atappum

Sumerce kanal terminolojisi hakkında bilgi verdiğimiz bölümde belirttiğimiz üzere Eski Babil mektuplarının bazılarında da pa5 ideogramı ile ifade edilen bu kelime, sulama sistemindeki daha küçük boyutlara sahip kanalları belirtmektedir. Sözlüklerde bu kelimeye “(küçük) kanal, suyolu,” (CDA 30a; CAD ...) anlamları verilmektedir. M.

Stol palgum ve pattum kelimeleri ile ifade edilen kanalların, o dönemdeki sulama sisteminde atappum kanalları benzer işlevi gördüğünü ancak bu iki kelimenin farklı lehçelere ait olduğunu iddia etmiştir. Stol ayrıca, atappum kelimesinin kökeni hakkında bir bilgi bulunmadığını belirtmiş ve Fırat Nehri‟ne yakın bölgelerde bu kanal isminin daha yaygın olarak kullanıldığını ifade etmiştir.¹⁹⁸ R. van Laere ise atappuların bütün bir yıl boyunca içinde su bulundurmadığını ve buna ek olarak bu kanalların gemi seferlerine de elverişli olduğunu belirtmektedir. R. van Laere bu görüşlerine ek olarak,

198 M. Stol, 1980, s. 356.

82

atappuların esas işlevinin ugaru (sulama bölgeleri) sınırları içindeki iki veya daha fazla tarlaya su iletmek olduğuna işaret etmiş ve bu kanalların suyunu genellikle ya nāru ya da namkarum kanallarından aldığını öne sürmüştür.¹⁹⁹ M. Stol da benzer şekilde atappuların ugarulardaki arazilerin sulanması için açıldığını ve bütün arazilerin su ile doldurulduğunu belirtmiştir. Stol bunlara ek olarak atappuların bazı durumlarda sulama bölgesinin (ugarum) ismini aldıklarını da belirtmektedir.²⁰⁰ Hedrick ve varsa Van Laere‟nin görüşlerinden devam edilecek… Kelime, AbB 2 156, AbB 4 42, AbB 6 79, AbB 10 39, numaralı Eski Babil mektuplarında geçmektedir.

Kanal hakkında değineceğimiz ilk belge, atappuların ayrıca kiralanabildiğini de gösteren AbB 2 156 numaralı mektuptur.

AbB 2 156

1. a-na GEME₂-ka-la-ti-im 2. qí-bí-ma

3. um-ma A-pil-^dKi-it-tum-ma 4. be-el-ki li-ba-al-li-iṭ-ki 5. A.ŠÀ-ki a-na Šu-mi-er-ṣe-tim 6. ù Ta-ra-ia-ti-im ta-ad-di-ni

7. i-na-an-na A.ŠÀ^am te-ki-mi-šu-nu-ti-ma 8. a-na ša-ni-im ta-na-ad-di-ni

9. ki-a-am di-nu-um A.Š[À^u]^m i-na bi-ti 10. ÍD a-ta-ap-pí-im

11. šu-ṣi-im

12. in-né-ki-im-mi-i 13. ^mŠu-mi-er-ṣe-tim

199 R. van Laere, 1980, s. 42.

200 M. Stol, 1980, s. 356.

83 14. ù Ta-ra-ia-tum

15. ma-a[ḫ-r]i-ia iš-ku-nu

16. um-ma šu-nu-ma A.ŠÀ^am šu-ṣí-ia

17. ù <GAL> A^!-mu-ri-im (^!met. ia) 18. ṭup-pa-am ub-lam-ma

19. ki-a-am aq-bi-šu

20. um-ma a-na-ku-ma A.ŠÀ^am ú-ul 21. te-pu-uš

22. i-nu-ma it-ta-al-ka-ki-im-mi 23. um-ma at-ti-ma A-pil-^dKi-it-tum

24. iš-pu-ra-am A.ŠÀ^am ú-ul a-na-ad-di-na-kum

Tercüme: Amat-Kallatim‟e söyle! Apil-Kittum şöyle (söyler): beyin seni yaşatsın. Tarlanı Šumi-erṣetim ve Tarayatum‟a verdin. Şimdi onların (tuttuğu/işlediği) tarlayı alacak ve başka birine vereceksin. Hüküm şöyledir: “Suyolu kiralanmış/ayarlanmış yerdeki tarla (geri) alındı.” Šumi-erṣetim ve Tarayatum huzurumda açıklama yaptılar onlar şöyle (dediler): “Tarlayı benim (için) kirala. rabi Amurrim mektubu bana gönderdi, ona dedim, ben şöyle (söyledim): “Tarlayı işlemedin.” Sana geldiğinde sen şöyle (söyle!): “Apil-Kittum bana yazdı, tarlayı sana vermeyeceğim.”

atappuların genellikle yılın hangi dönemlerinde kazıldığı hakkında metinlerde açık bir bilgi bulunmamasına karşın AbB 4 42 numaralı mektup bu konu hakkında bazı çıkarımlar yapılabilmesini mümkün kılmaktadır. Mektubun ilgili satırları şu şekildedir:

AbB 4, 42

ö.y. 1. [a-na ^dUTU-ḫa-zi-ir ù Ġ-din-^dŠAKK]AN 2. [qí-bí-m]a

3. [u]m-ma Ha-[am-mu-ra-bi-m]a

84 4. ^mDUMU-ŠEŠ.UNU.Kİ x x

5. ki-a-am ú-lam-mi-da-an-ni um-ma šu-ú-ma 6. A.ŠÀ^am i-na BÀD-e-te-el-li-im^ki

7. ^dUTU-ḫa-zi-ir ù Ġ-d[in-^dŠAKKAN] 8. ip-lu-ku-ni[m-ma]

9. a-ta-ap-pa-am aḫ-r[i....]

