İkinci Dünya Savaşı’nın sonuçları Türkiye açısından da önemli değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Savaşın bitimiyle birlikte ülkeler arasında eğitimden dış politika ve ekonomiye kadar birçok konuda etkileşimler meydana gelmiştir. Türkiye savaşa girmedği halde savaşın sonuçlarından olumsuz etkilenmiştir. Birçok iç ve dış siyasi dengelerde değişimler yaşanmasına neden olmuştur. TBMM’nin VIII ve XIX Dönemlerinde (05-08-1946 / 24-03-1950; 22-05-1950 / 12-03-1954) Köy Okulları ve Enstitüleri üzerinde önemli düzenlemeler yapılmıştır.
a- Köy Enstitülerinde Duraklama Dönemi: Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilatında Yapılan Değişiklikler
İkinci Dünya Savaşı’nın olumsuz sonuçları, Türkiye’yi Truman Doktrini çerçevesinde ABD’nin askeri ve siyasi yardımına ihtiyaç duyar hale getirmiştir.
Doktrin Sovyetler Birliği karşısında Türkiye’nin siyasi garantisi olmuştur.
Amerika’nın politik ve askeri yaklaşımlarıının tesiriyle Türkiye’nin iç siyasi yapısında önemli değişimler olmuştur. Ülkede dışa açılma eğilimleri artmıştır. Bu durum yeni bir politikanın uygulanmasında değişikliklere neden olmuştur.397 1946’dan sonra Türkiye’de çok partili siyasal dönemin başlaması, Demokrat partinin güçlenerek daha etkili bir muhalefete başlaması, gibi gelişmeler CHP’ nin giderek güç kaybetmesine ortam hazırlamıştır. Dünyada oluşan yeni konjonktürle birlikte yaşanan ekonomik sıkıntılar, halkın CHP yönetimine karşı tavır almalarına neden olmuştur. 1945 yılıyla birlikte başlayan İsmet İnönü ve CHP iktidarına karşı yapılan eleştiriler azami düzeye çıkmıştır. Yaşanan toplumsal hareketlilikte liberal eğilimli ‘Vatan Gazetesi’ ile sosyalist eğilimli ‘Tan Gazetesi’nin CHP karşıtı yayınları da etkili olmuştur. Ayrıca Muhalif hareketin gelişmesinde 3780 Sayılı Milli Korunma Kanunu (1940), 4305 Sayılı Varlık Vergisi Kanunu (1942), ‘4753 Sayılı Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’
(1945) gibi ekonomik sıkıntılarla çıkarılan kanunlar etkili olmuştur. Milli Korunma
397 Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1918–1980), Ankara 1988, s. 517,518.
153
Kanunu ile ürüne el koyma, zorla çalıştırma gibi savaş koşullarında üretimin devamlılığını sağlama ve temel besin gıdalarının temininde sıkıntı çekmeme düşünceleri hayata geçirilmeye çalışılmıştır. Fakat uygulamada yapılan yanlışlıklar, zararlı sonuçlara ve karaborsacılığın artmasına yol açmıştır. Varlık Vergisi Kanunu ise Başbakan Şükrü Saraçoğlu’nun deyişiyle “ihtilal kokan bir kanun” olmuştur.398 Bu dönemde Muhalefet-iktidar ilişkilerinin anlaşılmasında önemli olaylardan bir diğeri ise ‘Tan Gazetesi’ matbaasının 4 Aralık 1945’te basılmasıdır.
