AVRUPA TOPLULUĞU ÜLKELERİNDE ARAZİ KAYITLARI ÇALIŞ- ÇALIŞ-MALARI VE KADASTRO

Avrupa Birliği (AB)’ne Almanya, Belçika, Hollanda, Fransa, İtalya, Lüksembourg, İngiltere, Danimarka, İrlanda, Yunanistan, İspanya, Portekiz, Avusturya, İsveç ve Fin-landiya olmak üzere 15 ülke üyedir. Bu ülkelerin ilk alt›s› kurucu üyedir.

Avrupa ülkelerinde arazi mülkiyeti kay›t sistemlerinin çoğunluğu, 18. ve 19. yüzy›l-larda, eskiden oluşturulan kapsaml› arazi kay›tlar› üzerine kurulmuştur. Bu kay›tlar, ka-dastral s›n›rlar› gösteren büyük ölçekli haritalarda tan›mlanan araziyi kaps›yordu.

1723’de Avusturya, 1/2000 ölçekli kadastral haritalara dayal› olan bu tamamlanm›ş ka-dastral ölçülerin ilkini oluşturdu. Daha sonra 19. yüzy›l›n başlar›nda, kral Napolyon I, Fransa için benzer kadastral ölçüleri tamamlatm›şt›r (JEFFRESS, 1991).

Avrupa Ülkelerinin çoğunda, kadastro ve arazi mülkiyet kayd› (tapu kütüğü) yerel ofisler şeklinde işleyen ayr› kurumlar taraf›ndan yürütülmektedir. Örneğin, Avustur-ya’da yasal kadastral haritalar Federal Ölçme Daireleri’nin sorumluluğu alt›nda, kü-tükler ise yerel mahkemeler taraf›ndan tutulmaktad›r.

Finlandiya’da, birbiri ile uyumlu 2 kütük vard›r. Biri, harita ve yüzölçümü gibi ge-ometrik verilerler ilgilenen ölçmeciler taraf›ndan işletilir. Diğeri ise arazi mülkiyeti ve diğer yasal verileri ele alan avukatlar taraf›ndan işletilir. Anlaşmazl›klar ise, Özel Ara-zi Mahkemeleri taraf›ndan incelenir (ALLAN, 1995).

Almanya’da da bu iki sistem yani kadastro ve tapu kütüğü farkl› organizasyonlar ta-raf›ndan yürütülmektedir ve durum (Tablo 2)’de özetlenmiştir.

Tablo 2. Almanya’da Arazi Kayd›nda Çift Sistem

Kadastro Tapu Sicili

Eyalet Kanunu Federal Kanun

Arazi Ölçme ve Mülkiyet

Kadastrosu Kanunu Arazi Sicili Kanunu

Ölçme ve kadastro ofisi Yerel Mahkeme Departman›

Kadastro, tüm parselleri grafik ve text Arazi sicili tüm gayrimenkullerin verileri ile tan›mlayan resmi kay›tt›r. yasal statüsünü gösterir.

Her iki sistemde uyum içinde sürdürülmesi için veri exchange taraf›ndan sürekli güncelleştiriliyor.

Kaynak: Hawerk, 1995

Hollanda’da, tüm arazi, arazi kay›t sistemi alt›nda toplan›r. Bu sistem, tapular›n ar-şivi (resmi kay›tlar), parsele dayal› mülkiyet kay›tlar› (kadastral kay›tlar) ve indeks ha-rita (kadastral haha-rita) olmak üzere üç bilgi topluluğundan oluşur. Bu arazi kay›t sistemi, Kadastro ve Resmi Kay›tlar Kurumu ve noterler taraf›ndan çal›şt›r›l›r. Kadastro, 1994’te yar› özelleştirildi ve şimdi başar›l› ekonomik anlamda kendini yöneten Devlet kurumu olarak iş görmektedir ve 15 bölge ofisi vard›r (ZEVENBERGEN, 1998).

Arazi kay›t sistemi konusuna gelince, ülkeler aras›nda farkl›l›klar söz konusu olma-s›na rağmen genel olarak tan›mlanabilen 4 temel prensip vard›r. Bunlar; deftere kay›t prensibi (booking principle), r›za gösterme prensibi (consent principle), alenilik prensi-bi (the principle of publicity), uzmanl›k prensiprensi-bi (the principle of specialty)’dir (HENS-SEN, 1995).

