiĢkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiĢtir. Bu alt problemin çözümlenmesinde; araĢtırmanın veri toplama aracında yer alan meslek grubuna iliĢkin öğrenci görüĢlerinin, öğrencilerin sınıf düzeyi değişkenine göre farklılığı için ki-kare testi yapılmıĢtır.
Verilerin istatistiksel analizinde ve yorumlarda, = .05 anlamlılık düzeyi dikkate alınmıĢtır.