Komiserliği‟ne 10 ġubat 1922 Tarihli Mektubu. ASSC DıĢ ĠĢler Halk Komiserliği‟ne
Azerbaycan‟ın DıĢ ĠĢler Halk Komiserliği, Kars'taki ASSC‟nin konsolosluğuna DıĢ ĠĢler Halk Komiserliği‟nin resmî belgesinde belirtildiği gibi, mümkün olan en kısa sürede koĢulsuz olarak yerine getirilmesi gereken oldukça açık ve kesin bir dizi görev verilmiĢtir. Bu görevler dört ana maddede toplanılıyor: 1. esas olarak sınır bölgelerinde askeri birliklerin konuĢlandırılması hakkında, 2. birlikler hakkında 3. Kara Bekir PaĢa'nın onun, karargahının, çevresindeki subayların halet-i ruhiyesi ve, böyle demek mümkünse, niyetleri hakkında, 4. Sovyet cumhuriyetlerine karĢı faaliyet gösteren her türlü örgütler ve Doğu Anadolu'nun ekonomik durumu hakkında bilgi edinmek ve Halk DıĢiĢleri Komiserliği tarafından temsil edilen ASSC Hükümeti'ne sistematik olarak rapor etmek.
Raporlarımın her birinde Hükümetimin yukarıda belirtilen talepleri hakkında, enerjimin, becerimin vb. izin verdiği ölçüde Hükümetimi bilgilendirmekten onur duyacağım.
Kötü bir musiki ifasından her zaman orkestra Ģefinin suçlu olmadığına dikkatinizi çekmeye cüret ediyorum. Bu gibi durumlarda, konsermaisterlerin büyük sorumlulukları vardır.
ġu hâlde konudan azca uzaklaĢtığım için özür dileyerek iĢe baĢlıyorum.
Kars'ta “Önderler” adı verilen bir komite olduğu konusunda daha önce size bilgi vermiĢtim. Komitenin esas faalleri Müsavat ordusunun eski Tatar alayının subayları ve Sovyet hükümetinden kaçan Musavat Azerbaycan‟ının vatandaĢlarıydı. Bu komitenin amacı iki yönlü idi:
Evvela- Türkiye'ye gelip gidenlerin ve Doğu Cephesi 8. (Siyasi) ġubesi tarafından iĢaret edilen kiĢilerin düzenli ve sistematik olarak izlenmesi, ikincisi- bilgilendirici, yani bu komitenin bazı üyeleri, uzmanlıkları ve Transkafkasya coğrafyasını ile ilgili malumatları hakkında Doğu Cephesi Karargâhını bilgilendirmeli ve Türkiye‟nin Sovyet cumhuriyetlerine, özellikle RSFSC‟ye askeri hareketleri durumunda kılavuzluk etmeli idiler. Bu örgüt, Kars kentinin eski karĢı istihbarat Ģefi, Sovyet cumhuriyetlerine açık olarak düĢmanca tarzından dolayı Sivas‟a kaydırılan, Ģu anda ise, doğrulanmıĢ casus bilgisine göre, Kürtlerin arasında, düzenli Kürt
süvarilerinin müfettiĢi ve organizatörü olarak çalıĢan Bahattin Bey tarafından yaratılmıĢtır. Bu komitenin böyle çalıĢmaları ocak ayının baĢlarına kadar devam etti ve aĢağıda bahsedilecek bazı koĢulların etkisi altında, bu komitenin hem faal üyeleri hem de çalıĢmaları bir miktar değiĢmiĢtir. Öncelikle, bu örgütün üyelerinin birçoğu daha önce de belirttiğim gibi Azerbaycan vatandaĢları idiler ve Sovyet devletine karĢı yaptıkları faaliyetlerinden dolayı korktuklarından, Karargâhtan onları Türk tabiiyetine kabul etmesini ve uzmanlıklarına göre süvari birliklerine süvari olarak atanmalarını talep ediyordular. Bu kiĢilerle Karargâh arasındaki bu yönde müzakereler eski Rus albayı Refibeyov tarafından yapılıyordu, onun talebi reddedildi ve tüm bu kiĢilerin ya Batı Cephesine gitmeleri