Tercüme: ^1-4) Šamaš-ḫazir ve İddin-Šakkan‟a söyle! Hammurabi şöyle (söylüyor): ^4-5) Mār-Urim ... beni bilgilendirdi, o şöyle dedi, ^6-9) “Dūr-Etellim‟deki tarlayı, Šamaš-ḫazir ve İddin-Šakkan benim için böldüler/belirlediler ve arkı kazdım ...”^?

İlgili satırlar atappu türündeki kanalların, ekim yapılacak arazinin tahsisinden sonra tarlayı ekip biçecek kişi tarafından kazıldığını ve ayrıca bu kanalların büyüklüğünün her zaman çok fazla işgücü gerektirmediğini de göstermektedir. Burada ayrıca atappu kanalının, ilk kez kazıldığı anlaşılmaktadır. Kanal temizliği ile ilgili metinleri incelediğimiz bölümde de değineceğimiz gibi ḫerû fiili „kazmak‟

anlamındadır. Ancak her zaman bu fiil kullanıldığında yeni bir kanal kazıldığı düşünülmemelidir. Metinden ayrıca bu kanalların kazımında toprağı işleyen kişilerin sorumlu olduğunu ve dolayısıya bu seviyedeki kanallar üzerinde idari yönetimin, kanalın kazılacağı yer dışında diğer işlemlerle ilgilenmediği anlaşılmaktadır.

Kelimenin geçtiği bir diğer belge AbB 10 39 numaralı mektuptur. Mektup atappuda meydana gelen bir yarığın tamiri ve daha önce örneğine hiç karşılaşmadığımız bir şekilde baraj tamircisi gerektirdiğine değinmektedir.

AbB 10 39

1. [a-na a-w]i-lim ša ^dAMAR.UTU ú-ba-la-ṭú-šu 2. [qí]-bí-ma

3. [um-ma] SAG [x x] ^d[U]TU-ma

85

4. [^dUTU] ù ^dAMAR.UTU d[a-ri-i]š u4-mi li-ba-li-ṭú-ka 5. pí-tum i-na a-ta-[p]í i[p]-p[é]-ti-ma

6. LÚ se-ki-ra-am x x [x]

7. gi-im-la-an-n[i x x] x še-em-me x 8. LÚ se-ki-ra-am ša maḫ-ri-ka x x 9. ṭú-ur-dam-[m]a mu-ša-am iš-te-en 10. li-is-k[i]-ra-am

11. ù LÚ se-ki-ra-am ša ta-ṭa-ar-ra-dam 12. i-ša-ri-iš a-ta-pí la A[G x] x –š[u]

13. [a-n]a-[ku] iš-TUM ma-ti-ma a-na m[i-im-ma]

14. [ú-ul aš]-pu-ra-k[um]

15. i-n[a a]n-n[i-ti]m na-aḫ-ra-a[r-ka]

16. li-ik-šu-da-an-ni

Tercüme: ^1-4) Marduk‟un yaşattığı adama söyle! … şöyle (söyler): ^5-7) küçük su yolunda yarık açıldı. Baraj tamircisini … bana iyilik yap… ^8-10) Yanındaki baraj tamircisini … bana gönder ve o bir gece içinde (yarığı/gediği) kapatsın ^11-16) ayrıca senin gönderdiğin baraj tamircisini, normal bir şekilde suyolumu … Ben sana (daha) aslında hiçbir şey yazmadım. Bunda (bu işte) yardımın bana ulaşsın.

Bu mektup atappu seviyesindeki kanallarda da baraj yapıldığını göstermesi bakımından oldukça ilginçtir. Uzunlukları ve sağladıkları su miktarı göz önünde bulundurulduğunda, bu metinde geçen atappu türündeki bir kanalda yapıldığı belirtilen baraj ya da bendin oldukça basit, geçici bir tür set olduğu sonucu çıkarılabilir. Burada bir temas etmemiz gereken nokta da oldukça küçük bir suyolundaki yarık için bir baraj tamircisine ihtiyaç duyulmasıdır.

AbB 9 108

1. a-na -ga-mi-il 2. qí-bí-ma

86 3. um-ma ^dEN.ZU-ma-DİNGİR-ma 4. ^mPİ-la-li i-ka-r[u]-u[m]

5. ša a-wi-le 6. PA5ip-te-ma 7. ^mÌ-lí-aḫ-ta-l[i]-a 8. i-ta-ṭù-šu 9. ù PA5is-sé-ki-ir 10. re-du-um 11. li-li-kam-ma 12. li-iq-bi-šu[m]

13. ù a-la-am l[i-x-x]

Tercüme: ^1-3) Bītum-gamil‟e söyle! Sinma-ilum şöyle (söyler): ^4-9) Efendinin çiftçisi Pi/wilali küçük kanal açtı ve İlī-aḫtaliya ona vurdu ve küçük kanalı tıkadı. ^10-13) (Herhangi bir^?) asker (yetkili) gelsin ve ona söylesin ve daha sonra şehre ...

Kelime hakkında bilgi verdiğimiz bölümde de bahsedildiği üzere bu kanal tarlayı ekip biçilen çiftçiler tarafından bile kazılabilecek düzeyde bir kanaldı. Ancak metnin son satırları bu kanal üzerinde bir sorun yaşandığında ülke yönetiminin devreye girdiğini vurgulamaktadır.