Avrupa UlaĢtırma Ağları ve Koridorları

Avrupa UlaĢtırma Ağları ve Koridorları, Avrupa ile Orta Doğu ve Uzak Doğu bağlantısının kurulması ve bu bölgelerde özellikle uluslararası ticari iliĢkilerin geliĢtirilmesinde etkin koridorlardır. Avrupa UlaĢtırma Ağları ve Koridorları arasında en önemlisi Pan-Avrupa UlaĢtırma Ağı’dır.

1.4.4.1.1. Pan-Avrupa Ulaştırma Ağı

Pan-Avrupa kavramı, Avrupa Birliği(AB)’nin, çevre ülkeler ve özellikle Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile iliĢkilerini etkinleĢtirmesi ve Avrupa için bütünleĢik ulaĢtırma politikalarının belirlenmesine yönelik ortaya çıkmıĢ bir kavramdır. Sonrasında, Avrupa ekonomik alanı kapsamında düĢünülen Karadeniz ve Akdeniz ülkelerini de kapsayacak Ģekilde geniĢletilmiĢtir.¹⁶⁵

Pan-Avrupa UlaĢtırma Ağı kapsamında, Trans Avrupa UlaĢtırma Ağı (TEN-T), Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları ve Pan-Avrupa UlaĢtırma Ağı (PETrA) yeralmaktadır.

165 UBAK (UlaĢtırma Bakanlığı), KGM (Karayolları Genel Müdürlüğü), http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/

KGM/SiteTr/Projeler/UluslararasiProjeler/PanAvrupa.aspx (03.11.2010)

i. Trans Avrupa UlaĢım Ağı (TEN-T)

Trans-Avrupa Ağı (TEN), Avrupa Birliği’nin Tek Pazar imkânlarından yararlanmak üzere, ulaĢtırma, enerji, haberleĢme ve çevre altyapısının geliĢtirilmesi amacıyla 1993 yılında Maastricht AntlaĢması ile baĢlatılan bir giriĢimdir.¹⁶⁶

Trans-Avrupa Ağları kapsamındaki birçok proje AB’nin sağlamıĢ olduğu fonlar ile desteklenmektedir. Projelerden en önemlisi de Trans-Avrupa UlaĢım Ağı (TEN-T) olmuĢtur. Bu proje kapsamında, Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları ile Avrupa ülkeleri arasındaki entegrasyonun arttırılması, ekonomik ve sosyal uyumun sağlanması hedeflenmiĢtir. Bu Ģekilde bölgesel farklılıkların azaltılması ve AB’nin rekabet gücünün arttırılması planlanmaktadır.¹⁶⁷

Trans-Avrupa UlaĢım Ağı kapsamında, 1994 yılında, Avrupa ülkelerinin ulusal kara, hava, deniz ve demiryolları bağlantılarının sağlanmasına ve altyapılarının entegre edilmesine yönelik olarak 14 öncelikli koridor belirlenmiĢtir. Daha sonra 2004 yılında AB’ne üye 10 ülke, 2007 yılında ise 2 ülkenin katılımı sonucunda önceki 14 koridoru içeren 2020 yılında tamamlanmak üzere 30 öncelikli koridor belirlenmiĢtir. Harita.2’de TEN-T kapsamındaki 30 öncelikli ulaĢım koridorugörülmektedir.¹⁶⁸

Harita 2. Trans Avrupa UlaĢım Ağı

Kaynak: Price, 2010, p.25

166 Zeybek, a.g.e., s.93

167 IRS (Institute for Regional Development and Structural Planning), Trans-European Transport Networks (TEN-T) in the Baltic Sea Region-Policy Recomendation, IRS, Erkner-Germany, 22 December 2005, http://www.irs-net.de/download/Recommendations_FINAL.pdf, (06.06.2010), p.4

168 EC (European Commision), Key Issues on the Implementation of TEN-T Priority Projects, Background & Questions for discussion at the Informal Transport Council of 6 May 2008, http://ec.europa.eu/ten/transport/projects/doc/2008_key_issues_en.pdf (16.06.2010), p.2-3

Andrew Price, Trans-European Network Policy and Programme Europe European Commision, Department For Transport, 2010, http://www2.dft.gov.uk/consultations/closed/2010-31/consultation.pdf 2010 (12.03.2011), p.6