Bu süreçte İsmet İnönü’nün ülke yönetimindeki siyasi tutumlarında bazı değişimler başlamıştır. O’nun bu politika değişikliği Köy Enstitülerinde de bir değişime neden olmuştur. 07 Ağustos 1946’da başlayan Recep Peker Hükümeti’nin Programında ‘Köy Enstitülerinden çıkan gençlerin tam bir ulusal duygu içinde yetiştirilmelerine dikkat edilecektir’ denilerek Enstitülerle ilgili politik tartışmalarda yeni bir aşamaya gelinmiştir.399 Enstitülerle ilgili sorun ve sıkıntılara daha milli düşüncelerle yaklaşılacağı anlaşılmaktadır. Zira TBMM’de 24 Aralık 1946’daki görüşmelerde bazı CHP milletvekillerinin okullarda din derslerinin tekrar başlaması lehinde konuşmuş, hatta CHP Kurultayında din derslerinin okutulması gerektiği vurgulanmıştır. 400
Enstitülerin genel olarak kuruldukları alanların başlangıç aşamasına göre genişlediği dikkat çekmektedir. 1946 yılına gelindiğinde her Enstitünün 1.000-5.000 dönüm arasında değişen arazisi bulunuyordu. Bunlar genellikle el değmemiş, çok verimli olmayan topraklardı. Bu topraklar üzerinde eğitim ve üretim yapılıp ekonomik kaynak yaratılıyordu. Akçadağ’daki Enstitü Müdürü Şerif Tekben’in yaptığı hesaplara göre, 1940-1946 arasında devlet bütçesinden ayrılan 1.624.828 lira iken Enstitünün ürettiklerinin değeri 2.803.000 lira olmuştur. 1937-1946 arasında öğretmen, usta öğretici ve öğrencilerin emeğiyle Köy Enstitülerinde 723 bina yapılmıştır. Tonguç’un verdiği sayılara göre 1946-1947 eğitim yılı başında Köy Enstitülerinden toplam 5542 öğretmen, 8756 eğitmen, 521 sağlık memuru yetişmiştir. Enstitü mezunu öğretmen ve
398Asım Us'un Hatıra Notları: 1930’dan 1950 yılına kadar Atatürk ve İsmet İnönü devirlerine ait seçme fıkralar, Vakit Matbaası, İstanbul 1966, s. 518, 554.
399 Giorgetti, Batır, a.g.m., s. 34.
400 “Din Derslerine Dair CHP Grup Kararı”, Ulus, 20.2.1948, s. 1 ve 4.
154
eğitmenlerin sayısı 1946-1947 eğitim yılı başında 14.298’e yükselmişti.401 1946-1947 eğitim yılındaki öğretmenlerin %72’si Köy Enstitüleri içinde yetiştirilmiştir.
b- Tartışmalar
4274 Sayılı Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu’nda bazı değişikliklerin yapılmasında tartışmalar yoğunlaşmıştır. Bu tartışmalarda Kanun’un en çok değişmesi istenilen maddesi 25. Maddedir;
“Köy halkından olan veyahut altı aydan beri köyde yerleşmiş bulunanlardan on sekiz yaşını bitirmiş ve elli yaşını geçmeyen her vatandaş, köy ve bölge okulları binalarının kurulmasına, bu binalara su temin edilmesine, okul yolları ile bahçelerinin yapılmasına ve bunların onarılmasına münhasır işler tamamlanıncaya kadar yılda en çok yirmi gün çalışmaya mecbur tutulurlar.”
şeklinde olan 25. Madde, Ankara milletvekili Hıfzı Oğuz Bekata’nın teklifi sonucu büyük tartışmalarla değiştirilerek;
‘Köy halkından olan veyahut altı aydan beri köyde yerleşmiş bulunanlardan on sekiz yaşını bitirmiş ve elli yaşını geçmeyen her erkek vatandaş, köy ve bölge okulları binalarının kurulmasına, bu binalara su temin edilmesine, okul yolları ile bahçelerinin yapılmasına ve bunların onarılmasına ve 23. maddede yazılı diğer tesislerin vücuda getirilmesine münhasır işler tamamlanıncaya kadar yılda en çok yirmi gün çalışmaya mecbur tutulur’
şeklini almıştır.402 Burada ‘her vatandaş’ tabiri yerine ‘her erkek’ tabirinin getirilerek kadınların çalışma yükümlülüğünden kurtulması sağlanmış oldu.
