Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları

Arazi kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa doğru giderek artmaktadır. Đlk dört sınıf arazi, iyi bir idaresi altındadır, yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile mera, çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme eğilimine sahiptir. V.,VI., ve VII. sınıfları adapte olmuş yerli bitkilerin yetişmesine elverişlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda, toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkilerden yetiştirebilir. VIII. sınıf arazilerde, çok etkin en pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa koşullarından elde edilecek ürün yatırım harcamalarını karşılayamaz (Sakarya Đli Arazi Varlığı,1995). Grafik 2: Sakarya’da Kullanma Kabiliyetine Göre Arazi Sınıfları

Kaynak: K.H.G.M. Sakarya ili arazi varlığı, Ankara, 1995.

Yukarıdaki grafikte Sakarya arazisinin arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılışı yüzdelik olarak verilmiştir. Grafik incelendiğinde Sakarya’da en geniş araziyi %50 oranla VII. sınıf arazinin kapladığı görülmektedir.

Aşağıda verilen tabloda ise, Sakarya Đli arazilerinin sınıfsal dağılımı hektar olarak da belirtilmiştir. Ayrıca arazilerin sınıf özellikleri hakkında da kısaca bilgiler verilmiştir. Çalışmanın devamında ise her sınıf arazinin özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiş ve Sakarya’daki dağılışı ile kullanım alanları konusunda bilgi verilmiştir.

Tablo 8: Sakarya Đli Arazilerinin Sınıfsal Dağılımı

Kaynak: Tarım Đl Müdürlüğü § I. Sınıf:

Topografyaları hemen hemen düzdür. Su ve rüzgâr erozyonu zararı yok veya çok azdır. Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, sodiklik (alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri iyidir veya gübrelemeye cevap verirler. Çok üretken olup, geniş bir bitki seçim aralığına sahiptirler. Kültür bitkileri yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman içinde güvenli olarak kullanılabilir (Sakarya Đli Arazi Varlığı,1995).

Sakarya’da I. sınıf arazilerin %95’i tarım arazisi olarak değerlendirilmektedir. %1’i çayır ve mera alanı olarak kullanılırken, %4’lük bir kısım tarım dışı alanlarda kullanılmıştır. Sakarya ilinde I. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam 14.166 hektar olup il yüzölçümünün %2,9’unu teşkil etmektedir. % 94’ü alüvyal, % 6’sı kolüvyal topraklardan oluşmuştur. Bu toprakların tamamında eğim % 2’den düşüktür. 9.058hektarında kuru, 3.774 hektarında sulu tarım yapılmaktadır. 633 hektarında bağ - bahçe,93 hektarında mera olarak kullanılmakta olup, 98 hektarında fındık yetiştirilmektedir. Ayrıca 510 hektarında yerleşim alanı haline gelmiş durumdadır (Sakarya Đl Çevre Durum Raporu,2004).

§ II. Sınıf:

Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya işleme sırasında hava ve su ilişkilerini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak

idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamalar kolayca yerine getirilebilir cinstendir. Toprak, kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir.

II. Sınıf arazilerin de %92 gibi büyük bir kısmı tarım arazisi olarak

değerlendirilmektedir. Tarım dışında kullanılan arazi ise yine I. Sınıf arazilerde olduğu gibi %4 civarındadır. Sakarya ilinde II. Sınıf araziler 62.805 hektar olan yüzölçümleri ile % 13’lük bir oran teşkil etmektedirler. Bu arazilerin % 70,9’unu Alüvyal, % 3’ünü Kahverengi orman, %17’si Kolüvyal, %6,1’ini Kireçsiz kahverengi orman, % 2,7’si Rendzina ve % 0,3’ünü Vertisol topraklar oluşturmaktadır. Bu sınıfın % 68,1’inde drenaj yetersizliği vardır. Bu toprakların 44.060 hektarında kuru, 4918 hektarında sulu tarım, 3649 hektarında yetersiz sulu tarım yapılmaktadır. 2588 hektarında bağ - bahçe, 469 hektarında fındık yetiştirilmektedir. 1821 hektarında orman ve fundalıktır. Ayrıca 2565 hektarı yerleşim alanı gelmiştir ( Sakarya Đl Çevre Durum Raporu, 2004:92, 93).

