1. ULUSLARARASI TĠCARET VE HALKLA ĠLĠġKĠLER
1.4. Asimetrik Mübadele
Asimetri
EĢit olmayan, eĢleĢmeyen veya aynı boyut veya Ģekle sahip olmayan parçaların bir yarıda/tarafta veya her iki yarıda/tarafta bulunma hali (Cambridge Dictionary) iki ayrı varlık arasında birinin zararına oluĢan durum. Dağılımda eĢitsizlik. Güç dengesizliği (Farlex).
Mübadele
Mübadele kavramı, küresel niteliğe sahip sosyal geliĢmeleri açıklama bağlamında 1960‟ların sonunda yoğunlaĢarak sosyoloji ve antropoloji alanında sıkça ele alınmıĢtır. Peter Blau (1964) sosyal mübadeleyi kavramsallaĢtırırken, karmaĢık toplumsal süreçleri mikroskobik niteliğe sahip kiĢilerarası etkileĢimlere dayandırmıĢ, George C. Homans küçük gruplardan baĢlayarak „sınıf‟, „Ģirket‟, „cemaat‟ gibi büyük grupların oluĢmasında mübadelenin rolünü araĢtırmıĢtır. Aynı dönemde yayınlanan ve mübadele kuramları olarak nitelendirilebilecek sosyoloji metinlerinde mübadele
kavramının içeriklerine ait farklar ya da aralarındaki farklı kesiĢmeler dikkate alınmadan, „etkileĢim‟ kavramının „iliĢki‟ olarak, ama aynı zamanda da „karĢılıklılık‟, „takas‟, „iletiĢim‟ ile eĢ anlamlı kullanıldığı görülür. Simmel için ise, insanların kendi aralarındaki iliĢkilerin çoğunluğu mübadele olarak düĢünülebilir. Simmel‟e göre, tuz, tütün, tahıl ürünleri, büyükbaĢ hayvan gibi ilkel mübadele araçları kullanımları bakımından bireysel ihtiyaçlar tarafından belirlenen mübadele araçlarıdır oysa aynı zamanda “mübadele” en saf sosyolojik olgu olarak taĢıyıcısına en uygun karĢılığı (Muti, 2012, s. 4-20) sadece dolaylı biçimde, diğer insanlarla iliĢki biçiminde, sahibine anlamını belli eden sosyal ihtiyaçların ruhunda bulur.
Mübadele içeriği en net ve öz olarak Türk Dil Kurumu tarafından verilmiĢtir. DeğiĢ tokuĢ (tdk). Öyleyse sade bir Ģekilde “Asimetrik Mübadele”yi tanımlamak gerekirse; mübadele eden iki taraf arasında birinin zararına oluĢan ve taraflar arasında maddi/manevi fayda dağılımında eĢitsizlik içerir değiĢ tokuĢtur.
Asimetrik Bilgi ve Asimetrik Pazarlık Gücü
Bu yüzyılın toplumunu ifade etmede sıkça kullanılan bilgi toplumunun (Melek, 2003, s. 1) yapı taĢı olarak bilgi; algı, değer, kavram ve ilkelerin, öğrenme, araĢtırma gözlem yoluyla elde edilen kavrayıĢların tümü olarak tanımlanır. Asimetrik bilgi ise ekonomide, ticarete konu olan mal ve hizmetlerde, tarafların bilgi farklılığına sahip olması nedeniyle rekabet Ģartlarında bozulmanın meydana gelmesi, böylece taraflardan birinin diğerine (haksız) üstünlük sağlamasıdır. Bir piyasa aksaklığıdır. Taraflardan birinin sahip olduğu özel bilgi pazarın kötü iĢlemesine sebep olmaktadır. Asimetrik bigi (enformasyon) yaklaĢımı ilk defa G.A. Akerlof‟un Limon Pazarı (The Market for Lemons) adlı makalesiyle (1970) ekonomi literatürüne girmiĢ ve Akerlof‟a Nobel ekonomi ödülünü getirmiĢtir. SadeleĢtirilirse asimetrik bilgi taraflar arası bilgi farklılığıdır ve bu bilgi farklılığı taraflar için lehte/aleyhte maddi/manevi haksız kaymaya neden olmaktadır. (KarakaĢ ve Alp, 2008, s. 215-217; Koç, 2009, s. 114,115). Asimetrik bilginin neden olduğu iki farklı durum olarak Ters Seçim ve Ahlaki Tehlikeden söz edilir.