İsmet İnönü’nün politik değişiklikleri içerisinde en dikkat çekeni değişik kesimlere karşı daha ılımlı tavırlarıyla ön plana çıkan Recep Peker’e hükümeti kurma görevi vermesi olmuştur. 5 Ağustos 1946’ da VIII dönemine girmiş olan TBMM’de 7 Ağustos’ta da Recep Peker Hükümeti kurulmuştur. Hükümet programında Köy Enstitülerinin ‘millileştirileceği” sözlerinin yer alması, Köy Enstitülerinin dönüştürüleceğinin veya kapatılacağının ilk işaretleri olarak görülmüştür.403 Enstitülerdeki birçok etkinlik yavaş yavaş kaldırılmaya başlanmış, Birçok kitap yakılmış, yasaklanmıştır. Öğrenci sayıları da önemli ölçüde azaltılmıştır.404 Bu gelişmeleri enstitü yöneticileri ile öğretmenlerin görevden alınıp, başka yerlere
401 Tonguç; age, s.497.
402 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 44, C. 4, s. 155,156.
403 Aydoğan, a.g.e. s. 233.
404 Özgen, a.g.e. s. 231.
155
atanmaları takip etmiştir.405 İsmail Hakkı Tonguç, ‘Fani insanların hepsi göçüp gidecek, ortada yalnız, milletin ortak malı olan eser kalacaktır’ diyerek yapılan değişiklikleri eleştirmiştir.406 Başbakan Recep Peker, Demokrat Parti’nin giderek artan siyasi baskılarına dayanamayarak sağlık sorunlarını öne sürüp istifa etmek zorunda kalmıştır. 10 Eylül 1947 günü yapılan güven oylaması ile Hasan Saka yeni Hükümeti kurmuş ancak o da muhalefete gereğinden fazla ödün vermekle suçlanmıştır.407 Hasan Saka’nın TBMM’de hükümet programıyla ilgili konuşurken, inkılapçı CHP iktidarında bundan böyle demokrasinin güçleneceğini ifade etmesi belki bir taviz olarak algılanmış olabilir.408
Hasan Saka Hükümeti’yle birlikte Enstitülerle ilgili ihtiyaç ve eksiklerin görüşülmesine devam edilmiştir. 1947 bütçe görüşmelerinde öğretmen yeterlilikleri, ziraat dersleri ve öğretmenleriyle ilgili eksiklikler, enstitülere has ders kitaplarının hâla olmayışı, kültür dersi öğretmenlerinin istenilen sayıda gönderilmemesi gibi sorunlar birçok milletvekili tarafından ifade edilmiştir. Bu konuyla ilgili Maraş Milletvekili Emin Soysal, Rize Milletvekili Fahri Kurtuluş ve Ankara Milletvekili Gen. Naci Tınaz arasında sözlü tartışmalar yaşanmıştır.409 Enstitülerde yine kız-erkek münasebetleri, maneviyat durumu, öğretmen-öğrenci ilişkileri, gezici başöğretmenliğin faydaları, enstitülerin medreselere dönüştürülme dedikoduları, sanat ve ziraat dersleri için harcanan paraların miktarı gibi konular Emin Soysal tarafından dile getirilmiştir.410 Ayrıca bazı şehirlerde enstitülerde görev yapan öğretmenlerin hiç maaş alamadıkları ve ya zamanında kendilerine ödeme yapılamadığı, bundan dolayı da öğretmenlerin perişan oldukları dönemin Maarif Vekili Reşat Şemsettin Sirer tarafından ifade edilmiştir.411 Bakan Sirer maaş alamayan öğretmenlerin durumunu İl Özel İdarelerini devre dışı bırakarak çözmeye çalıştıklarını söylemiştir. Maraş Milletvekili Emin Soysal 29 Ağustos 1947 günü Meclis’te yaptığı konuşmasında, enstitülerin büyük masraflarla kurulup ayakta durmaya çalışıldığını anlattıktan sonra, öğretmen
405 Aysal, a.g.m., s. 279.
406 Tonguç, Canlandırılacak Köy, s. 498.
407 Giorgetti; Batır, a.g.m., s. 36.
408 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 85, C. 6, s. 672.
409 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 78, C. 6, s. 544,545,546.
410 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 78, C. 6, s. 537. Emin Soysal’ın Öğretmenlerin durumu ve Enstitülerdeki eksiklikler hakkında 22.08.1947 tarihinde TBMM Başkanlığına Milli Eğitim Bakanı için Sözlü Soru Önergesi Hakkında, BCA, 030.01/53.316.2
411 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 78, C. 6, s. 537.