Tüm Dünya’da, tapu kay›t sistemlerinin farkl› kategorileri vard›r. Avrupa ülkeleri-nin bu kategoriler bak›m›ndan değerlendirilmesinde; İngiltere ve İrlanda İngiliz grup olarak, Almanya, Avusturya, Alsace-Lorraine, İsveç, Danimarka ve Türkiye, Alman / İsveç grubu’nda yer almaktad›r. Bu s›n›fland›rma geniş oranda coğrafidir ve kay›t pren-siplerindeki farkl›l›klardan ziyade arazi kanunundaki farkl›l›klar› yans›t›r (HENSSEN, 1995).

İngiliz grup büyük ölçekli askeri haritalar›; Türkiye’nin de içinde bulunduğu Al-man/İsveç grubu parsele dayal› kadastral haritalar› kullanmaktad›r.

Diğer bir s›n›fland›rma ise tapu kay›t sistemi ve senet kay›t sistemidir. Senet kay›t sistemi negatif veya pasif sistem ile eş anlaml›d›r, tapu kay›t sistemi pozitif veya aktif sistem olarak gösterilir.

Avusturya’daki arazi kay›t sistemi, geleneksel s›n›fland›rmadaki tapu kayd›d›r (tit-le registration). Buna göre, kaydedi(tit-len sahip, resmi malik olma güvenine sahiptir. Tapu kayd›, Napolyon’a ait anlamda kadastro ile yak›n işbirliğinde iş görür. Avusturya siste-minde, parseller s›n›r taşlar›yla belirlenir, ulusal koordinat sisteminde kaydedilir ve ka-dastral haritada gösterilir (say›sal kadastro). Her s›n›r ölçümü, tapu plan› içinde belge-lerle ispat edilir (tasdikli ölçme doküman›). Malik devir senedinin bir kopyas›n› ve ta-pu sertifikas›na benzeyen arazi kitab› hakiminin ilgili karar›n› al›r. Avusturya sistemi, çok tutarl› görünen ve pratikte iyi işleyen bir sistemdir (ZEVENBERGEN, 1998).

Geleneksel s›n›fland›rmada Hollanda sistemi, Napolyon’a ait anlamda kadastro ile birleştirilmiş iyi geliştirilmiş senetler kayd›d›r (deeds registration). Parseller genel s›n›r-lar› ile belirlenir ve indeks haritalarda gösterilir (grafik kadastro). Bağ›ms›z s›n›r ölçme taslaklar› önemli bir rol oynamas›na rağmen tapu planlar› yoktur. Malik, bir tapu serti-fikas› almaz ancak kadastro taraf›ndan damgalanan kay›tl› devir senedinin bir kopyas›-n› al›r. Hollanda sistemi teorik baz› kusurlara sahip olmas›na rağmen pratikte iyi çal›ş›r (ZEVENBERGEN, 1998).

Finlandiya’da tapu kayd› pozitif sisteme dayal›d›r. Kay›tlar›n otomasyonu bak›m›n-dan nitelik verileri (kadastro) 1994’te tamamlanm›şt›r. Tapu sicili ise 1995’te tamam-lanm›şt›r (FIG, 1995).

İrlanda’da, arazi kayd›, genel s›n›r sistemine dayal›d›r. Devlet, senetlerin kayd› ve tapular›n kayd› olmak üzere iki sicili işletmektedir (ALLAN, 1995).

Kadastronun, taş›nmaz maliklerinden adil vergi alma amac›yla ortaya ç›kt›ğ›

düşün-cesi Avrupa Ülkelerinde de değişmemiş ve 19. yüzy›l›n başlar›nda kadastro, mali amaç-l› olarak ortaya ç›km›şt›r.

Kadastro, Avusturya’da, vergi amaçl› olarak 1820’de başlat›ld› ve 1861’de tüm ül-kede tamamland›. 1883’den beri kadastro ve arazi kay›t sistemi (Grundbuch), ayn› pa-ralelde güncelleştirilmektedir (HAWERK, 1995).

