3. ARNAVUT ORTODOKS KĠLĠSESĠ‟NĠN TARĠHÇESĠ
3.3. Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin Bağımsızlığı
187
Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 37
188 Zef Mirdita, a.g.e, s, 63 189 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 39 190 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 40
43
Ġlk bağımsız Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin kuruluĢu, ABD'de yaĢayan Arnavutlar tarafından gerçekleĢti. Arnavutça olarak ilk kitapları da 22 Mart 1908 yılında, ABD‟de Boston Ģehrinde yayınlandı191. Aynı tarihte de Boston‟nun Knight Hall‟da Arnavutça dilinde ilk dini merasim gerçekleĢtirildi ve Phoenix Hall‟da Aziz Gjergji (Shen Gjergji) adında ilk Arnavut Ortodoks Kilisesi kuruldu.1921908 yılında New York'da, daha sonra Korça piskoposu olacak olan Fan Noli,193
Arnavut Kilisesi'nin piskoposluğuna getirildi. Fan Noli ayinlerin Arnavutça dilinde okunmasını sağladı194
.
Arnavutluk‟ta bu hareketin ilk durağı Korça Ģehri oldu. Çünkü bu Ģehir aynı zamanda Ortodokslar‟ın merkezi idi. Fan Noli‟nin ve arkadaĢlarının bu hareketi 1914-1922 yılları arasında büyük bir ilerleme katetti ve Arnavut Devleti‟nin de büyük desteğini aldı195
.
Ġstanbul Patrikliği'nin karĢı çıkmasına rağmen 1921 yılında dört Yunan vatandaĢı piskopos Arnavutluk‟u terketmeye mecbur bırakıldı. Yunanca ayinler Arnavutluk'ta yasaklandı. 1929 yılında Arnavut Ortodoks Kilisesi tek taraflı olarak kendini bağımsız (autokefal) ilan etti ve Archimandrit Bessarion Juvani'yi
Metropollük‟e getirdi. Ġstanbul Patriği, Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin
bağımsızlığını 1937 yılında kabul etti.196
1922 yılından bu yana Ortodokslar 3 kongre düzenlemiĢtir: I. Kongre 10- 19 Eylül 1922 yılında Berat Ģehrinde, II. Kongre 18 ġubat 1929 yılında Korça Ģehrinde ve III. Kongre 7 ġubat 1950 yılında Korça Ģehrinde yapılmıĢtır.197
1929 - 1943 yılları arasında Arnavutluk'u yöneten Ġtalyan ordusu, Arnavut Ortodoksları‟nı Katolik Mezhebi‟ne geçmeye ve Ġtalyan-Arnavut Katolik kilisesi ile birleĢmeye zorladı ancak Ortodokslar buna karĢı direndiler. Bu dönemde Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin 440 papazı vardı.
191 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 40
192 Dhori Qiriazi, a.g.e, s, 30; Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 41
193 Fan Stilian Noli, 6 Ocak 1882‟de Edirne‟de doğmuĢ ve Florida‟da 13 Mart 1965‟te vefat
etmiĢ. 1924 yılında, 7 ay bir sürede Arnavutluk Devletinin BaĢkanlığını yürütmüĢtü.
194 Http://tr.wikipedia.org/wiki/Arnavutluk 195 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 44
196 Daha geniĢ bilgi için Bkz: Jacob E. Safra, Encyclopedia of World Religions Britannica
“Eastern Orthodoxy” maddesi, yay. Encyclopædia Britannica, Inc, Singapur, 2006, s, 309.
44
1944'de Enver Hoxha önderliğinde komünistler Arnavutluk'ta iktidara geldi. Ortodokslar baĢlangıçta komünist yönetimle iyi geçinebileceklerini zannettiler, ancak kilise üzerindeki baskılar giderek arttı. Piskoposlar ve papazlar ağır hapis cezalarına çarptırıldı.