ya da Türkiye'den ayrılmaları istendi. Bu doğrultuda Ahmet Bey Ağayev, bu kiĢilere büyük bir iyilik etmiĢtir, onun geliĢinden sonra bu kiĢilerin tümü ve onların yanı sıra baĢka uzmanlık alanlarındaki diğer kiĢiler de Türk tabiiyetine kabul edilmiĢ ve 6. Süvari Tümeni'ne subay olarak atanmıĢlar. Türk uyruklu olarak hizmete kabul edilen subaylar sayısızdır, ancak özel vazifeleri olup, Karargâh‟ın özel görevlerini yerine getirenler aĢağıdakilerdir: Samed Bey Refibeyov, Gülağa Gülmemedov, Baba Bey Fahradov, Ahmed Bey Ahmedov, Gafar Bey Refibeyov, Astsubay Bekir Bey, Adil Bey Tarhovski, çok iyi sporcu- süvari Mirza Bey, Safer Bey, Mehmet Bey. Yukarıda belirtilen kiĢilerin tümü Ģu anda Türk uyruklu olup, altıncı süvari tümeninde hizmet ederek Karargahı‟n özel görevlerini yerine getirmektedirler. Sovyet Cumhuriyeti ile ilgili askeri konuların tüm artıları ve eksileri hakkındaki bilgiler onların sorumluluğundadır. Aynı kiĢiler onları harap, mahcup ve çaresiz durumuna düĢüren diğer milletlere karĢı nefret ruhunu her vasıta ile taĢımaktadırlar. Türkiye'ye yeniden bağlanmıĢ vilayetlerde benzer unsurlar çok sayıdadırlar ve yukarıda anılan subayların eğitmenlik ve organizatörlük yaptıkları yeni süvari birlikleri resmi olmayan bir Ģekilde benzeri unsurlarla doldurulurlar. Lider olarak özel askeri görevler yapan bu kiĢilere ek olarak, aynı komitede baĢka bir yönden çalıĢanlar var. Bu kiĢiler aĢağıdakilerdir: Yunisov BeĢir (polis ajanı). Çopur Mehmet (jandarma ajanı), Halil Cabar oğlu (polis ajanı), Rus albayı Hosrivyani, meslekten atılmıĢ rahip Vartanyan (polis ajanı). Bu kiĢiler de Ģu anda Türk uyrukludurlar. Bunlardan bağımsız olarak, komitede kontrol ve rehberlik unsuru olarak ...
Et okka254 - 25, 30 kuruĢ Ekmek „- 22 buçuk kr. ġeker, - 90,100 kr Un, - 2 bankn. 50 kr. Patates,, - 15, 20 kr. Çay,, - 2 buçuk, 3 bankn. Yağ „- 1 bankn. 20 kr.
Büyük miktarlarda manifatura var, fakat Eylül, Ekim, Kasım ve hatta aralık ayında 50 ya da daha fazla banknot kazanan manifatura dükkân sahipleri, Ģimdi kazançlarının 2-3 banknot olması durumunda mutlu olurlar. (Bu arada, bazı askeri birlikler ve hatta tümenler yeniden gruplandırılmalıdırlar. Zamanı gelince bu konuda size haber verilecek).
Yukarıdakilerin hepsini özetleyerek, Ģahsen, Türkiye'nin Ġtilaf devletleri tarafından desteklenen Yunan savaĢını ulusal bir felaket olarak gördükleri ve bu savaĢın baĢarıyla sonlandırılması dıĢında Türklerin baĢka çareleri olmadığı, nefesleri kesilerek geçmiĢte 10-12 yıl boyunca sürekli savaĢlarda neredeyse boĢa harcanmıĢ güçlerinin cüzi kalıntılarını bu savaĢa harcayacakları sonucuna vardım. Hem insani hem mali ve ekonomik malzeme ve genel olarak Mars‟ın kucağından bir Ģekilde kurtulmağa çalıĢan nüfusun ahlaki durumu da buna dahildir.
Bir sonraki raporda, mart ayının ilk günlerinde, diğer olağan olaylardan bağımsız olarak, ana tema Doğu Cephesi askeri birliklerinin konuĢlandırılması ve ekonomik durum olacak.
10.02.(19)22.
Kars (Hacıbeyli‟nin imzası)
254