Almanya’n›n ilk ülke nirengi ağ›na dayal› kadastro ölçmeleri 1826-1833 y›llar› ara-s›nda yap›lm›ş ve bunlar büyük ölçekli vergi haritalar›n›n oluşturulmas› için temel ol-muşlard›r. 1872 y›l› Prusya Tapu Sicil Yönetmeliği ile vergi kadastrosu mülkiyet ya da hukuk kadastrosu içeriğini de kazanm›şt›r. Kadastro yöneticileri ayn› zamanda bölgele-rinde Taş›nmaz Vergi Komisyonu’nun başkanl›ğ›n› da yapm›şlard›r (ERKAN, 1982).

Fransa’da, Napolyon kadastrosu ad›yla da an›lan ilk plana dayal› kadastro 1808 y›-l›nda başlam›ş 1850 y›y›-l›nda tamamlanm›şt›r. Başlang›çta tamamen mali amaçl› idi. Ma-li amaç yan›nda taş›nmazlar›n varl›ğ›n› belgeleme ve s›n›r anlaşmazl›klar›n› çözme gü-cü görülmüş ve bu aç›dan da yararlan›lm›şt›r (ERKAN, 1982).

Danimarka’da 1844 y›l›nda başlayan kadastro, başlang›çta kadastral kay›t ve ka-dastral harita olmak üzere iki k›s›mdan oluşuyordu. 1860’l› y›llardan beri kadastro, tüm ülkeyi kaplamakta ve sürekli güncelleştirilmektedir. Bu ülkede de kadastro vergi amaç-l› başlam›ş ancak daha sonra arazideki maddi menfaatler ve yasal haklar›n güvenliğinin önemi anlaş›larak yeni bir boyut eklenmiştir. Günümüzde Danimarka kadastrosu, Ulu-sal Ölçme ve Kadastro Dairesi taraf›ndan sürdürülen hukuki kadastrodur (ALLAN, 1995).

Lüksembourg’da kadastro, grafik ve malidir. Bu ülkede ulusal resmi haritalama, Lüksembourg Kadastro ve Topoğrafik Ölçme Bölümü ile birlikte IGN (Fransa) taraf›n-dan yap›l›r (ALLAN, 1995).

Avrupa ülkelerinin hepsinde mali amaçl› başlayan kadastro hukuki boyut kazanm›ş hatta farkl› hizmetlere cevap verebilecek niteliğe ulaşm›şt›r. Bu durum yani çok amaç-l› kadastroya geçişe ilk örnek olarak Almanya verilebilir.

Almanya’da 1934 y›l›nda tar›msal topraklar›n ülke çap›nda derecelendirilmesine başlanm›ş ve derecelendirme sonuçlar› 1936 y›l›ndan itibaren kadastro belgelerine ak-tar›lm›şt›r (ERKAN, 1982). Böylece Almanya’da, çok amaçl› kadastroya yönelme baş-lam›şt›r. Almanya’da, kadastro, Arazi Bilgi Sistemi (LIS)’nin temelidir. İçerik çok çe-şitlidir, planlama, istatistik, politik ve ticari tüm gereksinimler için esnektir.

Ortak referans yüzeyi olarak Gauss-Krüger koordinat sistemini kullanan Almanya gayrimenkul kadastrosu, bir eyaletin s›n›rlar› içerisinde yer alan gayri menkulleri (par-seller, binalar) tan›mlar ve grafik formda sunar. Kadastro, arazi kay›t kanunlar›na göre resmi bir kay›tt›r ve arazi vergi kayd› (metinsel k›s›m) ve kadastral harita (grafik k›s›m) isimli iki bileşenden oluşur. Arazi vergi kayd›, ayr› ayr› parseller üzerindeki, hisse

nu-mara kodu, yüzölçümü ve yer ad›, toprak değerlendirme sonuçlar›, arazi kullan›mlar›, malikler ve diğer hak sahibi kişiler gibi verileri içerir. Kay›t, eyaletler taraf›ndan say›-sal formda sürdürülür, Otomatik Kadastro Envanteri ( Automatisiertes Liegenschafts-Buch= ALB) vas›tas›yla veri yap›s› ve içeriği uyum içinde düzenlenmektedir (DE-GERSTEDT / MÜLLER, 2000).

