Artemisia Cinsinin Revizyonunun Yapılmasının Gerekçeleri

Anthemideae tribusu cinslerinin çoğu sınırları oldukça belirgin ve muhtemelen monofiletik taksonlardır. Fakat Tanacetum, Dendranthema, Ajania, Artemisia ve Cotula cinsleri problemli cinsler arasında olup, parafiletik kökenli ve sınırları net değildir [41]. Flora’mızda kayıtlı Artemisia cinsine ait 23 türün ayırım anahtarı oldukça karmaşıktır. Türlerin birbirinden kolayca ayırt edilmelerine yarayacak yeterli resim ve çizimler yoktur. Birçok tür birbirine benzemektedir. Örneğin, Artemisia tournefortiana ile Artemisia annua; Artemisia arborescens ile Artemisia absinthium; Artemisia caucasica ile Artemisia splendens ve Artemisia haussknechtii; Artemisia taurica ile Artemisia santonicum,

Artemisia spicigera ve Artemisia herba–alba biribirlerine oldukça yakın taksonlardır [39]. Artemisia cinsi türlerinin çoğunda bitkiler tüy örtüsü ve çiçek rengi açısından

ontogenetik varyasyon göstermektedirler. Çiçek öncesi safhadan çiçekli safhaya, çiçekli safhadan da meyveli safhaya geçerken çiçek renkleri ve tüy örtüsü değişmekte (genellikle çiçekli safhadan da meyveli safhaya geçerken tüylerini dökmekte) ve genel hatlarıyla farklı görünüşe sahip olabilmektedirler. Öyle ki dikkatli davranamayan birçok araştırıcı aynı yerden topladığı aynı türe ait çiçekli ve meyveli örnekleri farklı türler olarak teşhis edebilmektedir. Bu nedenlerle, herbaryumlarımızda umduğumuzdan çok fazla teşhis yanlışlığına rastladık. Türlere ait varyasyonları yansıtan yeterli örneklerin toplanması ve teşhis için yeterli karakterlerin tespit edilerek resim ve şekillerle tamamlanması amacı revizyon çalışmamızın önemli gerekçelerinden biri olmuştur.

Türkiye Florası’nda yer alan Artemisia cinsinin birçok türünün, bizden sonra yazılan Avrupa, Rusya ve İran Flora’larında durumu ve pozisyonu değişmiştir. Örneğin, Artemisia herba–alba türünün İran ve Rusya Flora’larındaki örnekleri Artemisia sieberi türü içine alınmıştır. Avrupa Florası’nda Artemisia santonicum ve Artemisia chamaemelifolia türleri türaltı taksonlara ayrılmıştır. Rusya Florası’nda Artemisia campestris, Artemisia araratica, Artemisia marschalliana türleri birleştirilmiş ve Artemisia campestris türüne bağlı varyeteler (var. campestris var. araratica var. marschalliana) yapılmışlardır. Bu taksonlara ait Türkiye’deki örneklerin de bu açıdan toplanıp yeniden değerlendirilmesinin gereksinimi revizyon çalışmamız için başka bir gerekçe olmuştur [39, 72, 105, 178].

Artemisia cinsinin pekçok türü tam olarak bilinmemekte ve bu yüzden cinsin dünya genelinde monografisine ihtiyaç duyulmaktadır [67]. Cinsin dünya genelinde henüz monografisi yapılmadığından, aynı türler veya aynı tür içinde türaltı takson olabilecek çok