6 ġubat 1967 yılında tüm dinî inançların Enver Hoxha tarafından yasaklanmasından sonra ve aynı zamanda Arnavut Devleti‟nin dünyanın ilk ve tek ateist devleti olarak ilan edildiğinde Arnavut Ortodoks Kilisesi artık yıkılmıĢtı ve böylece ilk ayinini 1990 yılının sonbaharında komünist rejimin çökmesi ile birlikte gerçekleĢtirmiĢ oldu.198
3.4. 1990’dan sonra Bağımsız Arnavut Ortodoks Kilisesi’nin durumu Arnavut Ortodoksları, ilk olarak, Yunan Ortodoks Kilisesi‟nden ve özellikle Yunan Devleti‟nden yardım aldılar. Onlar bu yardımlarla sadece dini amaçlarını değil, eski amaçlarını da gerçekleĢtirmek istiyorlardı. Bu yüzden Arnavutluk‟ta Yunan papazların çalıĢmaları yardımlardan çok, Arnavutları helenize etme amacına yönelikti. Yunan papazlar gelerek Ortodoks Arnavutlar‟a Yunanca kitaplar dağıtıp, Yunancayı öğretip, Ortodoksluğun dilinin Yunanca olduğu konusunda onları ikna etmeye çalıĢıyorlardı199
.
Ancak onların bu politikaları iĢe yaramadı çünkü 1937 yılından beri Arnavut Ortodoks Kilisesi bağımsızlığını kazanmıĢtı ve Fener Patrikliği ve diğer Ortodoks Kiliseler‟den ayrı ve bağımsızdı200.
2 Ağustos 1992 tarihi Arnavut Ortodokslar‟ın hayatında önemli bir yere sahiptir. Çünkü bu tarihte Arnavut Ortodokslara, komünizmden sonra Anastas Janullatos adında ilk piskopos tayin edildi. Aslında bu piskopos Arnavut Ortodokslar‟ından değil de dıĢarıdan tayin edilerek piskoposluğa getirildi. Bu yüzden de Ortodoksları ikiye ayırdı. Bazıları bu tayinin kanuni olmadığını savunmaktadır. Çünkü daha önce 1929 yılındaki Korça‟da yapılan II. Kongre‟nin aldığı kararlara göre piskoposlar ve baĢpiskoposlar, Arnavut kökenli olup,
198
Robert Elsie, a.g.e, s, xI (kronolojik no‟larda); Robert Bideleux and Ian Jeffries, a.g.e, s, 34.
199 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 61 200 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 62
45
Arnavutça‟yı bilip, Arnavut vatandaĢı olmalı idi. Diğer grup ise 1929 yılının kararlarını tanımamaktadır. Çünkü daha sonra 1950 yılında Komünistlerin ısrarı üzere yapılan III. Kongre‟de alınan kararlarla bu madde kaldırılmıĢtır ve Janullatos‟un bu görevde olması ve onun çalıĢmaları savunulmuĢtur.201
Ancak Janullatos‟i savunanların sözlerinde çeliĢki vardır. Çünkü Komünist sistemini dine karĢı kabul edip ve sonra da bu rejimin baskısı altında yapılan III. Kongre‟den çıkan kararları kanuni olarak kabul etmek gerçekten büyük bir paradoks yaratıyor202
.
Arnavutluk‟ta Ortodoks Kilisesi‟nin bazı faaliyetlerinin isimlerini Ģu Ģekilde zikretmek mümkündür;
Yüksek okulları:
- Durres‟in Shen Vlash‟ında “Ngjallja e Krishtit” adlı Teoloji
Akademisi,
- Tiran‟da “Fryme Dashurie” adlı Uzman Enstitüsü,
- Gjirokastra/Gyirokastra‟da “Fryme Dashurie” adlı Uzman Enstitüsü,
Orta öğrenim - lise okulları;
- Durres‟te “Kryqi i Nderuar” adlı lise,
- Tiran‟da “Protagonistet” adlı Arnavut-Amerikan ortaokulu.
Radyo;
- “Ngjallja” adlı radyosu,
Poliklinikleri;
- Korça‟da “Poliklinika orthodhokse”/Ortodoks polikliniği,
- Jergucat ortodoks polikliniği,
NeĢriyat; Gazete;
- Ngjallja/Ngyalya gazetesi,
- Dergileri; “Gezohu” adlı çocuk dergisi, “Kombanat” adlı ortodoks gençliğine hitap eden dergi, “Fjala” adlı öğrencilere yönelik bülteni, “Tempulli” ve “Kerkimi” adlı dinî, kültürel ve sosyal dergileri gibi Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin birçok kuruluĢu ve Arnavutluk‟ta faaliyetleri vardır.