156
maaşlarının İl Özel İdarelerince ödenmesi usulünden vazgeçilerek maaşların genel bütçeye dâhil edilip ödenmesinin çok uygun olacağını söyleyip Maarif Bakanına bunun için teşekkür etmiştir.412 TBMM’de düşüncelerini ve yapılmasını istediği yenilik ve değişiklikleri açıkça ifade eden Maraş Milletvekili Emin Sazak, Köy Enstitülerinin ogünkü sıkıntı ve masraflar ile emeklere rağmen iyileştirilmeye muhtaç tarafları bulunmasının acelecilikten ileri geldiğini söylemiştir. Enstitülerin bu döneminde milliyet prensibi, demokrasi prensibi, sosyal karakter prensibi, deney fikri gibi konularda güncellemelere ihtiyacın olduğunu belirtmiştir.413
Siyasi tartışmalara bakıldığında İsmet İnönü’nün politik değişikliklere gitmesinin en çok Enstitülere zarar verdiği görülmektedir. Liberal-sol çevrelere göre Enstitüler üzerinde 1946 sonrasında yapılan değişikliklerle sadece Enstitülere darbe vurulmamış, aynı zamanda cumhuriyetin ortak bir ulus- devlet ve ulusal kültür oluşturma politikaları da zarar görmüştür. Köy Enstitüleri değişiklikleri ile sosyalizme geçişe engel olunduğu iddia edilmiştir. Ulusal kültür hedefleriyle yola çıkılarak, Köy Enstitülerinin palazlanan burjuvaziye bir ölçüde işgücü yetiştiren kurumlar haline dönüşmesine yönelik eleştiriler ise liberal-sol ile milliyetçi aydınlar arasında dile getirilen ortak bir eleştiri olmuştur.414
18.06.1947 Tarihinde Köy Enstitüleri Kanunu’na ek kanun çıkartılarak daha köklü değişikliklere gidilmiştir.415 5117 sayılı bu ek kanunda şunlar ifade edilmiştir;
Enstitülerden mezun olan öğretmenlerden;
A-) 17.4.1940 Tarihli ve 3803 Sayılı Kanun ile 19.6.1942 Tarih ve 4274 Sayılı Kanun’lar gereğince işlenmesi için okul arazisi tahsis edilememiş olanlara;
B-) Enstitülerden mezun olanların tayin edilip hizmete başladıkları tarihten başlayarak altı ay süreyle, ‘üretim ücreti’ adı ile aylıkları ile birlikte 25 lira verileceği kabul edilmiştir. 1942 yılı mezunlarına verilecek üretim tazminatı bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ayın başından itibaren verilecektir. Birinci maddede
412 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 78, C. 6, s. 543.
413 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 22, C. 3, s. 449,450.
414 Özgen, a.g.e. s. 229,230.
415 Resmî Gazete, Sayı 6642 Tarih 26.06.1947. Kabul Tarihi 18.06.1947.
157
yazılı üretim tazminatı 1947 yılı bütçe kanununa bağlı olarak hazırlanan ‘A’ cetvelinin 546. bölümünün 5. maddesinden ödenecektir.416
Kanun’un 1948 yılı sonuna kadar yürürlükte kalacağı ayrıca bu kanunu Maliye ve Milli Eğitim Bakanlarının yürütecekleri belirtilmiştir. Bu değişiklikte Enstitülere arazi ayrılmama durumundan ve sadece 1942 mezunlarından bahsedilmiş olması artık Enstitülere bu şekilde devam edilmeyeceğinin belki de bir işaretiydi. 1948 yılı Milli Eğitim Bakanlığı bütçe görüşmeleri sırasında TBMM’ de söz alarak konuşan Balıkesir Milletvekili Esat Altan’nın konuşmaları yapılacak değişikliklerin önüne geçememiştir:
“Köy Enstitülerinde eğitim ile öğretim, fikir ile iş birbirini tamamlayan iki unsur olarak çalışmaların sıklet merkezini teşkil etmektedir. Bugün 16 bine yakın çocuk bu enstitülerin derslerinde, işliklerinde, tatbikat bahçelerinde neşe ile çalışmaktadırlar.” 417
1947 Yılında Köy Enstitüsünden mezun öğretmenlerle Köy Sağlık memurlarının geçimlerini sağlamak üzere ‘3803, 4274 ve 4459 Saylı Kanun’lara ek olarak 6703 Sayılı, 5129 Numaralı ve 04.09.1947 tarihli ek Kanun hazırlanmıştır.