Kadastral harita, tek tek parsellerin s›n›rlar› ile birlikte grafiksel sunumu, binalar, s›-n›rlar› ile birlikte arazi kullan›m s›n›flar›, topoğrafik özellikler ve toprak s›n›fland›rma-s›n› (sadece baz› eyaletlerde) içerir. Orijinal biçimde, bir analog harita olarak dizayn edilen ve güncelleştirilen tüm kadastral haritalar›n içerikleri, sürekli olarak Otomatik Yasal Parsel Harita Sistemi’ne (Automatisierte LiegenschaftsKarte= ALK) dönüştürü-lüyor. Şu anda, analog ve dijital haritalar›n her ikisi de mevcuttur fakat gelecek y›llar-da, say›sal kadastral haritalar aşama aşama analoglar›n yerini alacak (DEGERSTEDT / MÜLLER, 2000).

Avusturya’da planlama ve diğer amaçlar için, taş›nmaz mallar hakk›nda bilgi elde etmek mümkündür. Bu mevcut bilgiler, yüzölçümü, tar›msal kullan›m, bahçeler, üzüm bahçeleri, ormanlar, sular ve say›sal kadastro haritas› gibi arazi kullan›m› ile ilgili taş›n-maz mal göstergelerinden özetler içerir. Ülkenin bir çok bölümünde, yer alt›ndaki alt yap› hizmetlerinin (boru hatlar› vb), geometrik ve diğer özellikleri ölçmeciler taraf›n-dan devaml› olarak talep esnas›nda kaydedilmektedir. Bu veriler direk olarak kadastro koordinat sistemine bağlan›yor. Dolay›s›yla, zamanla alt yap› verilerinin tam bir envan-teri elde edilecektir (ALLAN, 1995).

Hollanda’da, tüm araziler, arazi kay›t sistemi alt›nda toplan›r. Bu sistem, üç bilgi topluluğunu içerir. Bunlar, tapular›n arşivi (resmi kay›tlar), parsele dayal› mülkiyet ka-y›tlar› (kadastral kay›tlar) ve indeks harita (kadastral harita) d›r. Bu bilgi topluluklar›-n›n temeli, birbiri ile ilişkili üç nesnedir. Kişi varl›ğ›, bir birey ya da bir grup insan› tem-sil eder ve "kim?" sorusuna cevap verir. Parsel belirli bir arazi bölümünü temtem-sil eder ve

"nerede?" ve "ne kadar?" sorular›na cevap verir. Hak, belirli bir yasal ilişkiyi temsil eder (mülkiyet, kira ya da zilyetlik türü) ve "nas›l?" sorusunun cevab›n› verir. Sistemin etkin olmas› için, bu üç nesnenin her biri, doğru ve aç›k bir şekilde belirlenmek zorun-dad›r (ZEVENBERGEN, 1998).

Günümüzde, Avrupa ülkelerinin gündemini kadastro ve arazi kayd› ile ilgili verile-rin say›sallaşt›r›larak bilgisayar ortam›na aktar›lmas› oluşturmaktad›r. Bu durum baz›

ülkelerde hemen hemen tamamlanmak üzereyken baz›lar›nda daha başlang›ç aşamas›n-dad›r.

Avusturya’da, gayrimenkul veri taban›, üç bölümden oluşur. Bunlar; gayrimenkul kayd› (tamam› say›sal), koordinatlar veri taban› (say›sallaşt›rma devam ediyor) ve ka-dastral harita (say›sallaşt›rma devam ediyor)’d›r (HAWERK, 1995).

Avusturya’da, kadastral kay›tlar›n say›sal formata dönüşümü 1984’te, tapu sicili

ve-ri taban›n›n oluşumu ise 1991’de tamamlanm›şt›r. Kadastral have-ritalar›n say›sallaşt›r›l-mas›na 1992’de başlanm›şt›r ve 1995 y›l›nda % 30’u tamamlanabilmiştir. Güncelleştir-me, Federal Ölçme Dairesine ait resmi bölge ofisleri taraf›ndan yürütülmektedir. Ayr›-ca, Avusturya AB’nin bir üyesi olarak, tar›msal arazi kullan›m› veri taban›n› oluştur-maktad›r ve çiftçilerden elde edeceği bilgilerle bunu güncelleştirecektir (FIG, 1995).