201 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 64 202 Qani/Kani Nesimi, a.g.e, s. 65
46
Ortodoks Kilisesi, dini dönüĢümün Arnavutlar‟ın ulusal asimilasyonunu da sağlayacağına inanmaktadır. Onlar, Yunanistan‟daki sayıları 700.000‟i aĢan Arnavut göçmen üzerinde büyük bir nüfuza sahiptirler. Birçoğu Arnavut olmayan fakat Vlah (Vlleh-Romanyalı) kökenli Ortodoks Arnavutlar arasında süren Yunan propagandası onları yeniden organize etmeyi, ekonomik durumlarını güçlendirmeyi ve onların etnik geçmiĢlerini hatırlamalarını sağladı.
1997 yılından sonra Ortodoks Kilisesi Arnavutluk siyasetinde önemli bir rol oynamıĢtır. Birçok Arnavut‟un genel kanaatine göre Ortodoks Kilisesi ve onun Yunan Piskoposu Anastatis Yanolatos 1997 yılından 2005 yılına kadar Arnavutluk‟un gerçek devlet yöneticisidir. Arnavutluk‟taki Ortodoks Kilisesi Yunanistan ve Sırbistan Ortodoks Kiliselerinin desteğine sahiptir.203
Günümüzde de Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin ne derecede bağımsız bir Arnavut kilisesi olduğu tartıĢılıyor. Bu konunun daha iyi anlaĢılabilmesi için Ģu kiĢilerin iddia/görüĢlerini aktarmanın yerinde olacağını düĢünüyorum:
TanınmıĢ Arnavut tarihçi ve siyasetçi olan Sabri Godo, Arnavut Ortodoks Kilisesi hakkındaki görüĢünü Ģöyle izah etti: “Ben Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin bağımsız bir Arnavut kilisesi olduğuna o kadar emin değilim. Çünkü baĢındaki baĢpiskopos Anastatis Yanolatos Yunanlı bir baĢpiskopostur. Anastatis‟in yanında Arnavutluk‟un güneyinde yine Yunan piskoposlar kiliseleri yönetmektedir. Bence bu bağımsız Arnavut Ortodoks Kilise‟si için bir sorundur ve bu sorunu Yunanlılar değil de Arnavut Kilise‟sinin çözmesi gereken bir sorundur”.204
Arnavutluk‟ta tanınmıĢ araĢtırmacı Kristo Frasheri de Arnavut Ortodoks Kilisesi hakkındaki görüĢünü Ģöyle izah etti: “Fan Noli‟nin Arnavut Ortodoks Kilisesi için sonuna kadar gösterdiği “bağımsız Arnavut Ortodoks Kilisesi” çabaların boĢuna gittiğini göstermiĢtir. Çünkü Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin baĢına Yunanlı Anastatis Yanolatos getirildi.
203 Http://www.tevhidhaber.com/news_detail.php?id=850;
http://www.muslumanarnavutluk.net/index.php?option=com_content&view=article&id=53:arnavutlu k-ve-slamiyet&catid=30:roeportajlar&Itemid=40
47
Arnavut tarihi hakkında tanınmıĢ tarihçi ve Uestern Üniversitesi‟nin dekanı olan Prof. Dr. Nikolas Pano da Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin sıkıntısını Ģöyle izah etti: “Yanolatus, Arnavutluk‟ta dinler serbest bırakıldığı zamanda belli bir zaman için gelmiĢti. Ancak Ģimdi Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin baĢında baĢpiskoposudur. Bence sorun, Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin imajında duruyor ki, bazen Yunan sempatisini gösterek Yunanistan tarafını savunduğunu göstermiĢtir. Yunolatus, Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nde bulunan tek Yunanlı değildir, biz daha önce Gjirokaster (Ergeri) Ģehrinin baĢpiskoposunun Kosova‟nın bağımsızlığını aleyhinde konuĢmalarını da görmüĢüzdür. Bu sorunu çözmek için Arnavut Ortodoks Kilisesi‟nin baĢına bir Arnavut Ortodoks din adamı getirilmelidir. Bu sorun ancak bu Ģekilde çözülür”.205
Gerek Arnavut Katolik Kilisesi‟nin gerekse Arnavut Ġslam Komitesi‟nin baĢındaki yöneticileri Arnavutlardan oluĢmaktadır.
48
BÖLÜM II
ARNAVUTLUK’TA ĠSLÂM’IN
TARĠHÇESĠ
49