Kanun 13 geçici maddeden oluşmuştur.418
Bu Ek Kanun’un 1. maddesine göre Köy Enstitüsünden mezun olan öğretmenlerin Millî Eğitim Bakanlığınca, Sağlık memurları Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığınca ayda (100) lira ücretle tâyin olunacakları belirtilmiştir. 2. Madde ile Geçici 1. madde gereğince tasfiye edilememiş veya Devlet ve köy tarafından okula tahsis olunmuş topraklar bu kanunun 4. maddesi hükümlerine göre köy tüzel kişiliğine bırakılmıştır.3. Madde de Köy okullarının ve Sağlık memurlarının donatımı için Millî Eğitim ve Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlıkları bütçelerinden verilen ödeneklerle satın alınan tarım demirbaşları içinden Köy Enstitülerine lüzumlu olanlarının Millî Eğitim Bakanlığı tarafından ayrılacağı. Geri kalanları satılmak üzere Mal müdürlüklerine devrolunacağı. Tohumlukların ise öğretmenlere bırakılacağı kararlaştırılmıştır. Burada Bolu Milletvekili İhsan Yalçın söz alarak öğretmenlerin lüzumlu olan alet ve edevatları kendilerinin satın almalarını zorunlu kılan bu maddeye karşı çıkmıştır. 419 Bu madde ile bu Kanun’un yayını tarihinde kıdem süreleri 3 yılı
416 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 75, C. 6, s. 450,451.
417 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 26, C. 8, s. 587-589.
418 Resmî Gazete 10 Eylül 1947 tarih ve 6703 Sayılı Kanun, Kanun No: 5129, Kabul tarihi 04.09.1947
419 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 643.
158
bulmuş Enstitü mezunu köy öğretmenleriyle Sağlık memurlarından başarıları usulüne göre onanmış olanlara 110 lira ücret verileceği 4. Maddede belirtilmiştir. 5. Madde:
‘Bu kanunun 1. ve geçici 4. maddelerine göre öğretmenlerin artan ücret farkları ise 9.
maddeye göre öğretmenlere verilecek ödenekler ve çocuk zamları 1947 senesi Bütçe Kanunu’na bağlı hazırlanan ‘A’ cetvelinin Millî Eğitim Bakanlığı kısmındaki ‘546.
(3238, 3704, 3803, 4274, 4357, 4459 Sayılı Kanun’lar hükmünce ödenecek köy okulları ile enstitüleri ve köy eğitmenleri ücret ve giderleri) bölümünün 5. (Köy öğretmenleri harcırahları, donatım ve çalışma araçları karşılıkları ve tazminatlar) ve 531. [4178 ve 4598 Sayılı Kanunlar gereğince yapılacak zamlar ve yardımlar]
bölümünün 5. maddelerinden ödeneceği karara bağlanmıştır. Ayrıca öğretmenlere ödenecek ödenek ve çocuk zamlarının ilgili kanunlardaki karşılıkları gösterilmiştir. 420
6. Madde: Bu madde Enstitülerde öğretmen ve öğrenciler için bir uygulama bahçesi ve bu bahçenin tahsis ve tanzimi hakkında olup, ‘Uygulama bahçesi için lüzumlu torağın tahsis yolu ile sağlanamayacağı valilikçe anlaşıldığı takdirde bu topağın bir kısmı veya tamamının satın alınacağı veya kamulaştırılacağı belirtilmiştir.
Uygulama bahçesinin satın alınmasına veya kamulaştırılmasına valiliklerin karar verecekleri; satın alma ve kamulaştırma işlerinde Köy Kanunu’nun 44. maddesinin uygulanacağı söylenmiştir. Satın alınacak veya kamulaştırılacak uygulama bahçesinin yerini ve miktarını tayin ederken İhtiyar kuruluna gezici başöğretmen, varsa tarım öğretmeni ve bölge İlköğretim müfettişinin de katılacağı, eğer bu hususta verilecek Kararın çoklukla verilmesi durumunda; İlçelerde kaymakamın, merkez İlçelerinde valiliğin onaylamasıyla yürürlüğe gireceği belirtilmiştir. Arazisi kamulaştırılan kimsenin itiraz mercii merkez ilçelerinde, il, ilçelerde ilce idare kurulları olacağı, idare kurullarının bu konu hakkındaki kararlarına itiraz olmayacağı kararlaştırılmıştır.
