Arnavut Ġslâm Komitesi‟nin Tarihçesi

XX. y.y. Arnavutluk Cumhuriyeti‟nde demokrasi ve ilerleme mücadelesi yılı idi. Bu yıllarda, milli ve çok yönlü bir atmosfer vardı. Daha önce ulusal görevlerde aktif rol almıĢ olan dinî cemaatlerin yurtsever liderleri, inanç özgürlüğü sağlansın diye çok yönlü bu atmosferdeki çalıĢmalarına baĢladılar. Onların ilk iĢi dinî inançların biraraya gelerek organize olmalarını ve inanç özgürlüğünü sağlayabilmektir. Müslüman din adamları, inanç özgürlükleri için gerek kendi aralarında gerekse de farklı devlet yetkileri ile görüĢmelerine baĢladılar...

Arnavutluk Cumhuriyeti 1912 yılında Osmanlı Devleti‟nden ayrılıp bağımsız bir devlet olmasına rağmen Ġstanbul‟daki ġeyhü‟l-Ġslâm‟dan ayrılmayarak hutbelerini yine PadiĢah adına okumaya devam etmiĢtir. Zamanın Ġslâm Halifeliğin‟in merkezi olan Ġstanbul‟un iĢgal edilmesi (13 Kasım 1918 - 06 Ekim 1923)452 nedeniyle Arnavut Ġslâm Topluluğu‟nun, artık Osmanlı Devleti‟ndeki ġeyhü‟l-Ġslâm‟dan ayrılıp bağımsızlığını ilan etmekten baĢka seçeneği kalmamıĢtı. Hacı Vehbi Dibra‟nın baĢkanlığında Tiran‟da 24 ġubat ile 12 Mart 1923 tarihleri arasında gerçekleĢtirilen birinci Arnavut Ġslâm Kongresi ve çalıĢmaları ile birlikte ġeyhü‟l-Ġslâm‟la iliĢkilerin kesildiğini resmileĢmiĢ oldu.453

451 _{Sebi Alla, KMSH, “Ka me sheshe?!” Klan dergisi, 1 Ekim 2010.}

452 _{Daha geniĢ bilgi için Bkz: Kemal Beydilli, “Osmanlılar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm} Ansiklopedisi, C. XXXIII, Ġstanbul - 2007, 502.

453 _{Ermir Gjinishi, “The Historical Background to the Muslim Community in Albania During}

the Period 1912–1920”, Strengthening Religious Tolerance for a Secure Civil Society in Albania and

the Southern Balkans, IOS (NATO Kamu Diplomasisi Bölümü tarafindan yayinlandi), Amsterdam -

123

O, dürüstlüğü, bilgisi, adaleti ve Ġslâm Cemaati‟ni kurması ile tanındı. Aynı zamanda Arnavut Ġslâm Cemaati ile Ġstanbul‟daki ġeyhü‟l-Ġslâm arasındaki iliĢkilerini bu sefer hem siyasal hem de dinî yönden yeniden düzeltebilmiĢtir. Arnavut Ġslâm Kongresi, yalnız Arnavut Müslümanları için değil aynı zamanda Arnavutluk Devleti açısından da yönünde de büyük bir öneme sahip olmuĢtur. Kurulan Ġslâm Cemaati‟nin, Avrupa‟nın ortasında bir yerde bulunan Arnavut toplumunun her zaman güncel ihtiyaçlarına cevap vererek Arnavut toplumuna büyük katkıları olmuĢtur. Ancak Arnavut müslümanlarının Avrupa kıtasında Ġslâmiyet‟in ilerlemesi ve büyümesinde büyük katkıları vardır düĢüncesi yanlıĢ değildir.

Ġlk kongrede 36 delege yer aldı. Dinî ve toplumsal değerlerin gözönünde bulundurularak alınan kararlardan dolayı bu kongre, tarih sayfalarıa altın harflerle yazılmayı hak etmiĢtir.

Bu kongre‟de alınan en önemli kararlardan bazılarını Ģu Ģekilde zikredebiliriz:454

1. Halifelik ile tüm iliĢkilerimizi kopararak “Bağımsız bir Arnavut Camii/Cemaatini” kurduğumuzu ilan ediyoruz.

2. Arnavut Müslümanlarını her yönü ile yönetecek, ihtiyaçlarına cevap verecek ve onların hizmetinde çalıĢacak bağımsız Arnavut Ġslâm Komitesi teĢkilatını kurduk.

3. Hacı Vehbi Dibra, Hafız Ali Korça, Veysel Naliu vb. üyelerden oluĢan Yüksek ġeriat Meclisi‟ni ve Cemaatler Meclisi‟ni kurduk. Yüksek Meclisin baĢkanı, Arnavut Ġslâm Komitesi‟ni Genel Müftü olarak temsil ediyor ve cemaatleri temsil edecek kimseler olarak; Hacı Adem Bala ve Sheh / ġeyh Ibrahim Karbunara seçildi. Ancak Genel Vakıflar Müdürü olarak Sali Vuçiterni seçildi.

4. Arnavut Ġslâm Komitesi‟nin Tüzüğünü hazırladı ki, Ġslâm

Komitesi‟nin tüm faaliyetleri buna bağlı/ dayalı olacaktır.