Trans-Avrupa UlaĢım Ağı kapsamında 2020 yılında 89.500 km. karayolu, 20.000 km.’si hızlı tren yolu hattı olmak üzere toplam 94.000 km. demiryolu hattı, 11.250 km içsu yolu, 294 deniz limanı, 366 havalimanı olması hedeflenmektedir.¹⁶⁹ Projenin toplam maliyetinin 600 milyar Euro olması ve tam olarak 2030 yılında tamamlanacağı beklenmektedir. Beklentilerin uzun vadede gerçekleĢmesi, finansman eksikliği, koordinasyon, proje hazırlama ve planlama eksikliği ve ülkelerin farklı mevzuat yapılarına bağlanmaktadır.¹⁷⁰

ii. Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları

Pan Avrupa UlaĢtırma Koridorlarının temeli 1990’lı yıllara dayanmaktadır. 1980’li yıllarda önemli sosyal ve politik değiĢimler yaĢanmıĢtır. Sovyetler Birliği’nin dağılması ile Rusya, Ukrayna, Belarus, Gürcistan, Letonya, Litvanya, Estonya, Moldova, Azerbeycan, Nahçivan, Kazakistan, Tacikistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Ermenistan’ın doğması, bununla birlikte Hırvatistan, Slovenya, Bosna-Hersek, Sırbistan ve Makedonya’nın bağımsızlığını ilan etmesi yaĢanan önemli politik değiĢimlerdir. Bu değiĢimler sonucu, tüm Avrupa bölgesi için taĢıma politikalarında standart bir temel oluĢturmak amacı ile 1990 yılında “Avrupa için TaĢıma Vizyonu” ortaya konmuĢ, 1991 yılında I.Pan-Avrupa TaĢıma Konferansı çerçevesinde “Prag Deklerasyonu” oluĢturulmuĢtur. Ġkincisi 1994 yılında Girit’te, üçüncüsü ise 1997 yılında Heksinki’de yapılan Pan-Avrupa TaĢıma Konferansları ile taĢıma politikalarına iliĢin genel esaslar belirlenmiĢtir. Bu kapsamda, Trans Avrupa UlaĢım Ağı’nda yer almayan bağlantıların eksiklikleri giderilecek Ģekilde Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları ve Pan-Avrupa UlaĢtırma Alanları geliĢtirilmiĢtir. Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları içeriğinde 10 temel koridor bulunmaktadır.¹⁷¹ Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları, Harita 3’de görülmektedir.

169 EC (European Commision), Trans-European Transport Network- TEN-T Priority Axes and Projects 2005, European Commission, Energy and Transport DG Publication, ISBN 92-894-9837-4, Bussels-Belgium, 2005, http://ec.europa.eu/ten/transport/projects/doc/2005_ten_t_en.pdf ,(16.06.2010), p.7

170 EC (European Commision), Key Issues on the Implementation of TEN-T Priority Projects, a.g.e., p.3

171 Murat Erdal, Küresel Lojistik, UTĠKAD Yayınları, ISBN: 975-92469-5-3, Ġstanbul, 2005, s.102; Zeybek, a.g.e., s. 96-97

Harita 3. Pan-Avrupa UlaĢtırma Koridorları

Kaynak: Erdal, 2005:103

iii. Pan-Avrupa UlaĢım Alanları (PETrA)

Pan-Avrupa UlaĢım Alanları, ulaĢtırma koridorlarına yönelik çalıĢmaların yürütüleceği ulaĢım alanları olarak Helsinki’de yapılan III.Pan-Avrupa Konferansı sırasında oluĢturulmuĢtur. OluĢturulan Pan-Avrupa UlaĢım Alanları dört ana grupta belirlenmiĢtir. Bunlar;

i. Barent Euro-Arctic Havzası ii. Karadeniz Havzası

iii. Akdeniz Havzası

iv. Adriyatik/Ġyon Denizi Ģeklindedir.¹⁷² Harita 4, Pan Avrupa UlaĢım Alanlarını göstermektedir.

Harita 4. Pan-Avrupa UlaĢım Alanları

Kaynak: Zeybek, 2007:102

172 UBAK, a.g.k.

1.4.4.1.2. Diğer Ulaştırma Ağları

Avrupa bölgesinde Pan-Avrupa UlaĢtırma Ağı dıĢında, GeniĢletimiĢ Avrupa UlaĢım Yolları, Akdeniz ve Trans-Avrupa UlaĢım Ağları, Trans-Avrupa Kuzey-Güney Otoyolu ve Trans-Avrupa Demiryolu Projesi bulunmaktadır.

