Çevre İle İlgili Dolaylı Düzenlemeler: Özel Tüketim Vergisi

Ekonomik süreç içerisinde istisna ve muafiyetler dışında üretim, dağıtım süreçlerinde veya bunlardan birinde tüm mal ve hizmetler üzerinden alınan muamele vergisinin aksine, ayrı ayrı belirtilen mal ve hizmetlerden alınan vergiler özel tüketim vergisi olarak adlandırılmaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere birçok ülkede uygulanan Özel Tüketim Vergisi, dolaylı vergiler arasında ağırlığı yüksek, uygulaması kolay bir harcama vergisidir (Ağacan, 2014).

Türkiye’de Özel Tüketim Vergisi, 1980’lere kadar uzanmaktadır. 1985 yılında genel tüketim vergileri ile ilgili yapılan reformda 8 adet dolaylı vergi yürürlükten kaldırılmış bunun yerine katma değer vergisi yürürlüğe girmiştir ve tek tek uygulanmakta olan Özel Tüketim Vergisi de yürürlükten kaldırılarak KDV içerisinde “ek vergi” adıyla alınmaya devam edilmiştir.

Akaryakıt Alım Vergisi ve Taşıt Alım Vergisi 2002 yılına kadar Özel Tüketim Vergisi adı altında devam etmiştir. Genel tüketim vergilerinde yapılan KDV reformundan sonra Özel Tüketim Vergisi’nde de değişikliğe gidilip 16 adet vergi, harç, fon ve paylar kaldırılmıştır.

1996 yılında ülkemizin de Gümrük Birliği’ne dahil olmasıyla beraber Özel Tüketim Vergisi gündeme gelmiş ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerden yapılacak ürün ithalinde, gümrük vergisi ve diğer vergi ve fonların uygulamadan kaldırılması ve üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta da Ortak Gümrük Tarifesi’ndeki oranlara göre vergi alınması, kamu gelirlerindeki kayba sebep olacağı düşüncesiyle, bu kaybı telafi etmek adına Özel Tüketim Vergisi’ne başvurulmuştur.

Özel Tüketim Vergisinin esas itibariyle lüks mallar üzerinden alınıp adaleti sağlamaya yönelik olduğunu söylemek mümkündür. Verginin temel amacı gelir

elde etmek olmakla beraber, sonuçları itibariyle çevre ile ilgili bir etkiden söz edilebilir. Oysa ki 1 Ağustos 2002 tarihli ve 4760 sayılı ÖTV yasasında, bu vergiden elde edilen gelirlerin birçok yere tahsis edilmesine rağmen, bunlar arasında Çevre Bakanlığı veya çevre ile ilgili herhangi bir kurum da yer almamaktaydı.

Çevre ile ilgili dolaylı düzenleme olarak nitelendirilen ve yukarıda söz edilen ÖTV’nin konusu, ÖTV Kanunu’nda yer alan 4 liste halinde düzenlenmiştir. Bu listeler;

I sayılı listede; benzin, motorin, fuel oil gibi petrol ve petrol türevlerinden oluşmaktadır. Bu listede verginin konusunu listedeki malların ithalatçıları veya rafineriler dahil imal edenler tarafından teslimi oluşturmaktadır. Listede bulunan mallardan kayıt ve tescile tabi olmayanları imal, inşa veya ithal edeneler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler söz konusu verginin mükellefidirler.

II sayılı listede motorlu araçlar yer almıştır. Listede yer alan mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabı verginin konusunu oluşturmaktadır. Kayıt ve tescile tabi olan mallarda; motorlu araç ticareti yapanlar, kullanmak üzere ithal edenler, müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler söz konusu verginin mükellefidirler. Kayıt ve tescile tabi olmayan mallarda ise bu malların imalatı, imal ve inşa edenlerce teslimi ile ÖTV uygulanmadan önce müzayede yoluyla satışı sonucu vergiyi doğuran olay gerçekleşmektedir.

III sayılı liste ise A ve B cetvelleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. A cetvelinde; kolalı gazozlar, malttan üretilen biralar, köpüklü şaraplar gibi kategorilere yer verilirken, B cetvelinde ise tütün mamullerine yer verilmiştir. Listede yer alan ürünlerin ithalatı veya imal ya da inşa edenler tarafından teslimi ile ÖTV uygulanmadan önce müzayede yoluyla satışı vergiyi doğuran olayı kapsamaktadır. Listelerde yer alan malların kayıt ve tescile tabi olmayanları; imal, inşa veya ithal edenler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler bu verginin mükellefidirler.

IV sayılı listede, havyar ve havyar yerine kullanılan ürünler, parfümler, kolonyalar, kişisel bakım ürünleri (ilaçlar hariç), kristaller, kıymetli taşlar, elektronik eşyalar, telefonlar gibi lüks tüketim ürünleri yer almaktadır. Bu listede yer alan mallarda vergiyi doğuran olay; bu malların ithalatı, imal ve inşa edenlerce teslimi, müzayede yoluyla satışını kapsamaktadır. Verginin mükellefleri ise; listede yer alan mallardan kayıt ve tescile tabi olmayanların imal, inşa veya ithal edenler ve bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenlerdir.

ÖTV’nin dolaylı etkilerine bakılacak olursa;

- Avrupa Birliği’ne üye birçok ülkeden alınan enerji vergilerine karşılık olarak, ülkemizde uygulamada olan petrol üzerinden alınan ÖTV’den söz edilebilir. - Akaryakıt fiyatları üzerine ÖTV eklendiği zaman akaryakıtın fiyatı yükselmekte

ve bu durum bireylerin tercihlerini etkilemektedir. Böylece bireyler daha az akaryakıt tüketmektedir. Bu durum çevreyi korumaya yardımcı olur. Fakat tam olarak çevreyi koruma amacı yoktur. ÖTV’nin temel amacı gelir elde etmektir. - Akaryakıt kullanımını azaltmaya yönelik vergiler içerdiği için aynı zamanda

negatif dışsallıkları da azaltarak, Pigoucu vergi etkisi göstermektedir.

- ÖTV’nin II sayılı listesinde motorlu taşıtlar vergilendirilmektedir. Bu vergileme türü de Avrupa Birliği ülkelerindeki taşımacılık vergisi niteliğini göstermektedir.

- Büyük silindir hacmine sahip motorlu araçların daha fazla vergilendirilmesiyle, bu araçların çevreye daha fazla emisyon yaymasının önüne geçilmiş olmaktadır. Küçük silindir hacmine sahip araçların daha düşük vergilendirilmesi bireylerin bu araçları tercih etmesini sağlayacaktır. Böylece çevreye verilen zarar da azaltılacaktır.

- Ayrıca ÖTV’de yapılan bir düzenleme ile hurda araçların trafikten çekilmesini ve yeni araç alımını teşvik eden ÖTV indiriminde dolaylı olarak eski araçlar tarafından çevreye verilecek zararı engellemektedir.

Ayrıca bu günler de yeniden yapılması görüşülen ve daha önce 2003 yılında yürürlüğe giren Hurda Araç Yasası’da ÖTV indirimini kapsamakta ve çevreyi korumaya yönelik bir adım niteliği taşımaktadır. Bu yasa ile 2003 ve 2004 yıllarında 20 yaşını doldurmuş 274.000 binek aracın hurdaya ayrılması ile önemli

miktarda karbondioksit emisyon kaynağı da trafikten çekmek suretiyle bertaraf edilmiştir.

3. Diğer Vergi ve Gelirler