§ III. Sınıf:

Bu sınıftaki topraklar II. Sınıftakinden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini ekim, dikim hasat zamanı ve ürün miktarlarını etkiler. Sulanan alanlardaki III. sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu, yavaş geçirgenlik, tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanabilmektedir (Sakarya Đli Arazi Varlığı,1995).

III. Sınıf topraklarda tarım arazilerinin oranının belirgin şekilde azaldığı ve %69’a kadar gerilediği görülmektedir. Buna karşılık çayır ve mera alanlarının oranı %14’e, orman ve fundalıkların oranı da %13’e yükselmiştir. Tarım dışı arazinin oranı ise I. ve II. Sınıf arazilerde olduğu gibi %4 olarak kalmıştır.

III. sınıf araziler, % 40.857 hektar yüzölçümleriyle Sakarya ilinin % 8,5’ini teşkil etmektedir. Đldeki Alüvyal toprakların % 29,8’i Kolüvyalların % 7,7’si, Kahverengi Orman Topraklarının % 1,8’i, Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklarının % 4,5’i, bu sınıfa girmektedir. Toprakların %64,7’sinde drenaj yetersizliği görülmektedir. Üçüncü sınıf arazilerin ildeki kullanım durumlarına baktığımızda 21.514 hektarı kuru tarım, 1.171 hektarı sulu tarım, 1.003 hektarı yetersiz sulu tarım,566 hektar bağ

-bahçe, 3.973 hektar fındık, 5.744 hektar çayır - mera, 5.286 hektar orman-funda ve 1.600 hektar yerleşim alanı (Sakarya Đl Çevre Durum Raporu, 2004: 93, 94).

§ IV. Sınıf:

Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. Đşlendiklerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Korunma önlemlerinin alınması ve muhafazası daha zordur. Çayır, mera ve orman için kullanılabilecekleri gibi, gerekli önlemlerin alınması halinde, iklime adapte olmuş tarla ve bahçe bitkilerinden bazıları içinde kullanılabilirler (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

IV. sınıf topraklarda fundalıkların alanı %38, tarım arazilerinin oranı %57’lik bir yer kaplamıştır. Çayır ve meraların oranı oldukça az, yalnızca %3’lük yer kaplarken, tarım dışı arazi %2 yer kaplamaktadır. Sakarya ilinde IV. Sınıf araziler 40.620 hektarlık bir alana ve % 8,4’lü bir orana sahiptir. Bu sınıfın % 3,7’si Alüvyal, % 20,8’i Kireçsiz Kahverengi Orman ve % 9,8’ini Redzina toprakları oluşturmaktadır. 1.326 hektar alanda drenaj yetersizliği ve 158 hektarında ise çoraklık mevcuttur. Bu arazilerin 17.204 hektarında kuru tarımyapılmaktadır. 937 hektarı bağ - bahçe, 4.856 hektarı fındıklık, 1317 hektarı çayır -mera 15.424 hektarı orman ve funda ile kaplıdır. 882 hektarı ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır (Sakarya Đl Çevre Durum Raporu, 2004: 95).

§ V. Sınıf:

V. sınıf araziler, yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Bunlarda topografya hemen hemen düzdür. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yas ya da çok taslı veya kayalıdır. Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmakla birlikte çayır ıslahı yapmak veya iyi bir idare ile uygun ağaç türleri yetiştirilerek bu arazilerden kazanç sağlanabilir. Bu tür araziler Sakarya ilinde 2.900 hektar bir alanı kaplamaktadır. V. sınıf arazilerde orman ve funda alanlarının oranının daha önceki arazi sınıflarına gore belirgin şekilde attığı ve arazinin %82’sini kapladığı görülmektedir. Tarım arazilerinin oranı ise %0’a kadar gerilemiştir (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

§ VI. Sınıf :

Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları, gerektiğinde tohuma, kireçleme, gübreleme ve kontur kırıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır veya mera iletişimlerinin uygulamasını pratik kılar (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

VI. Sınıf arazilerin %77’si tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. Orman ve fundalıkların oranı V. Sınıf araziye göre belirgin şekilde azalmış, %18’e kadar gerilemiştir. Tarım dışı arazi %3 oranındadır.