Ters seçim, alıĢveriĢte kazançlar olmasına rağmen bu kazançların asimetrik bilgi
dolayısıyla gerçekleĢememesidir. Bu yaklaĢıma göre, kötü ve iyi kalitede ürün veya hizmet için piyasada olan denge fiyat, düĢük kaliteli ürün/hizmet ile yüksek kaliteli
ürün/hizmet fiyatı arasında, ''ortalama'' bir fiyat olacaktır. Alıcı alacağı ürün/hizmet hakkında satıcıdan daha az bilgiye sahiptir. Bu nedenle ya ürün/hizmet hakkında tam bir fikir yürütemez ya da ürünün/hizmetin beklediği kalitede olup olmadığını tespit edemez haldedir. Alıcı ve satıcı arasındaki asimetrik bilgi nedeniyle, satıcılardan elindeki ürünü/hizmetini ederinin üstünde bir fiyat olan ortalama fiyattan satanlar memnun, yüksek kaliteli ürünü/hizmeti ederinin altında satmak zorunda kalanlar ise bu durumdan oldukça rahatsız olacaktır. Bu piyasa dinamiklerini iĢletecek ve düĢük fiyat nedeniyle iyi kaliteli ürün/hizmet sahipleri, satıĢtan vazgeçecek, böylece piyasa kalitesiz ürünler tarafından iĢgal edilecektir. Alıcılar, piyasayı iĢgal etmiĢ düĢük kaliteli ürünlere yüksek fiyat ödemek istemediklerinden, yani ''ters seçim'' yapmak istemediklerinden ürün satın almayacak, piyasada satıĢ hacmi düĢerek piyasa etkinliğini kaybedecektir (Çiloğlu, 2014; Holden, 2015; KarakaĢ ve Alp, 2008, s. 221).
Ahlaki tehlike ise ispatlanamayan, gözlemlenemeyen hareketlerde bulunarak
sözleĢmeye aykırı davranmaktır (Çiloğlu, 2014; Holden, 2015; KarakaĢ ve Alp, 2008, s. 221).
Asimetrik bilgi kapsamında: Michael Spence ve Joseph Stiglitz‟in bilgi sahibi olan taraf ve bilgi sahibi olmayan tarafın sonuçları kendileri açısından nasıl geliĢtirdiklerini araĢtırmaları sonucu Spence, bilgi sahibi tarafın “sinyal verme” ile alıcı tarafa kendi ürünün iyi kalitede olduğunu göstererek durumu kendi lehinde geliĢtirebileceğini, Stiglitz ve Michael Rothschild de bilgi sahibi olmayan tarafın “tarama” ile kaliteyi anlamak için eleme yöntemiyle ipuçlarını kendi lehine geliĢtirebileceğini göstermiĢtir (Holden, 2015). Sinyal verme, diğer tarafa gözlemlenebilir bir katkı göstermek (örneğin iĢçi, iĢverene diploma sertifika sunarak aldığı eğitimler dolayısı ile farkına dair sinyal verir. Yön: iĢçiden iĢ verene doğrudur), ayırt etme ise müĢterinin doğru bilgiyi aktarması için çeĢitli kontratlar sunarak teĢvik etmektir (ĠĢveren tarafından sunulan Ģartlar iĢçiye uygunsa iĢçi anlaĢmayı kabul eder. Yön iĢverenden iĢçiye doğrudur) (KarakaĢ ve Alp, 2008, s. 220,221).
Asimetrik Pazar Payları
Çatalcalı (2007) asimetrik pazar payını, yüksek pazar payına sahip olan örgütlerin; giriĢ engellerinin varlığı, ürünün homojen olup olmaması, dikey entegrasyonun varlığı gibi pazarın yapısını kullanarak, pazar güçlerini daha düĢük pazar paylarına sahip örgütleri etkilemek için kullanmaları olarak açıklar. Asimetrik pazar paylarının yarattığı avantaj ile büyük örgütlerin aralarında aldıkları kararları nispeten küçük örgütlere dikte ettirilebileceği anlamına gelebildiğini söylemiĢ ancak örgütlerin rekabet halinde oldukları sektörde edindikleri pazar paylarının asimetrik olmasının ilgili sektördeki rekabeti ne derecede etkilediği konusunda yapılan çalıĢmaların birbirinden farklı sonuçlar verdiğini de eklemiĢtir (s. 22, 59).
