Azerbaycan Kolluk Kuvvetleri

Azerbaycan‟da farklı alanlarda hizmet eden ve farklı birimlere bağlı üç kolluk kuvveti bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde ayrılmışlardır;

1. Dâhili Koşunlar Komutanlığı (İçişleri Bakanlığı)

2. Devlet Serhat Hizmeti/Serhat Koşunları Komutanlığı (Devlet Başkanı) 3. Hususi Devlet Muhafaza Hizmeti (Devlet Başkanı)

Konumuz açısında inceleyeceğimiz Dâhili Koşunlar Komutanlığı en güçlü ve personel sayısı en çok olan birimdir. Kuruluşu geçmişe dayanan ve tarihi Türkiye Cumhuriyeti ile ilgili olan bu birime ayrıntılı olarak değineceğiz.

Azerbaycan Cumhuriyeti Dâhili KoĢunlar Komutanlığı133 Tarihi134

Azerbaycan Jandarmasının kurulması için ilk çalışmalar, Miralay Behiç Bey tarafından 26 Ekim 1917 tarihinde başlatılmış ve bir kararname hazırlanmıştır. 3 Ağustos 1918 'de Azerbaycan Hükümeti Başkanı Fethali Han Hoyski ve Harbiye Nezareti İşleri Başvekili İsmail Han Zeyyad Hanuf, hazırlanan kararnameyi aynen kabul etmişlerdir. O dönem hazırlanan, teşkilat, görev ve yetkileri belirleyen bu kararname günümüzde yürürlükte bulunan Jandarma mevzuatına paralellik göstermektedir135

.

Yapılan yasa çalışmaları yanında teşkilatlanma da Türk Jandarma subayları tarafından yapılmıştır. Dönemin Canik Jandarma Tabur Komutanı Binbaşı Ziver Bey, Enver Paşa‟nın Kardeşi Yarbay Nuri Bey‟in komuta ettiği “Kafkas İslam

Ordusu”na Azerbaycan Jandarmasını kurmak için atanmıştır. “Kafkas İslam Ordusu”

bağımsız Azerbaycan Devleti‟nin askerî kuvvetlerinin esasını oluşturmaktadır. Azerbaycan o dönemlerde herhangi bir orduya sahip değildi ve böyle bir teşkilatı kurmak için deneyimi yoktu. Sovyet lideri Lenin tarafından atanan Ermeni Komiseri Şaumyan‟ın başında bulunduğu Kızıl İdare Bakü'de katliamlar yapmaya

133_{Azerbaycan Cumhuriyeti Dâhili Koşunlar Komutanlığı, Azerbaycan Cumhuriyeti İç Askerî}

Komutanlığı olarak ifade edilmektedir. Bu birim İçişleri Bakanlığı‟na bağlıdır ve Türkiye‟de aynı görevi yapan Jandarma Kuvvetleri Komutanlığı‟nın görevini yapan birimdir.

134_{“Daxili Qoşunların tarixi”, http://dq.mia.gov.az/?/az/menu/13/ , (05.04.2015).}

devam etmektedir. Ordunun kurulmasındaki amaç Türk ve Müslüman olan halkın kurtarılarak şehri Azerbaycan Türklerine teslim etmektir. Binbaşı Ziver Bey Gence‟ye girdi ve Kafkas İslam Ordusu‟na bağlı olarak, Azerbaycan Jandarma Alay Komutanlığı‟nı kurarak alayın komutanı oldu. Yardımcısı Binbaşı Faik Bey ile birlikte, karargâh ve ast komutanlıklarına 3'ncü ordu Komutanlığı‟ndan verilen subaylarla beraber teşkilatlanmasını tamamladı. 15 Eylül 1918 günü Bakü‟nün alınmasında büyük yararlılıkları görülen Jandarma Alay Komutanlığı‟nın karargâhı, bu tarihten sonra Bakü‟ye alındı136_{. Mondros Mütarekesinin imzalanması ile}

Bakü‟den çekilen Türk birliği sonrasında 1919 yılında Doğu‟da ilk Demokratik Cumhuriyet olan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından Azerbaycan Cumhuriyeti Dâhili Koşunları ismi ile yeniden kuruldu. 10 Haziran 1919 yılında gönüllü toplulukların teşkili üzerine komisyon başkanı Yusuf Ziya Bey Tаlibzаde tayin edildi. O dönemde gönüllü askerlerle faaliyet gösteren bu kurum ülkede asayişin, huzurun korunması, yasadışı eylemlerin önlenmesi gibi görevleri yerine getiriyordu137.

