Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Sosyal Haklarla İlgil

Yukarıda bahsedildiği üzere sosyal haklar konusunda ortaya çıkacak uyuşmazlıkları Avrupa düzeyinde yargılama yetkisine sahip bir sosyal haklar mahkemesi kurulmamıştır. AİHM, AİHS’nde yer alan hakların ihlalleri söz konusu olduğunda denetim yapan bir mahkemedir. AİHS’nin, kişisel ve siyasal hakları düzenlediğinden yukarıda bahsedilmişti. Fakat Strasbourg Mahkemesi, Sözleşme’nin yorumlanmasını ve uygulanmasını ilgilendiren her türlü konuda 32. maddenin kendisine verdiği yetkiye dayanarak, insan haklarının etkililiği için sabırlı ve çetin bir savaş yürütmüştür533.

Bu açıdan çok önemli kararlardan biri olan 6833/74 Başvuru numaralı ve 13 Haziran 1979 tarihli Marcks v. Belçika534 ile 6289/73 Başvuru numaralı 9 Ekim 1979 tarihli Airey v. İrlanda535 kararının damgasını vurduğu 1979 yılı, gerçek bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Mahkeme, Airey v. İrlanda kararını, “Ekonomik ve sosyal

531

http://www.humanrights.ch/upload/pdf/ 080819_ justiziabilitt_esc.pdf/09.06.2017, ss. 49-50.

532 _{http://www.humanrights.ch/upload/pdf/ 080819_ justiziabilitt_esc.pdf/09.06.2017, ss. 43-44.} 533

Jean Pierre Marguénaud, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nde Sosyal Hakların Korunması ve Sözleşme’nin Geniş Yorumu”, Çev. G. Kurt, Ed. İbrahim Özden Kaboğlu, Anayasal Sosyal Haklar Avrupa Sosyal Şartı, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türkiye, İstanbul, Legal Yayınevi, 2012, s. 221.

534 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“belgium”),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcolle ctionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-57534”))/24.09.2018. 535 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“ireland”),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcollect ionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-57420”))/24.09.2018.

165

haklar alanını Sözleşme alanından ayıran sızdırmaz bir duvar yoktur” tespitiyle bitirmiştir536.

5589/72 Başvuru numaralı, 6 Şubat 1976 tarihli İsveç Lokomotif Sürücüleri Sendikası ile Dählstrom v. İsviçre kararında Mahkeme, sendika özgürlüğünün her ne kadar Sözleşme’nin 11. maddesinin birinci paragrafında yer alan dernek kurma veya derneğe üye olma özgürlüğünün bir türü veya özel bir görünümü olduğunu kabul etse de 11. maddenin, örneğin yeni toplu sözleşmeden kaynaklanan maaş artışları, artışların geri dönüşü hakkı gibi sendika üyelerinin belirli bazı işlemlerinin devlet tarafından güvence altına alındığı şeklinde yorumlanmasını kabul etmemiştir. Mahkeme, toplu sözleşme ve grev hakkının ne 11. maddede ne de 1961 tarihli Avrupa Sosyal Şartı’nda düzenlendiğini, bu hakların sendika özgürlüğünün etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi ve Sözleşme’de garanti edilen bir haktan yararlanmak için hiçbir şekilde doğal zorunlu bir unsur olmadığına karar vermiştir 537.

Bununla birlikte, yukarıda da belirtildiği gibi AİHM zaman içerisinde bu yaklaşımını değiştirmiş ve Sözleşme hükümlerini geniş yorumlamaya başlamıştır. Örneğin Mahkeme, 68959/01 Başvuru numaralı ve 21.04.2009 tarihli Yapı Yol Sen v. Türkiye kararında538, memurların grev eylemlerine katılmasının kamu hizmetlerinin devamlılığı ilkesine dayanılarak yasaklandığı Türk hukukunda, greve katıldıkları gerekçesiyle haklarında disiplin cezası verilen üç sendika üyesinin başvurusu üzerine 11. maddenin ihlal edildiği kararını vermiş ve bu kararı da 34503/97 Başvuru numaralı ve 12 Kasım 2008 tarihli Demir ve Baykara kararına539 dayandırmıştır540.

536 Marguénaud, a.g.m., s. 224. 537 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“sweden”),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcollec tionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-57574”))/24.09.2018. 538_{file:///C:/Users/9480/Downloads/CASE%20OF%20ENERJI%20YAPIYOL%20SEN%20v.%20TU} RKEY%20%20%20(Turkish%20Translation)%20by%20the%20Turkish%20Ministry%20of%20For eign%20Affairs.pdf/24.09.2018. 539 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“demir%20ve%20baykara”),“languageisocode”:(“ENG”) ,“documentcollectionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-89558”))/24.09.2018. 540

Jean Mouly, “Büyük Dairenin 12 Kasım 2008 Tarihli Demir ve Baykara c/ Türkiye Kararı Sosyal Hakların Genişletilmesinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi”, Çev. G. Kurt, Ed. İbrahim Özden Kaboğlu, Anayasal Sosyal Haklar Avrupa Sosyal Şartı, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türkiye, İstanbul, Legal Yayınevi, 2012, s. 234.