yakın türler farklı memleketlerde ayrı isimlerle bulunmaktadır. Örneğin, Flora’da Artemisia herba – alba olarak bulunan örneklerin, araştırmalarımız sonucunda bizden sonra yazılan İran ve Rusya Floralarındaki Artemisia sieberi türü örneklerine yüzde yüz benzediğini gördük. Aynı şekilde, İran’dan toplanan ve halen Avrupa’daki herbaryumlarda A. herba–alba olarak isimlendirilmiş örnekler de vardır. Fakat yeni yazılan İran Florası’nda Artemisia herba – alba bulunmamakta, onun yerine Artemisia sieberi bulunmaktadır. Türkiye Florası’nda Artemisia santonicum ile Rusya Florası’ndaki Artemisia maritima L. ve Artemisia monogyna Waldst. et Kit.’ya çok benzemektedir. Dünya genelinde düşünüldüğünde, İran–Turan bölgesinde yayılış gösteren Artemisia santonicum, Artemisia maritima ve Artemisia monogyna türleri morfolojik özellikler açısından biribirine çok benzemekte ve biribirlerine karışmış durumdadır. Bunlardan yalnız Artemisia santonicum Türkiye Florası’nda yer almaktadır. Ancak, Flora yazılmadan önceki zamanlarda toplanan ve günümüzde Artemisia santonicum olarak bilinen bazı örnekler Artemisia maritima veya Artemisia monogyna olarak isimlendirilmiştir. Yine İran – Turan bölgede yayılış gösteren Artemisia taurica ile Artemisia fragrans Willd. türleri morfolojik özellikler açısından biribirine çok benzemekte ve biribirlerine karışmış durumdadır. Artemisia taurica ve Artemisia fragrans türlerinin ikisi de Rusya Florası’nda biribirine yakın türler olarak tanımlanmaktadırlar. Artemisia taurica Rusya ve Türkiye’de (kısmen Avrupa’da), Artemisia fragrans ise Rusya ve İran’da bulunmaktadır. Bugün Artemisia taurica olarak bilinen bazı örnekler, Türkiye Flora’sı yazılmadan önce Artemisia fragrans olarak isimlendirilmiştir. Türkiye Florası’nda Artemisia cinsine ait yukarıda belirttiğimiz taksonlarının, komşu ülke ve kıta Floralarındaki yakın taksonlarla ilişkilerinin tespit edilmesi amacı revizyon çalışmamızın gerekçelerinden bir diğerini oluşturmaktadır [39, 72, 105, 178].

Buna ilave olarak, ülkemizdeki türlerin çoğu Eylül - Kasım ayları arasında çiçeklendiğinden dolayı diğer vasküler bitkilerin çoğunun çiçeklenme mevsimi ile çakışmamaktadır. Bu nedenle, Artemisia türlerinin Türkiye’de tam anlamıyla toplanmadığını veya örneklerin çoğunun doğru teşhis için gerekli özellikleri taşımadığını, buna bağlı olarak mevcut türlerin Flora’daki betimlerinin türün tüm varyasyonlarını yansıtmadığını ve yeni taksonların olma olasılığının yüksek olabileceğini bize düşündürmesi revizyon çalışması için ayrı bir gerekçe olmuştur.

Yukarıda belirtilen tüm bu gerekçeler göz önüne alındığında, türlerin Türkiye’deki farklı populasyonlardan bol materyal toplanması ile türlerin başta morfolojik, kromozom,

31

polen ve bazı biyokimyasal özelliklerine dayanan revizyonunun yapılması için bu revizyon araştırması gerçekleştirildi. Ayrıca;

1. Türkiye Florası’nda yer alan Artemisia cinsinin türleri üzerinde yapılan bu taksonomik revizyon çalışması ile diğer bilimsel araştırma alanlarında bu cins üzerinde çalışacak araştırıcılara temel ve yeni veri sağlamak,

2. Türlerin özellikleri ayrıntılı verilerek, taksonomik öneme sahip karakterlerinin çizimi yapmak ve ayırım anahtarının yapılması ile türlerin teşhis ve tanınmasını kolaylaştırmak, 3. Cinsin revizyonu ile yeniden yazılması çalışmaları devam eden Türkiye Florası ve

hazırlanması ihtiyaç haline gelen cinsin monoğrafısi için materyal ve bilgi alt yapısını sağlamak,

4. Cinsin ülkemizdeki tüm türlerine ait değişik populasyonlarındaki örneklerin toplanarak ülkemizdeki bazı büyük herbaryumlara kazandırmak,

5. Şimdiye kadar değişik araştırıcılar tarafından toplanarak herbaryumlarda saklanan ve tarafımızdan toplanan örneklerin lokalite bilgileri ile yaptığımız doğru teşhislerine (cinsin komplike olmasından dolayı herbaryumlardaki örneklerin önemli bir kısmı yanlış teşhis edilmiştir) ve Türkiye Florası’ndaki kayıtları temel alınarak türlerin doğru ve kesin yayılışlarının tespitini yapmak,

6. Doğadaki durumları incelenerek tehlikede olup olmadıklarını tespit etmek,

7. Cinse ait türlerin renkli fotoğraf ve slayt'lardan oluşan bir koleksiyon hazırlamak, böyle bir koleksiyonun ileride yazılması düşünülen resimli Türkiye Florası'nın yazımına katkıda bulunmak gibi nedenler de bu revizyon çalışmasının diğer önemli gerekçeleri olmuştur.