Azerbaycan Dâhili Koşunlar tarihi açısında önemli bir şahsiyet olan Yusuf Ziya Tаlibzаde 1877 yılında Tiflis'te doğmuştur. Öncelikle Tiflis'te, sonra ise Hоrаsаn ve Bаğdаt'tа eğitim almıştır. 20. yüzyılın başlarında Türkçülük, İslаmcılık ve Azerbaycanlılığın idеоlоglаrındаn biri olmakla beraber yazar, şair, asker ve siyasetçi kimlikleri ile de bilinmektedir. 1917-1923 yıllarında milli istiklal hareketinin içerisinde yer alarak, I. dünya savaşında Kars-Ardahan bölgesinde Türk ordusunda Ruslаr ve Ermenilere karşı savaşlar yaptı ve Osmanlı ordusundа Albay rütbesine kadar yükseldi. Sonraki askerî-siyasi faaliyeti ise Osmanlı ordusu ve Azerbaycan gönüllülerinden ibaret "İslam Ordusundа" devam etmiştir. 1918 yılında Türk ordusu ile beraber Bakü‟ye giren birliklerde yer alan Yusuf Ziya Tаlibzаde, yapılan mücadeleler sırasında şehit olmuştur138

.

27 Mart 1920 yılı Azerbaycan demokratik Cumhuriyeti Devlet Müdafaa Komitesinin kararı ile Bakü teşkilatının Yardım Alаyı‟nın gönüllü birlikleri Azerbaycan demokratik Cumhuriyeti Dâhili İşler Nezaretine

136_{a.g.k., (05.04.2015).} 137_{a.g.k., (05.04.2015).} 138_{a.g.k., (05.04.2015).}

bağlanmıştır. Azerbaycan'da Sovyet hâkimiyeti kurulduktan sonra SSCB bünyesine katılmış olan Dâhili Koşunlar Komutanlığı, SSCB‟nin çöküşünden sonra, 1991 yılının Aralık ayında SSCB İçişleri Bakanlığı İç Kuvvetlerinin Bakü şehrinde bulunan 5'inci tümenine bırakılmış ve toplam sayısı 2500 kişi olan askerî birlik Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığına bırakılmıştır. O zamandan beri Azerbaycan'ın İç Kuvvetleri içerisinde yerleşen askerî bölümün temelinde oluşturulmaya başlamıştır. İç Koşunların Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığının bağımsız yapısal parçası olarak ortaya çıkması ve oluşumu ülkenin çok zor, karmaşık bir dönemine denk gelmiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanın 9 Mart 1995 tarihli emriyle ile Koşunlаrın Azerbaycan‟ın toprak bütünlüğü için Еrmenistаn'ın askerî tecavüzüne karşı savaşa bаşlаdığı gün "Dâhili Koşunlаr Günü" ilan edilmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Dâhili Koşunlаrı teşkilat, kadro ve yasa ile verilen görevlerin yapılması açısından İçişleri Bakanlığı‟na bağlıdır. Dâhili Koşunlаrı Komutanı aynı zamanda İçişleri Bakanı‟nın yardımcısı statüsündedir. Teşkilatın statüsü ise " Askerî Statülü" bir yapıdadır. Dâhili Koşunlаr; Komando-Özel Harekât Birlikleri, Havacılık Birlikleri, Eğitim Okulları, Lojistik Birliklerinden oluşmaktadır139

.

Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Dâhili Koşunlаrı çağdaş ihtiyaçlara cevap veren bir örgüte dönüşmesi, askerî personelin bilgi ve becerilerini geliştirilmesi, eğitim-öğretimin modern standartlara uyarlanması, ayrıca uluslararası deneyim kazanılması amacıyla birçok yabancı ülkenin ilgili kurumları ile ve uluslararası kuruluşlarla iş birlikleri mevcuttur. Bu amaçlar doğrultusunda Türkiye Jandarma Teşkilatı ile ilişkiler Azerbaycan için önem arz etmektedir.

