Avrupa Birliği’nde Uygulanan Çevre Vergileri

Çevre vergilerinin sınıflandırılması çok zor bir konudur. Çünkü bu vergiler iç içe olmalarıyla dikkat çekmektedir. Örneğin; bir atık vergisinin amacı hem atığın azaltılması hem de geri dönüşümün teşvik edilmesi olabilmektedir. Ya da karbon vergisi, bir yandan enerji tasarrufu sağlarken öbür taraftan emisyonun azaltılmasını da sağlayabilmektedir. Bu yüzden bu vergileri birbirinden kesin çizgilerle ayırmak mümkün değildir.

Bu vergilerin uygulamalarına bakılacak olursa dünyada 100’ü aşkın farklı çevre vergisi konusu mevcuttur.

Tablo 9: Çevre Vergileri Türleri

Çevre Vergilerinin Sistematik Tasnifi

a- Atık ve Emisyon Azaltılmasına Yönelik Vergiler 1- Karbon ve Enerji Vergileri

2- Su Kirliliği Vergileri 3- Katı Atık Vergileri 4- Ürün Vergileri

b- Geri Kazanım Sağlamaya Yönelik Vergiler 1- Atık Pil ve Akümülatör Vergileri

2- Ambalaj Vergileri

c- Doğal Kaynakların Korunmasına Yönelik Vergiler 1- Su Çıkarma Vergileri

2- Avcılık ve Balıkçılık Vergileri d- Diğer Vergiler

1- Turizm Üzerindeki Ekolojik Vergiler 2- Yeşil Bina Teşvikleri

3- Gürültü Vergileri 4- Gayrimenkul Vergileri

Kaynak: Fındık, 2007.

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere çevre vergilerine ilişkin olarak ilk başta Atık ve Emisyon Vergileri gelmektedir. Bunlar hava, su ve toprağa bırakılan atık ve emisyonların miktar ve içeriği dikkate alınarak hesaplanan vergilerdir. İkincisi Geri Kazanım Sağlamaya Yönelik Vergilerdir. Bu vergiler ürün ambalajlarının yeniden kullanılmasını sağlamak veya atıkların çeşitli işlemlerle tekrar birincil hale getirilmesini amaçlamaktadır (Jamali, 2007).

Doğal Kaynakların Korunmasına Yönelik Vergiler de kıt mal niteliği taşıyan çevrenin daha özenli kullanılmasını amaçlamaktadır. Bunların dışında kalan vergilerde diğer vergiler başlığı altında toplanmaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerinde genel olarak uygulanan vergiler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 10: Avrupa Birliği Çevre Vergileri

Ulaşım Enerji Karbon Hava Atık Materyal Üretim Su Tarım Biyolojik Çeşitlilik Balıkçılık/Liman Avusturya + + + + + + + Belçika + + + + + + Bulgaristan + + + + + + + + + Hırvatistan + + + + + + + + + Kıbrıs + + + + + + Çek Cum. + + * + + + + + + + Danimarka + + + + + + + + + + Estonya + + + + + + + + + + Finlandiya + + + + + + + + + Fransa + + + + + + + + + + Almanya + + + + + + Yunanistan + + + + + + + Macaristan + + + + + + + + İzlanda + + + + + + + + İrlanda + + + + + + + + İtalya + + * + + + + + + Letonya + + + + + + + + + Litvanya + + + + + + + + Lüksemburg + + + + Malta + + + + + + + + Hollanda + + + + + + + + + Norveç + + + + + + + + Polonya + + + + + + + + Portekiz + + * + + + + + + Romanya + + + + + + + + Slovakya + + + + + + + Slovenya + + + + + + + + + İspanya + + + + + + + + + İsveç + + + + + + + + + + + İsviçre + + + + + + + Türkiye + + + + + Birleşik Krallık + + + + + + + * + Kaynak: Biyan ve Gök, 2014.

Yukarıdaki tabloda + işaretli ile gösterilen ülkelerde, belirtilen konulardaki vergiler uygulanmaktadır. * ile gösterilen ülkelerde ise mali bir yükümlülük konulması planlanmaktadır.