Sakarya ilinde VI. Sınıf araziler, 70.618 hektar. ile % 14,7’lik bir orana sahiptir. Bu arazilerin % 73,8’ini Kireçsiz Kahverengi Orman, % 24,6’sını Kahverengi orman % 1,5’ini Redzina ve % 0,1’ini Kırmızı Sarı Podzolik topraklar teskil etmektedir. VI. sınıf arazilerin 37.387 hektarında kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım alanı 128 hektardır, fundalık ise 15.941 hektardır. 1.289 hektar arazi bağ - bahçe, 1.061 hektar arazi çayır mera olarak kullanılmaktadır. 12.594 hektar arazi ise orman ve funda ile kaplıdır. 2.217 hektar olan yerleşim sahasıdır (Sakarya Đl Çevre Durum Raporu,2004:96, 97).

§ VII. Sınıf:

Bu sınıf arazilerin 32.050 hektarında kuru tarım yapılmaktadır. 163.997 hektarın orman-funda, 8372 hektarı çayır-mera, 29.381 hektarı fındık, 2750 hektarı bağ-bahçe ve 1504 hektarı yerleşim alanı halindedir. VII. Sınıf arazilerin yalnızca %27’si tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. Arazinin %68’lik kısmı orman ve funda alanıdır. %1’lik bir kısım ise tarım dışı arazi olarak kullanılmaktadır (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

§ VIII. Sınıf:

Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden isletmesi yapılan eski ocak ve alanları bu sınıfa girerler. Bu sınıf altsınıflara ayrılmamıştır. Bitki yetiştirilmesine uygun olmasalar da yaban hayatı için ve dinlenme yeri olarak kullanılabilirler (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

VIII. sınıf arazilerin tamamı tarım dışı arazi olarak kullanılmaktadır. VIII. sınıf araziler Sakarya ilinde %1,3’lük bir alan teşkil etmektedirler. Toplam alanları 6468 hektardır. 178 hektarı çıplak kaya, 294 hektarı sazlık bataklık, 1180 hektarı ırmak taşkın yatağı, 1689 hektarı kıyı kumulu, 3127 hektarı da yerleşim alanı olarak haritalanmıştır (Sakarya Đli Arazi Varlığı, 1995).

Tablo 9: Sakarya’da Arazilerin Kullanma Kabiliyet Sınıflarına Göre Miktarı (hektar)

Kaynak: K.H.G.M., Sakarya Đli Arazi Varlığı, Ankara, 1995.

1. Pamukova, Taraklı, Söğütlü, Ferizli, Karapürçek, Kocaali Đlçeleri sonradan ilçe olmalarından dolayı, kaynak yayında yeni sınırlar gösterilmediğinden, veriler bilgisayar ortamında harita üzerinde taranarak elde edilmiştir.

2. Su yüzeyleri V-VIII sınıfına dâhil edilmiştir.

Yukarıdaki tabloda ilçelere göre arazi kabiliyet sınıflarının dağılışı verilmiştir. Tabloya göre tarım için en elverişli olan I. ve II. Sınıf arazilerin en geniş yar kapladığı alan Merkez ilçe olarak görünmektedir. Bu durum arazi kabiliyet sınıflarının dağılışını gösteren haritada da görülebilmektedir. Sakarya’da tarım alanı ve orman alanı önemli yer tutar. Đl genelinde toplam arazi varlığının % 51’ini tarım alanı, % 42’sini orman ve

fundalık alan, % 3’ünü çayır mera alanı ve % 4’ünü tarım dışı alan oluşturmaktadır. Đlde tarım alanı 245.356 hektar, orman alanı 208.178 hektar, tarım dışı alan 21.667 hektar ve çayır mera alanı 16.443 hektardır. Aşağıdaki Tablo 11’de ilçeler bazında arazilerin niteliklerine göre dağılımı verilmektedir (Sakarya Đl Çevre Durum Raporu, 2004). Grafik 3: Sakarya’da Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı

Kaynak: Sakarya Đl Çevre Durum Raporu, 2004

Tablo 10: Sakarya’da Arazinin Niteliklerine Göre Dağılımı(hektar)

Şekil 5: Sakarya’nın Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları