• Sonuç bulunamadı

1. ANTİK MEZOPOTAMYA‟DA KANAL VE SULAMA İŞLERİNE GENEL BİR BAKIŞ . 11

2.1. Eski Babil Belgelerinde (AbB) Kanal, Baraj/Bent Bakım Ve Onarımı 60

2.1.1.3. pītum

İlk anlamı “açmak” olan petû fiilinden türeyen bu kelimeye sözlüklerde

“(kanalda) kırık, çatlak, gedik, kapak, yarık, açıklık” (AHw 871a; CAD 445b-446a) anlamları verilmektedir. Kelime AbB 1 33, AbB 1 127, AbB 4 19, AbB 8 181, AbB 9 263 ve AbB 10 39 numaralı mektuplarda geçmektedir. R van Laere bu kelimenin, abbu, perṣu gibi kelimeler ile birlikte set veya barajlarda, su alma amacıyla insan eliyle yapılmış ve genellikle bir kürekle açılıp kapatılabilecek büyüklükteki yarıkları belirtmek için kullanıldığını ifade etmiştir.184 Hedrick ise kelimeyi “(ya yarık ya da savakta bulunan) kapak, ağız” olarak tercüme etmiş ve akabinde bu kelime ile ilişkilendirdiği suyolu veya kanalların duvarlarında su baskısı sebebiyle açılan yarıklarla, suyu başka bir yöne akıtmak için yapılan savakların genel bir tanımını vererek bu yapının işlevi hakkında kesin bir yargıya varmanın imkânsız olduğunu

184 R. van Laere, 1980, s. 52.

69

belirtmiştir.185 Kelimenin geçtiği metindeki satırlardan da anlaşılacağı üzere bu yarık/gedikler, üstte değindiğimiz her iki yazarın belirttiği gibi bir insan tarafından kasıtlı bir şekilde açılmasının yanında bazen de kanallardaki su seviyesinin yükselmesi sebebiyle doğal bir şekilde oluşuyordu. Biz de kelimeyi, üstte görüşlerine değindiğimiz iki yazar ve sözlükte verilen anlamlardan fazla uzaklaşmadan “(su) yarığı” olarak tercüme ediyoruz. Vereceğimiz örneklerden de görüleceği üzere bu yapıya ağırlıklı olarak tarlaların söz konusu olduğu durumlarda değinildiği görülmektedir.

Kapatılmasının ardından güçlendirilmesi hakkında oldukça net bilgiler veren ve büyük bir kanalda açılmış yarığın söz konusu olduğu bir diğer mektup Hammurabi‟den Sin-iddinam‟a yazılmıştır.

AbB 4 19

1. [a-na] dUTU-ha-zi-ir 2. [q]í-bí-ma

3. um-ma Ha-am-mu-ra-bi-ma

4. aš-šum ša ta-aš-pu-ra-am um-ma at-ta-ma 5. pí-tum ša [B]i-na-aki [i]t-te-es-k[i]-ir 6. mu-ú a-na ÍD EDİN.NA [g]u-um-mu-ru 7. be-lí a-na Gi-mil-dAMAR.UTU

8. ù Ġm-gur-AKŠAK.Kİ 9. li-iš-pur-am-ma 10. ERİN2

am ab-ši-ta-šu-nu li-iš-ku-nu-ma 11. pí-tam šu-a-ti li-da-an-ni-[n]u

12. ù er-ṣe-et ma-tim ša qá-ti-šu-nu 13. li-še-ri-šu

14. ša ta-aš-pu-ra-am

185 R. M. Hedrick, 1997, s. 339.

70 15. a-na Gi-mil-dAMAR.UTU 16. ù Ġm-gur-AKŠAK.Kİ

17. ú-da-an-ni-nam-ma aš-tap-ra-am 18. ERİN2

am ab-ši-ta-šu-nu i-ša-ak-ka-nu-ma 19. [pí-tam š]a Bi-na-aki ú-da-an-na-nu 20. ù er-ṣe-tam ša ma-tim

21. ša i-ša-ap-pa-ru 22. ú-še-er-re-šu

Tercüme: 1-3) Šamaš-ḫazir‟e söyle! Hammu-rabi şöyle (söylüyor): 4-14) Bana yazdığına gelince, sen şöyle (dedin): “Bina şehrindeki su yarığı kapatıldı. Su Edina kanalı için yeterince birikmiştir. Beyim, Gimil-Marduk ve İmgur-Akšak‟a yazsın ve onlar, işçinin kararlaştırılmış payını tahsis etsinler, o (su) yarığını güçlendirsinler ve sorumluluklarında olan ülke arazisini ekip biçsinler” sen (bunları) yazdın. 15-23) Gimil-Marduk ve İmgur-Akšak‟a (meseleyi) ciddi bir şekilde söyledim ve yazdım. İşçinin kararlaştırılmış payını tahsis edecekler, su yarığını güçlendirecekler ve sorumluluklarında olacak ülke arazisini ekip biçtirecekler.

Öncelikle mektubun bir kral tarafından yazdırılması söz konusu yarığın ve etki alanının oldukça geniş olduğunu göstermektedir. nāru, yani ana kanalda olduğu belirtilen Edina‟yı dolduran bu yarık oldukça büyük olmalıydı ki kapatılmasının ardından yapılan güçlendirme işlemleri için bile işçiye ihtiyaç duyulmuştur. Buradaki güçlendirme işleminin, söz konusu yarık açılırken kanal duvarında oluşan bir zarar yüzünden mi yoksa kapatılan bu yarığın büyüklüğü sebebiyle bir şekilde su sızdıracağı korkusuyla mı yapıldığı hakkında metinde açık bir bilgi bulunmamaktadır. Burada ayrıca yarığın tamirindeki gerekli iş gücünü Gimil-Marduk ve İmgur-Akšak‟ın sağladığını anlıyoruz. Burada ayrıca ilginç olan nokta, yarığı güçlendirecek olan işçilerin ayrıca ülke arazisini ekip biçecek kimseler olmasıdır. Anlaşılan buradaki

71

toprakların ekilip biçilebilmesi için ne tür bir yapı olduğu metinde belirtilmeyen bir noktada su biriktirilmiş veya alınmıştır.

Su yarığına değinen ve kapatılmadığı takdirde bir takım sorumlulukların yarığı açan kişi üzerine yükleneceği belirtilen AbB 8 131 numaralı mektup bu tür yarıkların dikkatli bir şekilde açılmadığı/düzenlenmediği takdirde ne tür sorunlara yol açtığını göstermektedir. Mektup ayrıca Eski Babil mektuplarında pek de karşılaşmadığımız šāpir nārime de değinmektedir. Mektubun ilgili satırları şu şekildedir:

AbB 8 131

ö.y. 1. [a-na] ša-pí-ir ÍD ša dAMAR.UTU [ú-ba-a]l-la-ṭú 2. [q]í-bí-ma

3. um-ma Ta-ri-ba-tum-ma

4. dUTU ù dAMAR.UTU da-ri-iš u4-mi li-ba-al-[li-ṭú-k]a 5. ša te-pu-šu ki-a-am

6. pí-tam i-na mu-úḫ-hi ma-a-[tim]

7. te-pé-et-te-e-ma

8. A.ŠÀ 5 li-im Mu[rg]uki 9. [x x] 3x BÙR.60 İKU GÚ.UN 10. [...] x [...]

11. Yaklaşık 2 satır ve metnin alt bölümü kırık a.y. 1. [ ...] x

2. [...] x-at-tu 3. x-[...]-a

4. ù aš-šu-mi-šu-nu ÍD A-ma-tim 5. [i]p-pé-tu-ú

6. [a]l-ma-ad! !met. ṣi

7. ÍD A-ma-tim ú-ul te-se-ke-e[r-m]a

72 8. ḫi-ṭi-<it> GÚ.UN ù AGA.UŠ.MEŠ 9. i-na mu-úḫ-ḫi-k[a] iš-ša-ak-ka-an 10. a-na la-ma-di-ka [aš]-pu-ra-am 11. DUB a-na be-lí-ia

12. ú-ša-ab-ba-al

Tercüme: 1-4) Nehir/kanal denetçisi Marduk‟un yaşattığı‟na söyle! Taribatum şöyle (söyler): Šamaš ve Marduk seni sonsuza dek yaşatsın. 5-9) Senin yaptığın şudur;

(su) yarığını yukarı bölgede açtın ve 5.000 Murgulunun ... (ve) 180 ikuluk biltu tarla(larını?) 10)... (kalan 2 satır ve metnin alt bölümü kırık) a.y. 1-3)... 4-6) onlar yüzünden Amatum kanalının açıldığını öğrendim. 7-12) (Eğer) Amatum kanalını kapatmazsan, biltu (arazilerinin) ve askerlerin kaybının sorumluluğu senin üzerine yüklenecek. (Durumu) anlaman için yazdım. Mektubumu beyime gönderdim.

Bilinçli bir şekilde açıldığı anlaşılan su yarığının, metinde yarık hakkında bilgi veren ilgili cümlenin sonucunu anlaşalır kılacak fiilin kırık satırlarda bulunmasına karşın 5.000 Murgu‟nun tarlasını su altında bıraktığı anlaşılmaktadır. Ayrıca kırıklardan sonra okunabilen bölümde nedenini anlayamadığımız bir sebepten ötürü Amatum kanalı açılmıştır. Ayrıca mektup, büyük ölçekli su yarıklarının šāpir nārim tarafından açılmasını göstermesi bakımından da önemlidir. Burada ayrıca ilgi çekici nokta Taribatum adlı şahsın šāpir nārime biltu ile askerlerin arazileri hakkında yazması bu kişinin krallık yönetiminde söz sahibi olabilecek biri olduğunu akla getirmektedir.

Mektubun son satırlarındaki „mektubu beyime gönderdim‟ ifadesi bu görüşü bir nebze desteklemektedir.

Fazla su baskısı sebebiyle açıldığı anlaşılan bir yarığa AbB 10 39 mektupta da değinilmektedir. Metni ileriki bölümlerde ele aldığımız için burada yarık ile ilgili bölümlerden kısaca bahsedilebilir. Metinde su yarığı ile ilgili belki de en farklı nokta, yarığı kapatacak kişinin „barajcı, baraj tamircisi‟ olarak tercüme edebileceğimiz bir

73

sēkirum olmasıdır. Anlaşılan buradaki yarık kanaldan yararlanan çiftçiler veya krallığa mensup çeşitli görevliler tarafından üstesinden gelinemeyecek ölçekte bir zorluk barındıran teknik bir meseleydi.