GeniĢletilmiĢ Avrupa UlaĢım Yolları (Wider Europe for Transport), Trans-Avrupa ağlarının sınır ülkelere ve yakın bölgelere geniĢletilmesi amacıyla 2004 yılında Avrupa Komisyonu tarafından baĢlatılmıĢ bir projedir. Proje kapsamında beĢ temel hat belirlenmiĢtir. Bunlardan en önemlisi “Deniz Otoyolu”dur. AB, Marco Polo Projesi kapsamında AB üyesi ülkeleri arasında taĢımacılık faaliyetlerinden karayolundan denizyoluna kaydırılması ve deniz otoyolu oluĢturularak kısa mesafeli denizyolu taĢımacılığının geliĢtirilmesine yönelik olarak bu çalıĢmayı baĢlatmıĢtır. Baltık, Atlantik, Akdeniz, Karadeniz ve Hazar Denizi Havzalarını ve kıyı ülkeleri birbirine bağlayan Deniz Otoyolu, SüveyĢ Kanalı’ndan Kızıldeniz’e uzanmaktadır.¹⁷³

GeniĢletilmiĢ Avrupa UlaĢım Yolları kapsamında Deniz Otoyolu dıĢında, AB kuzey bölgesini Norveç, Rusya ve doğusuna bağlayan Kuzey Yolu, AB orta bölgesini Ukrayna ve Karadeniz ve Hazar Denizi’ne bağlayan Orta Yol, AB’ni Balkanlar ve Türkiye üzerinden Kafkaslar, Hazar Denizi, Mısır ve Kızıl Deniz’e bağlayan Güneydoğu Yolu ve son olarak AB’nin güneybatı bölgesini Ġsviçre, Fas ve ilerisine bağlayan Güneybatı Yolu bulunmaktadır.¹⁷⁴

Akdeniz ve Trans-Avrupa UlaĢım Ağları (Mediterranean and Trans European Networks for Transport – MEDA TEN-T), Trans-Avrupa ağlarının Akdeniz Ülkeleri ile entegre edilmesini ve Avrupa ve Akdeniz ülkeleri arasındaki taĢıma ağlarının geliĢtirilmesini amaçlayan bir projedir. Harita 5, Akdeniz ve Trans-Avrupa UlaĢım Ağları’nı göstermektedir.

173 DPT (Devlet Planlama TeĢkilatı), 9. Kalkınma Planı (2007-2013), DPT Yayın ve Temsil Dairesi BaĢkanlığı Yayın ve Basım ġube Müdürlüğü, Ankara, 2006, http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/

ix/9kalkinmaplani20070302.pdf (26.05.2010), s.53

174 Zeybek, a.g.e., s.104-106

Harita 5. Akdeniz ve Trans-Avrupa UlaĢım Ağları

Kaynak: DPT, 2007:61

Trans-Avrupa Kuzey-Güney Otoyolu (Trans-European North-South Motorway – TEM), en eski altyapı projelerinden biri olup, batıda AB’nin Trans-Avrupa Yol Ağına, doğuda ve güney-doğuda Kafkasya ve Batı Asya’nın karayolu sistemleriyle doğrudan bağlantılar sağlamaktadır.¹⁷⁵ Toplam uzunluğu 1.1.2009 tarihi itibariyle 24.240 Km yol ağından oluĢan Trans-Avrupa Kuzey-Güney Avrupa Otoyolu Projesinin %29’una karĢılık gelen 6.967 Km.’si Türkiye sınırları içinde bulunmaktadır.¹⁷⁶ Harita 6, Trans-Avrupa Kuzey-Güney Otoyolu (TEM)’nu göstermektedir.

Harita 6. Trans-Avrupa Kuzey-Güney Otoyolu (TEM)

Kaynak: http://www.unece.org/trans/main/tem/temmap.html

175 UNECE (United Nations Economic Commission for Europe), TEM and TER Master Plan Final Report, United Nations Publication No: ECE/TRANS/183, Geneva, 2006, http://live.unece.org/fileadmin/ DAM/trans/main/temtermp/docs/MP_REPORT-part1.pdf, (17.06.2010), p.11

176 UBAK, a.g.k.

Avrupa’da bulunan ulaĢtırma ağlarından bir diğeri de Trans-Avrupa Demiryolu Projesidir. (Trans-European Railway- TER). 1990 yılında baĢlatılan proje, demiryolu taĢımacılığının altyapısının geliĢtirilmesi, ülkeler arasında demiryolu taĢımacılığına iliĢkin standartların sağlanması, demiryolu taĢımacılığına iliĢkin yeni teknolojilerin kullanılmasını amaçlamaktadır¹⁷⁷. Harita 7, Trans-Avrupa Demiryolu Ağı Projesini göstermektedir.

Harita 7. Trans-Avrupa Demiryolu Ağı Projesi

Kaynak: UNECE, http://www.unece.org/trans/main/ter/termap.html