Karşılıklı ilişkiler 31 Ekim 1997 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti arasında "Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri

Bakanlığı İç Koşunlar Genel Müdürlüğü personeline Türkiye Jandarma Komutanlığı Tarafından Yapılacak Eğitim-Öğretim ve Donanım Yardımına Ait Protokol"ün

imzalanmasıyla başlamıştır. Dâhili Koşunlar ile Jandarma Genel Komutanlığı arasında karşılıklı askerî iş birliği ilişkilerinin hukuki temeli sözkonusu protokol sonrasında atılmıştır. Bu Protokole göre, İç Koşunlarda eğitim-öğretim sürecinin

iyileştirilmesi ve Koşunların askerî görevlilerinin Türkiye Cumhuriyeti Jandarma Genel Komutanlığı bünyesinde çeşitli konularda eğitim kurslarına gönderilmeleri amacıyla yoğun çalışmalar yapılmıştır140

.

1997-2013 yıllarında İç Koşunların 400 kişiden fazla askerî personeli Türkiye Cumhuriyeti Jandarma Genel Komutanlığı'nın ve Silahlı Kuvvetlerinin eğitim- öğretim merkezlerinde kurslara ve akademik eğitim programlarına katılmıştır141

. Bununla birlikte, İçişleri Bakanlığı İç Kuvvetleri Fransa Milli jandarma, İtalya Karabinerler Kolordu, Rusya Federasyonu İçişleri Bakanlığı İç Kuvvetleri, Çin Halk Cumhuriyeti Silahlı Milis Kuvvetleri ve diğer ülkelerin ilgili kuruluşları ile de iş birlikleri mevcuttur142

.

Azerbaycan Cumhuriyeti 1994 yılında NATO'nun "Barış için Ortaklık" (BİO) Programına, 1996 yılında Planlama ve Analiz sürecine ve 2005 yılında Bireysel Ortaklık İşletim Planı Programına katılması, deneyimlerin öğrenilmesi ve NATO'ya üye ve ortak ülkelerin ilgili kuruluşları ile verimli iş birliği ilişkilerinin kurulması yönünde geniş imkânlar oluşturmuştur143

. Dâhili Koşunlar Kuvvetleri‟nin modern standartlara cevap veren bir kuruma dönüştürülmesi ve askerî personelin eğitim- öğretiminin daha da modernleştirilmesi amacıyla NATO'nun Planlama ve Analiz Süreci ve Bireysel Ortaklık İşletim Planı Programı çerçevesinde 7 adet ortaklık yapılmaktadır144

. Ayrıca Dâhili Koşunlar Kuvvetleri 2008 yılının sonlarında NATO İşletim İmkânları Kavramı programına dahil olmuş ve ilerleyen zamanlarda Dâhili Koşunlar Kuvvetleri bünyesinde NATO İşletim İmkânları Kavramı standartlarına uygun bir bölüğün oluşturulması ve değerlendirilmesi yönünde planlamalar devam etmektedir. NATO ile iş birliği çerçevesinde yukarıda belirtilen faaliyetleri yerine getirmek için NATO'nun Uluslararası Karargâhı‟na mensup uzmanlarla defalarca görüşmeler yapılmış ve Dâhili Koşunlar Kuvvetleri tarafından onlarca askerî personelini Almanya, Macaristan, Slovenya, Avusturya, Makedonya, Finlandiya,

140_{Daxili Qoşunlar beynəlxalq əlaqələr çərçivəsində, http://dq.mia.gov.az/?/az/menu/16/,}

(06.07.2015).

141

a.g.k., (06.04.2015).

142_{a.g.k., (06.04.2015).}

143_{“NATO‟s relations with Azerbaijan”, http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49111.htm ,}

(16.04.2015).

Türkiye ve Çek Cumhuriyeti'nde çeşitli alanlarda yapılan eğitim kurslarına gönderilmiştir145

.