Benzer yönde bir karar, 67336/01 Başvuru numaralı ve 30 Temmuz 2009 tarihli Danilenkov ve Diğerleri v. Rusya kararıdır. Avrupa Konseyi, Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı, 2010, http://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1510-FRA-CASE-LAW-HANDBOOK_TR.pdf/09. 12.2016, s. 69.

166

Mahkeme, 27585/13 Başvuru numaralı ve 22 Mayıs 2018 tarihli Birleşik Sivil Havacılık Sendikası ve Csorba v. Macaristan kararında da, sendikal yasakların Sözleşmenin 11. maddesi kapsamında örgütlenme özgürlüğünü ihlal ettiği yönündeki görüşünü tekrarlamıştır541.

Büyük Daire’nin 52562/99 ve 52620/99 Başvuru numaralı, 11 Ocak 2006 tarihli Sorensen ve Rasmussen v. Danimarka kararında Mahkeme, Danimarka’da uygulanan ve yalnızca belli bir sendikaya üye olanların istihdamını öngören sözleşmeleri, 11. maddeyle güvence altına alınan negatif sendikal hak açısından yargılarken, özel sektörde tekçi sendikal düzene ilişkin Danimarka yasasının, ASŞ’nın 5. maddesine aykırı olduğunu ilan eden Avrupa Sosyal Haklar Komitesi’nin bu açıklamasına atıfta bulunmaktan çekinmemiştir542.

Mahkeme, 17371/90 Başvuru numaralı, 16 Eylül 1996 tarihli Gaygusuz v. Avusturya Kararında, malın sosyal bir işlevi olduğunu vurgulayarak, sosyal güvenlik haklarından özellikle parasal değere sahip olanları mülkiyet hakkının kapsamında değerlendirmiştir543.

Mahkeme, 55480/00 ve 59330/00 Başvuru numaralı, 27 Temmuz 2004 tarihli Sidabras ve Dziautas v. Litvanya davasında verdiği kararda544, mesleki özel hayata saygı hakkına dayanarak, 14. maddeyle, özel hayata saygı hakkını tanıyan 8. maddenin, iş alanında “geçimini sağlama hakkı”nın korunması amacıyla

Kararın metnini görmek için bakınız: https.//hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“/”CASE%20OF%20 DANILENKOV%20AND%20OTHERS%20v.%20RUSSIA/””),“languageisocode”:(”ENG”),“docum entcollectionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(001-93854”))/24.09.2018. 541 https://hudoc.coe.int/eng#(“fulltext”:(“freedom%20of%20trade%20union”),“languageisocode”:(“E NG”),“documentcollectionid2”:(“JUDGMENTS”), “itemid”:(“001-183123”))/24.09.2018. 542 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“denmark”),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcolle ctionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-72015”))/24.09.2018. 543

Murat Erdoğan, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Gaygusuz Kararı: Mülkiyet Hakkının Geniş Yorumu ve Ayrımcılık Yasağı”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVIII, S.1- 2, 2014, s. 160.

Benzer bir karar için bakınız: https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“/”CASE%20OF%20 GAYGUSUZ%20v.%20AUSTRIA/””),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcollectionid2”:(“JUD GMENTS”),“itemid”:(“001-58060”))/24.09.2018.

Benzer yönde diğer karar da Mahkeme’nin 42184/05 Başvuru numaralı ve 16 Mart 2010 tarihli Carson ve diğerleri v. Birleşik Krallık kararıdır. Karar metni için bakınız: https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“/”CASE%20OF%20CARSON%20AND%20OTHERS%2 0v.%20THE%20UNITED%20KINGDOM/””),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcollectionid2”: (“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-97704”))/24.09.2018. 544 https://hudoc.echr.coe.int/eng#(“fulltext”:(“lithuania”),“languageisocode”:(“ENG”),“documentcolle ctionid2”:(“JUDGMENTS”),“itemid”:(“001-61942”))/24.09.2018.

167

birleştirilmesini sağlamış ve 28 Mayıs 2009 tarihli Bigaeva v. Yunanistan kararı da bu hak üzerinden gelişmeyi tamamlamıştır545.

Yukarıdaki kararlardan anlaşılacağı üzere AİHM, kendisine yapılan pek çok başvuruda, AİHS’deki hakları geniş yorumlayarak, dolaylı yoldan sosyal hakların denetimini de yapmıştır. Mahkeme bu denetimi yaparken, genellikle ayrımcılık yasağı ilkesinden hareket etmiş, bazen de AİHS’deki diğer hakları geniş yorumlamak suretiyle sosyal hakların denetimini sağlamıştır.

3.3. SOSYAL HAKLARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNİN AVRUPA BİRLİĞİ SİSTEMİNDE DENETİMİ