7. Madde: Okula tahsis olunan Devlet topraklarının. Maliye ve Tarım Bakanlıkları muvafakati alınarak uygulama bahçesi sağlamak üzere değiştirilebileceği 7. Madde ile olmuştur. 8.Madde: Köy Enstitüsü mezunu öğretmenlerle Sağlık memurları için Millî Eğitim Bakanlığı tarafından tüzelkişiliği olan “Köy Öğretmenleri ve Köy Sağlık Memurları Emeklilik Sandığı ve Köy öğretmenleri ve Köy Sağlık
420 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 643.
159
Memurları Sosyal Yardım Sandığı” kurulması ise 8. Madde ile sağlanmıştır. Burada emekli sandığının gelirleri ve görevleri ilk kez açıklanmıştır.421
9. Madde ile Köy Enstitüsü mezunu öğretmen ve sağlık memurlarının 788 sayılı Memurin Kanununun 84.maddesi ve 4598 sayılı kanunla Devlet memurlarına tanınmış olan bütün Haklardan istifade edecekleri, ancak bunlara her çocuk için 5 lira verileceği ifade edilmiştir. 10. Madde de 3803 sayılı kanunun 7, 11, 12, 13 ve 18.
maddeleriyle 1274 sayılı kanunun 28 ve 66. maddeleri ve 4459 sayılı kanunun 2.
maddesinin 3 ve 4. fıkraları ve 5117 sayılı kanun kaldırılmış ve 4274 Sayılı Kanun’un 39 uncu maddesinin 2. fıkrasının son cümlesi ve aynı kanunun 59 uncu maddesinden 28 ve 12. ibareler çıkarılmıştır. 4274 sayılı kanunun 10 uncu maddesinin 1 numaralı bendinde yazılı ‘3803 Sayılı Kanun’un 11 inci, 3238 Sayılı Kanun’un 5 inci maddelerine’ ibaresi kaldırılmış, yerine ‘3238 Sayılı Kanun’un 5. Maddesine’ İbaresi konulmuştur. Yine aynı Kanun’un 64. maddesinin 1 inci fıkrası başında bulunan ‘3803 Sayılı Kanun’un 18 inci maddesinde yazılı’ ibaresi kaldırılmış olup onun yerine
‘Enstitü mezunu öğretmen ve sağlık memurları için kurulan’ ibaresi konulmuştur.
Aynı kanunun 65 inci maddesinin 1. fıkrası başında bulunan (3803 sayılı kanunun 38 inci maddesine göre kurulan köy öğretmenleri) ibaresi çıkarılmış, yerine (Köy Enstitüsü mezunu öğretmen ve sağlık memurları için kurulan) ibaresi konulmuştur.
Madde 11: Enstitü mezunu öğretmen ve sağlık memurlarına 4178 ve 4599 sayılı kanunlara göre ödenen fevkalade zam ve ayni yardımların verilmeyeceği 11. Madde ile düzenlenmiştir.422
Kanun’un görüşülmesi vesilesi ile ilk söz alan kişi Erzurum Milletvekili Vehbi Kocagüney olmuştur. Enstitü mezunlarının geçimlerini sağlamak üzere onlara maaş bağlanması için hazırlanan bu tasarıyı faydalı bulduğunu söyleyen Kocagüney köylerde okullar yapılması için oluşturulan ‘Köy Birlikleri’ hakkında mahzurlu bazı tarafları Milli Eğitim Bakanına söylediğini fakat bir şey yapılmadığını hatırlatmıştır.
423 Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer ise ona cevaben yaptığı konuşmada bu hususun gündeme tekrar getirilmesinde kendisine bir kez daha teşekkür ederek gerekenlerin mesuliyet çerçevesinde yapılacağını söylemiştir.424 Ek Kanun üzerinde
421 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 641.