İçişleri Bakanlığı Dâhili Koşunlar Kuvvetleri Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)‟in Bakü Ofisi ile etkin iş birliği ilişkileri mevcuttur. Son yıllarda askerler, polis memurları ile birlikte Azerbaycan, Almanya, Macaristan ve Türkiye'de "Kitle tedbirlerin yönetimi", "Yasal devlette polisin görevleri".vb. konularda kurs ve seminerlere katılmıştır146

.

Dâhili Koşunlar Kuvvetleri askerleri polis memurları ile birlikte Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Uluslararası Kızılhaç Komitesi Temsilciliği'nin girişimi ile düzenli olarak gerçekleştirilen "Uluslararası İnsan Hakları Hukuku" ve "Uluslararası İnsani Hukuk" konularında kurs ve seminerlere katılmışlardır. Bölgesel iş birliği ilişkilerinin geliştirilmesine önem veren İçişleri Bakanlığı İç Kuvvetleri, 2011 yılının başlarından itibaren Türkiye Cumhuriyeti Jandarma Genel Komutanlığı'nın teklifine göre, Orta Asya ve Kafkasya devletlerinin askerî statülü kolluk kuruluşlarının temsil edildiği Avrasya Askerî Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilâtı (TAKM) örgütünün kurulması konusunda yapılan tüm etkinliklere aktif katılmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti, Kırgızistan Cumhuriyeti, Moğolistan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dâhil olduğu Avrasya Askerî Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilâtı (TAKM‟ın kurulmasına ilişkin Anlaşma Muhtırası imzalanması ile ilgili olarak, 2013 yılının 25 Ocak tarihinde Bakü'de Komutanlar Konsey Oturumu gerçekleştirilmiştir. Mevcut uluslararası anlaşmalar ve üye ülkelerin ulusal mevzuatlarına uygun olarak, dernek operasyon ve organizasyon işleri, suçlara karşı mücadele, personel eğitimi ve eğitim alanında iş birliği, donanım, teknoloji, araştırma ve geliştirme alanlarında bilgi ve tecrübe alışverişini götürmeyi kabul etmiştir147

.

Azerbaycan Cumhuriyeti Dâhili Koşunlarının görevleri incelendiğinde genel olarak şu ana maddeleri kapsamaktadır.

145_{“Daxili Qoşunlar beynəlxalq əlaqələr çərçivəsində”, http://dq.mia.gov.az/?/az/menu/16/,}

(05.04.2015).

146_{a.g.k., (05.04.2015).}

147_{“Daxili Qoşunlar beynəlxalq əlaqələr çərçivəsində”, http://dq.mia.gov.az/?/az/menu/16/,}

 Önemli devlet nesnelerini, iletişim cihazlarını, özel malzemelerin korunması;

 Kazaların, yangınların, doğal afetlerin ve buna benzer başka olaylarında vatandaşlara ve diğer kurumlara yardımcı olmak;

 Kritik bölgelerdeki kişilerin aranmasına ve tutulmasına yardım;

 Cezaevleri kurumlarında toplu olayları önlemeye yardım;

 Cezaevlerinden kaçmış mahkûmların ve hapsedilmiş kişilerin aranmasına ve tutulmasında dahil olma;

 Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı İçişleri Bakanlığının lojistik ve askerî teçhizat depolarını ve askerî üslerini korumak;

 Diğer içişleri organları ile birlikte şehirlerde ve diğer yerleşim bölgelerinde devriye hizmeti yoluyla kamu düzenini korunmasında, ayrıca toplu eylemler için öngörülen sosyal güvenliğin sağlanmasına dahil olma;

 Kazalar, yangınlar, doğal afetler ve diğer olağanüstü hallerde, ayrıca olağanüstü durumun hukuki rejimi sağlanırken kişilerin kurtarılması, sahipsiz kalmış varlıkların korunması, kamu düzeninin korunması için acil tedbirler alarak içişleri organlarına yardım;

 Toplu gösterilerin önlenmesine yardım;

 Gerekirse Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarının savunmasında dahil olma;

 Dâhili Koşunlar başka görevler ancak kanunla tahsis edilebilmektedir148

.