ATC40

Bu belge performans kavramını sadece betonarme binalar için tanımlamıştır, ancak diğer yapıların incelenmesi ve değerlendirilmesinde de kullanılmaktadır. ATC 40’ a göre bir yapının deprem performansı hasar seviyesi ve deprem büyüklüğüne göre ele alınır, yapısal performans seviyeleri ve yapısal olmayan performans seviyelerine göre değerlendirerek bina performans seviyeleri belirlenir.

15 3.2.1 Performans seviyeleri

Yapıların performans seviyeleri; deprem etkisinden sonra yapıda oluşan hasara, yapı içindekilerin can güvenliğine ve depremden sonra yapının hizmet verebilmesine göre değerlendirilir. Amaçlanan performans seviyesi yapının yapısal olan ve yapısal olmayan performans seviyelerin kombinezonuyla belirlenir.

3.2.2 Yapısal performans seviyeleri ve aralıkları

Yapının taşıyıcı sisteminde deprem sonrasında meydana gelebilecek hasara ve binanın kullanılabilirliğine göre yapısal performans seviyeleri ve aralıkları aşağıdaki gibi tanımlanır.

Çizelge 3.1: ATC-40 bina performas seviyeleri

Performans seviyesi Performan aralığı Tanım

SP-1 Hemen kullanım performans seviyesi

SP-2 Hasar kontrolü performans aralığı

SP-3 Can güvenliği performans aralığı

SP-4 Sınırlı güvenli performans seviyesi

SP-5 Yapısal stabilite performans seviyesi

SP-6 Yapısal performansın göz önüne alınmadığı durum

SP-1 Hemen Kullanım: Depremden sonra çok sınırlı hasar oluşmuştur. Taşıyıcı sistem bütün dayanım özellikleri ve kapasitelerini hemen hemen devam ettirmektedir. Yapısal hasarlardan oluşan can güvenliği riski yoktur ve yapı depremden sonra sınırsız kullanıma açıktır.

SP-2 Hasar Kontrolü Performans Aralığı : Bu seviye net bir seviye olmayıp deprem sonrası hasar durumu için bir aralıktır. Bu SP-1 ve SP-3 seviyeleri arasında kalır. Hasarın belirli ölçüde sınırlandırılmasının yanında can güvenliğinin de sağlanması anlamına gelir.

Deprem yönetmeliklerinde yeni binalar için 50 yıllık bir süre içerisinde meydana gelme olasılığı %10 olan deprem etkisinde öngörülen performans seviyesi bu aralıktadır.

SP-3 Can Güvenliği Performans Seviyesi : Deprem sonrasında taşıyıcı sistemde önemli hasarlar oluşmuş ancak bina bölgesel veya tümden çökmeyecek kadar ek bir

16

kapasiteye sahiptir. Yapı Çökmeyeceği için can güvenliği sağlanacaktır ama bölgesel hasarlar yüzünden yaralanmalara sebep olabilirler. Bu performans seviyesindeki yapıların güçlendirilmesi mümkün olmakla beraber yüksek bir maliyet gerektirmektedir.

SP-4 Sınırlı Güvenlik Performans Aralığı : Bu durum SP-3 ve SP-5 seviyeleri arasında bir aralıktır. Bir binanın güçlendirilmesinden sonra tam bir can güvenliği sağlanamaması durumudur. Bu aralıkta yapının tüm taşıyıcı elemanları için güçlendirme gerekmeyecek fakat can güvenliği seviyesinin üstünde, toptan göçmenin altında bir güçlendirme gerekecektir.

SP-5 Yapısal Stabilite Performans Seviyesi : Yapının taşıyıcı sisteminin güç tükenmesi sınırında bulunmasına durumuna karşılık gelir. Yatay kuvvetleri taşıyan sistemde önemli hasarlar oluşmuş olup, Yanal rijitlik ve dayanımda azalmalar başlamıştır. Buna rağmen düşey yük taşımaya devam etmektedir. Yapı stabilitesinin bir kısmını koruyabilmesine rağmen deprem sonrası artçı şoklarla her an yıkılabilecek durumdadır. Önemli bir güçlendirme müdahalesinin gerektiği bu tür yapılarda genellikle güçlendirme teknik ve maliyet açısından kabul edilebilir değildir. Bu seviyenin yeni binalarda maksimum deprem etkisi altında sağlanması tavsiye edilir.

SP-6 Yapısal Performansın Göz Önüne Alınmadığı Performans Seviyesi : Yapısal olmayan elemanların (duvar, asma tavan, kaplamalar v.b) sismik değerlendirilmesi ve güçlendirmesini ifade eden bir seviyedir.

3.2.3 Yapısal Olmayan Performans Seviyeleri

Yapıların taşıyıcı olmayan elemanların deprem etkisi altında uğrayabilecekleri hasara ve kullanıma bağlı performans seviyeleri aşağıdaki gibi tanımlanır.

17

Çizelge 3.2: ATC-40 bina yapısal performans seviyeleri

NP-A Kullanıma devam performans seviyesi

NP-B Hemen kullanım performans seviyesi

NPC Can güvenliği performans seviyesi

NP-D Azaltılmış hasar performans seviyesi

NPD Yapısal olmayan performansın gözönüne alınmadığı durum

NP-A Kullanıma Devam Performans Seviyesi : Deprem sonrasında yapısal olmayan elamanların kullanımını engelleyen hiçbir durum söz konusu değildir. Tüm teçhizat ve makineler kullanıma hazırdır.