Güçlü Ülke-Zayıf Ülke Asimetrisi ve Asimetrik Pazarlık Gücü
Gençosmanoğlu, (2010) geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkeler arasında asimetrinin farklı bir boyutta ortaya çıkabildiğine değinir. Örneğin, 1) Avrupa Birliği ülkelerinin ve Amerika BirleĢik Devletleri‟nin, Güney Afrika ya da Meksika‟ya nazaran, kendi ihracatçılarını, beklentilerini karĢılamak üzere müzakere sürecinde daha güçlü olduğunu, 2) Kuzey-Güney yarım küre anlaĢmalarında asimetrik pazarlık güçlerini kullanan geliĢmiĢ ülkelerin, geliĢmekte olan ülkelerin birlik halinde Dünya Ticaret Örgütü müzakerelerinde reddettiği konuları serbestleĢmenin kuralları haline getirdiğini, 3) tercihli anlaĢmaların bazen politik açıdan müttefik oluĢturmak üzere imzalanabildiğini, 4) artan tercihli ortaklıkların üçüncü ülkeleri daha fazla ayrımcılığa maruz bırakabildiğini, 5) asimetrinin zayıf kanadındaki ülkelerin; ekonomilerindeki eksik kapasite, zayıf politik pozisyonları ve müzakere kabiliyetlerinin daha zayıf olması nedenleriyle ticaret bağlantılarında kırılganlıklarının daha fazla olduğunu, 6) ikili tercihli anlaĢmalar mütekabiliyet esasına dayandığından farklı kapasitedeki taraflar için aynı ölçüde taahhütlerin eĢit olmayan sonuçlar doğurduğunu belirtir (s. 54-61).
Asimetrik Bağımlılık
Aralarında bağımlılık olan taraflarda asimetrinin olması durumunda, güçlü taraf diğer tarafa tahakküm uygulamaya, yönetmeye, kaynakları üzerinde kontrol sağlamaya çalıĢabilir.
Asimetrik İletişim
(Ġki yönlü asimetrik model) iletiĢim karĢılıklı olmakla birlikte eĢitsiz bir iliĢki vardır. Kitlenin/hedef kitlenin/bireyin tam bilgiye sahip olmaması, manipüle edilerek kandırılmalarını mümkün hale getirir. Manipüle edeninin bilgi üstünlüğü, elde etmek istediği sonucu gizlemesine olanak verir. Dolayısıyla kitleyi/bireyi manipüle ederek sonuç elde etme olasılığı bilgi asimetrisi oranında artar. Aksi takdirde kitleyi/bireyi kandırmak daha zor olacaktır. Burada bahsedilen bilgiden anladığımız “kitlenin/bireyin duygu durumlarının ve güdülenmelerinin esasını oluĢturacak psikolojik ve sosyolojik unsurları da içerir” bilgidir.
Ġki yönlü iletiĢim olduğu halde manipülatif olabilecek ve manipüle edilmiĢ olduklarında dahi halkın bu manipülasyondan yarar gördüğüne dair inancın uygulayıcıların çoğunda görülebileceği iki yönlü asimetrik model asimetriktir çünkü davranıĢ değiĢikliği beklenen, hedeflenen kitledir ( Grunig ve ark, 2005, s. 307-312).
Uluslararası ticaret, küreselleĢme, halkla iliĢkiler, mübadele ve asimetrik mübadele kavramlarına kısaca değinildi. Ġkinci bölümde küreselleĢme bağlamında uluslararası ticaretin içinde halkla iliĢkiler varlığının açıkça ortaya konması hedeflenmektedir. Asimetrik mübadele devrimleri ve asimetrik mübadele dönemleri olmak üzere iki bölümde bu iliĢki incelenecektir.