Günümüzde AB’de birçok çevre vergisi uygulanmaktadır. AB resmi istatistik kurumu olan EUROSTAT ise; enerji, ulaştırma, kirlilik ve doğal kaynak vergisi olmak üzere dört tip çevre vergisi olduğunu belirtmektedir. Enerji vergileri, daha çok karbon vergisi olarak adlandırılmakta ve bu vergiler enerji kaynaklarının taşımacılıkta ya da kullanımları sırasında alınmaktadır. Kirlilik vergileri, kirli su, katı atık ve diğer kirletici emisyon kaynakları üzerinden alınırken, doğal kaynak vergileri, daha çok değerli maden ve petrolün çıkarıldığı sahanın kira bedeli üzerinden alınmaktadır.

Taşımacılık vergileri ise bir motorlu araca sahip olmayı ya da kullanmayı konu edinmektedir. Belirtilen vergi türleriyle ilgili aşağıda kısa bilgiler verilecektir.

a) Karbon (Enerji) Vergisi

Çevre ile ilgili tartışmalarda en önemli konu olan karbon vergisi günümüzde birçok ülkede uygulanmaktadır. Verginin temel amacı iklim değişikliğine sebep olan CO2 emisyonunu azaltmak ve küresel ısınmayı önlemeye çalışmaktır. Fosil yakıt kullanan ya da fosil yakıtlardan üretilen elektrik kullanan herkes tarafından atmosfere az ya da çok CO2 salımı olmaktadır. Etkisini hemen göstermese de yıllar sonra bu gazlar telafisi mümkün olmayan çevre sorunlarına ve hastalıklara sebep olacaktır. Nüfusun artması ve ekonominin büyümesi de çevre de oluşan zararlı maddelerin artmasına nedendir. Fosil yakıt kullanılmasından doğan karbondioksitin makul bir hata payıyla hesaplanması ve fosil yakıt kullanımında karbondioksit emisyonunu önlemenin ekonomik olarak daha uygun bir yolu bulunmadığı için, her yakıtın içerdiği karbon miktarına uygun olarak bir karbon vergisi alınmasının daha doğru olduğu düşünülmektedir. Bu vergi atmosfere yayılan gazların maliyetini yansıtacak ve bu gazların emisyonunun azaltılması için mali bir teşvik sağlayacaktır.

Karbon emisyonunun azaltılması için en önemli yasal adım Kyoto Protokolüdür. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında imzalanan protokol 6 zararlı gazın emisyonun azaltılmasını amaçlamaktadır.

b) Kirlilik (Katı Atık) Vergisi

Katı atık vergisinin temel amacı geri dönüşümü arttırmak ve çevresel atığı minimize etmektir. Bu sayede çöp alanlarındaki metan gazı emisyonu, kirlilik, gürültü, kötü koku ve görüntüler ve çöpün yakılmasıyla meydana çıkan hava kirliliği engellenmiş olacaktır. Bu vergiyle ilgili en makul bulunan çözüm, çöp torbası başına bir vergi uygulanmasıdır.

c) Ulaştırma (Yol Geçiş Ücreti) Vergisi

Oto yollardaki tıkanıklık önemli bir ekonomik ve çevresel sorun haline gelmiştir. Trafik sıkışıklığı özellikle büyük şehirlerde her geçen gün artmakta ve korkutucu bir hal almaya başlamıştır. Yeni yollar inşa etmek, doğru bir çözüm gibi görünse de inşa

edilen yolların trafiği rahatlatmaktan ziyade gün geçtikçe yeni yollarda da trafik sıkışıklığı olmaktadır.

d) Motorlu Taşıtlar Vergisi

Motorlu Taşıtlar Vergisi doğrudan bir çevre vergisi olmamasıyla birlikte, sonuçları bakımından çevreyi dolaylı olarak ilgilendiren bir vergi türüdür. Avrupa Birliği üyesi ülkelerinde de uygulanmakta olan bu vergi genel anlamda çevreyi korumaya yardımcı birtakım önlemler içermektedir. Bu konuyla ilgili, ilerleyen bölümlerde geniş kapsamlı bilgi verilecektir.