NP-B Hemen Kullanım Performans Seviyesi : Taşıyıcı olmayan teçhizat, makine, tesisat gibi elamanlarda kısa sürede onarılabilir veya tamir edilebilir hasar oluşması durumudur. Kısıtlamalar kısa zamanda giderilerek yapı kullanıma hazır hale getirilebilir.

NP-C Can Güvenliği Performans Seviyesi : Deprem sonrası taşıyıcı sistemde yerel veya tümden göçme olmamakla beraber taşıyıcı sistem büyük ölçüde hasar görmüştür. Teçhisat, makine ve tesisat tamirat yapılmadan veya değiştirilmeden çalışmayacak durumda olabilir.Bu seviye günümüz yönetmeliklerinin yeni binalar için öngördüğü performans seviyesinden biraz daha düşük olarak tanımlanmıştır. NP-D Azaltılmış Hasar Performans Seviyesi : Ekipman ve makine gibi yapısal olmayan elemanlarda büyük hasar meydana gelebilir ancak dış cephe, duvar ve tavan kaplamalarının çökmesi gibi insanlara topluca yararlanmasına neden olabilecek hasarlar meydana gelmez.

NP-E Yapısal Olmayan Performansın Gözönüne Alınmadığı Durum : Bazı haller için yapının davranışını ve kullanımını etkilemeyen bazı ikincil elemanlar için performansın dikkate alınmasına gerek olmayabilir.

18 3.2.4 Bina performans seviyeleri

Yapının deprem etkisi altında ki performans seviyesi hasar, ekonomik kayıp ve yapının deprem sonrası faaliyet gösterememesi veya arar vermesinin sakıncalarının toplamıdır. Bina performans seviyesi yapıların yapısal olan ve olmayan performans seviyelerinin kombinezonlarıyla belirlenir. Aşağıdaki Çizelgede isim verilenler yaygın olarak kabul gören numara verilenler kabul gören ancak sık karşılaşılmayan boş bırakılanlar ise kullanılması önerilmeyen performans seviyeleridir.

Çizelge 3.3: ATC-40 performans amaçları sınıflandırılması

Yapısal Olmayan Performans Seviyeleri

Yapısal performans seviyeleri SP_1 Hemen Kullanım SP-2 Hasar kontrollü SP-3 Can Güvenliği SP-4 Sınırlı Güvenlik SP-5 Yapısal Stabilite SP-6 Gözönüne Alınmadı NP-A Kullanıma Devam 1-A Kullanıma Devam 2-A - - - - NP-B Hemen Kullanım 1-B Hemen Kullanım 2-B 3-B - - - NP-C Can Güvenliği 1-C 2-C 3-C Can Güvenliği 4-C 5-C 6-C NP-D Azaltılmış Hasar - 2-D 3-D 4-D 5-D 6-D NP-E Göz Önüne Alınmadı - - 3-E 4-E 5-E Yapısal Stabilite -

Çizelgede verilen başlıca performans kombinezonları aşağıda sıralanmıştır. Bir yapıya ait performans hedefinin belirlenmesinde bu bileşkelerden bir tanesi esas alınır.

19

1-A Kullanıma Devam Performans Seviyesi (SP-1+NP-A) : Binanın yapısal olan taşıyıcı elamanlarından veya yapısal olmayan elemanlarında kullanımı etkileyecek bir hasar oluşmamaktadır.

1-B Hemen Kullanım Performans Seviyesi ( SP-1+NP-B) : Bu önemli yapılar için öngörülen bir seviyedir. Yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda önemsiz ölçüde hasar mevcuttur. Yapı kısa sürede faaliyete geçirilebilir.

3-C Can Güvenliği Performans Seviyesi (SP-3+NP-C) : Yapısal ve yapısal olmayan elemanlarda belirli ölçüde hasar mevcuttur. Yapı deprem öncesi dayanım ve rijitliğinin bir kısmını kaybetmiş durumdadır ancak can güvenliğini tehtit edecek bir durum söz konusu değildir.

5-E Yapısal Stabilite Performans Seviyesi (SP-5+NP-E) : Yapı yatay yüklere karşı stabilitesini kaybetmiş ancak yatay yükler altında ayakta durabilmektedir. Binanın artçı depremlere karşı dayanımı kalmıştır ve kullanılmamalıdır.

3-D : Taşıyıcı elemanlarda can güvenliği ve taşıyıcı olmayan elemanlarda azaltılmış hasar seviyelerinin birleşimidir. Yönetmeliklerde bulunan 50 yıl %10 (500 senelik devir) olasılık deprem tanımını alarak yapılan ve deprem kuvvetlerinin %75’ini alarak yapılan güçlendirme müdahalesinin böyle bir performans seviyesi sağladığı kabul edilir.

3-B : Bu seviyede taşıyıcı elemanlardaki hasar binanın kullanımına engel olmamaktadır. Bu tür performans seviyesi tüm bina için değil de kontrol merkezi veya güvenlik merkezi gibi belirli alanlarda gözönüne alınabilir.