Hollanda’da arazi kayd› 1990’dan beri say›sal veri tabanl›d›r. Buna, bir veri ileti-şim ağ› vas›tas›yla ulaş›l›r ve günlük güncelleştirilir. 1996 y›l›n›n başlar›nda personel, hak talep eden kişilerin doğum tarihleri, adresleri ve doğru isimlerine doğrudan ulaş›m imkan› veren, nüfus say›m› veri taban› ile bir link oluşturur. Kadastral haritalar›n say›-sal forma dönüştürülmesi 1997 y›l›nda Hollanda Kadastro Ofisi taraf›ndan tamamland›

(MOLEN, 1996).

Günümüzde Hollanda’da say›sal ve güncel büyük ölçekli topoğrafik tabanl› harita mevcuttur. Bu, Hollanda Kadastro Ofisi’nin % 20 hisseye sahip olduğu kamu-özel or-takl›ğ› taraf›ndan finanse edilerek oluşturulmuştur (MOLEN, 1996).

Finlandiya’da, Ulusal Arazi Ölçme Dairesi, kadastroyu, hukuki arazi mülkiyet ka-y›tlar› ve arazi kullan›m planlamas› kaka-y›tlar›n› içeren, teknik olarak tamamlanm›ş ve bilgisayara yüklenmiş arazi bilgi sistemini düzenlemektedir (ALLAN, 1995).

Hem İsveç hem de Almanya’daki arazi bilgi sistemleri tarihi nedenlerden dolay›

benzer şekilde gelişti. Son zamanlara kadar, tüm arazi bilgisi kitaplarda ve haritalarda depolanmaktayd›. İsveç’te , text kitap bilgisi 1960’l› y›llarda say›sal kay›tlara transfer edildi. Almanya’da, bu iş çoğunlukla 1980’li y›llarda yap›ld›. Veri işlemenin ilk y›lla-r›nda, grafik veri işleme s›n›rlamalar›ndan dolay›, grafik harita verilerinin say›sal sis-temlere transferi, İsveç’te 1970’li y›llarda, Almanya’da 1980’li y›llarda başlad› (DE-GERSTEDT / MÜLLER, 2000).

İsveç’te, tüm ülkeyi eklentisiz bir şekilde kaplayan kadastral ve topoğrafik bilgiyi içeren veri taban› mevcuttur. Bu, hem bütün ülkedeki tüm arazi parsellerinin yüzölçü-mü, konumu, arazi kullan›m› vb. dokümanlar› olan mülk kay›tlar›n› hem de mülkiyet ve irtifak haklar› üzerine resmi bilgi içeren arazi vergi kayd›n› içeren tüm text arazi bilgi-sini bünyesinde bulundurur (DEGERSTEDT / MÜLLER, 2000).

Fransa’da, 1980’li y›llar›n sonlar›nda, kadastro haritalar›n›n say›sallaşt›r›lmas› yö-nünde geniş bir hareketlenme başlad› (ALLAN, 1995).

Portekiz’de, ilgili hükümet kurumu (IPCC), Jeodezik ve topoğrafik çal›şman›n ya-n› s›ra aktif olarak, arazi personeli taraf›ndan kadastral s›ya-n›rlar› işaretlenen 1/2000 öl-çekli orto foto haritalar üretmektedir ve geniş oranda bilgisayar destekli olan sistem mülkiyet ve arazi kullan›m bilgisi içermektedir (ALLAN, 1995).

İsveç’te arazi mülkiyetinin % 50’si çiftçilerin işgalindedir ve çiftliklerin % 90’› ta-r›m alan› ve orman› içeren 30/50 ha’l›k alana haizdir. Bu yüzden, jeodezik ölçmeciler

çiftçilik ve ormanla ilişkili konularda eğitilmek zorundad›rlar. İsveç’e has diğer bir hu-sus, kadastral ölçmeci -kadastro mevzuat›na göre- kadastral davalarda tam bir yasal yet-kiye sahiptir ve bu baz› bak›mlardan bir hakimin yetkisine eşdeğerdir (ALLAN, 1995).