124

5. Gelecekteki tüm dinî kadroların Arnavutça dilinde ulusal, bilimsel, basın- yayının ve eğitim-öğretiminin geliĢtirilmesi ve yayılmasına karar alındı.

6. Arnavut Ġslâm Komitesi‟ndeki görev değiĢikliklerini ve atamaları demokratik seçimle yapılması onaylandı.

7. Ayrıca, Arnavut Müslüman Vakıfların tüzüğünü de hazırladı v.b.

Ġlk Arnavut Ġslâm Kongresi‟nin kararları ve o kararların uygulanması için göstermiĢ olduğu hassasiyetinden sonra, Ġslâm Halifesi de bir yıl sonrasında Arnavut Ġslâm Komitesi‟nin kuruluĢuna karĢı diğer Balkan devletlerindeki bu tür kuruluĢlara gösterdiği tepkiyi göstermedi. Böylece Arnavut Ġslâm Komitesi 1923 yılında birinci Ġslâm Kongresinde alınan kararlarla kurulmuĢ oldu ve Tiran müftülüğünden baĢlayarak tüm Arnavut Ģehirlerindeki müftülükler için geçerli kılındı. Aslında Arnavutluk‟ta bu ve benzeri kuruluĢların tarihi, ülkenin MüslümanlaĢmasına kadar çok eskilere uzanır. Ancak bizim bahsettiğimiz kuruluĢ ise Arnavutluk‟un Osmanlı Devleti‟nden ayrıldıktan sonra yeni kurulmuĢ olan Ġslâm Komitesi‟dir.455

AĠK‟nin Ekim 1923 yılında yayınlanmaya baĢlayıp 1939 yılına kadar yayınına devam eden ilk resmî din açısından “Zani Naltë” adlı dergisi idi. Zamanın bilginler bu dergide, dînî, millî ve genel ahlakî yazılarını yayınladılar. AĠK ikinci dünya savaĢı esnasında resmî dergi olarak “Kultura Islame” adlı dergisini yayınlıyordu. Tiran Medresesi 1924 yılında açılarak eğitim vermeye baĢladı. AĠK‟nde yer alan gerek gönüllü gerek ücretli din adamları Arnavutluk‟un her köĢesinde Ġslâm hizmeti vermeye çalıĢtı. 1967 yılında tüm inançların Enver Hoxha rejimi tarafından kanûnen yasaklanmasına kadar AĠK gerek menkul gerekse gayrimenkul vakıflar (arazi, dükkân, meyve ağaçları v.b)‟ın gelirleri ile Arnavut müslümanların hizmetine devam etmiĢtir.456

Komünizm rejimin çökmesi ve tüm inançların serbest kalmaları ile birlikte, 16 Kasım 1990 yılında AĠK hizmetlerine ĠĢkodra‟nın Plumbi Camiisinde Cuma

455 _{Daha geniĢ bilgi için Bkz: Ermir Gjinishi, a.g.e, s, 58.} 456 _{Robert Bideleux and Ian Jeffries, a.g.e, s, 34.}

125 namazını kılması ile yeniden baĢladı.457

1991 yılı ile gelen 1967 yılında yasaklanmıĢ olan inanç özgürlüğü Arnavutluk‟un her bölgesinde dini vecibelerin özgürce yerine getirilmesi imkânını doğurdu.458 AĠK‟nin yeniden kurumsallaĢması ve resmileĢmesi 1991 yılında gerçekleĢti.459

Ġslâm Komitesi, Arnavutluk‟ta müslüman halkın çoğunluğu ile en büyük komitedir.460

AĠK, 1992 yılından bu yana devam eden “Drita Islame” adlı dînî gazetesi yayınına devam etmektedir.

Arnavut Ġslâm Komitesi kuruluĢundan günümüze kadar aĢağıdaki Arnavut yurtseverler ve Ġslâm bilginleri tarafından yönetilmiĢtir:

1. Hacı Vehbi Dibra (d.1867- ö.1937) – 1912 yılında Parlamento‟nun ilk

baĢkanı ve 1923-1929 yılları arasında Arnavut Ġslâm Komitesi‟nin baĢkanı.

2. Behexhet Shapati / Behecet ġpati (1929-1942 yılları arasında AĠK‟nin

baĢkanı).

3. Hafiz Sherif Lëngu / Hafız ġerif Löngu (1942-1945 yılları arasında AĠK‟nin baĢkanı).

4. Hafiz Musa H. Ali Basha / Hafız Musa H. Ali BaĢa (1945-1954 yılları

arasında AĠK‟nin baĢkanı).

5. Hafiz Sulejman Myrta / Hafız Süleyman Mürta (1954-1966 yılları arasında AĠK‟nin baĢkanı).

6. Esat Myftija / Esat Müftiya (1966-1967 yılları arasında AĠK‟nin baĢkanı).

7. Haxhi Hafiz Sabri Koçi / Hacı Hafız Sabri Koçi (komünizmden sonra

1990-2003 yılları arasında ilk AĠK‟nin baĢkanı).

457 _{Robert Bideleux and Ian Jeffries, a.g.e, s, 36.} 458 _{Robert Bideleux and Ian Jeffries, a.g.e, s, 45.} 459 _{Ermir Gjinishi, a.g.e, s, 59.}

126

8. Haxhi Selim Muça / Hacı Selim Muça (2004 yılının Mart ayında olmuĢtur ve hala AĠK‟in baĢkanıdır).461