422 Resmî Gazete, 10 Eylül 1947 tarih ve 6703 Sayılı Kanun, Kanun No: 5129, Kabul tarihi 04.09.1947
423 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 639.
424 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 645.
160
görüşmelerden sonra söz alan Rize Milletvekili Dr. Salim Ali Dilemre sağlık sorunları olan öğretmenlerin sağlık sorunları ile emekli edilmelerine ve ihtiyaç çok iken genç yaşta emekliliğin teşvik edilmesine, ayrıca askeriyeden emekli olanların bu kurumlarda öğretmen olarak tekrar istihdam edilecekleri söylentilerine karşı çıkmıştır.425 Salim Ali Dilemre’ye Maraş Milletvekili Bilal Kamil İdil ve Seyhan Milletvekili Sinan Tekelioğlu da destek olmuştur. Milli Eğitim Komisyon sözcüsü ve Urfa Milletvekili Suut Kemal Yetkin de aynı yönde Dilemre ve İdil’ e destek olmuştur.426
1947 Tarihinden başlanarak 7 enstitüde açılan “Sağlık Kolu” önce Hasanoğlan ve Kızılçullu’da toplanması Enstitülerde yapılan önemli değişikliklerinden bir diğeri olmuştur. 1951’de bu okullar da kapatılmıştır. 18 Haziran 1948’ de Hasan Saka yeniden başbakan olacaktır. Bu hükümette 104 milletvekilinin güven oylamasına katılmaması ve kurulan bu kısa süreli hükümetlere verilen kabul oylarının da giderek düşüyor olması dikkat çekicidir. Nihayetinde 16.01.1949’ da II. Hasan Saka Hükümeti de istifa etmiştir. 16.01.1949-22.05.1950 arasında ise Sivas Millet Vekili Şemsettin Günaltay Başbakanlık yapmıştır.
1948 Yılında Köy Enstitüleri ile ilgili birçok kanunda değişikliğe gidildiği Meclis konuşmalarından anlaşılmaktadır. Ayrıca dikkat çeken başka bir husus da Köy okulları ile Enstitüleri ve köy öğretmenleri giderlerinde ilk yıllara göre yapılan artışın dondurularak, 1948 yılı bütçesinde 13.771.750 liraya inmesidir.427 21.5.1948’de
‘3803, 4274 ve 4459 Sayılı Kanun’ların okulu, öğretmenevi, sağlık memurları ve ebelerinin evlerinin inşa ettirilmesiyle İlgili Maddeler ile ‘5012 Sayılı Kanun’un kaldırılması hakkında kanunlar kabul edilmiştir. Değiştirilen tüm bu kanunların görüşülmesi sırasında TBMM’de yoğun siyasi tartışmalar olmuştur. Bu değişikliklerden ilkinde köylünün çalışma zorunlulkları meselesi olmuştur:
‘Her yıl Devlet ve Özel İdareler bütçelerinden ayrılacak ödeneklerden programa göre yapılması gereken işler göz önünde tutularak her vilâyete düşecek hisse nakit veya ayın sağlanacak yardımlarla’ ve ‘kanunun 5. ve 6. maddeleri ve Köy Kanunu gereğince köylü yurttaşlarının çalışma mükellefiyetleri’
425 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 20, C. 20, s. 126.
426 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 81, C. 6, s. 123, TBMMZC., Dönem 8, Bir. 20, C.8, s. 121.
427 TBMMZC., Dönem 8, Bir. 26, C.8, s. 578, 591, 624.
161
Maddeye göre okul, öğretmenevi, sağlık memurları ve ebeleri evlerinin yapımında Köy Enstitüsü mezunu öğretmenlerin tayin edilecekleri okulların binalarıyla öğretmen evleri ve köy sağlık memurlarıyla ebelerin hizmet görecekleri merkezlerde bunlar için yapılacak evler Millî Eğitim ve Bayındırlık Bakanlıkları tarafından tespit edilecek plânlara göre valilikler tarafından yapılacaktır. Bu değişiklikte TBMM’de Tunceli Milletvekili Necmeddin Sahir Sılan, Muğla Milletvekili Nuri Özsan, Tokat Milletvekili Komisyon Başkanı Refik Ahmet Sevengil gibi bazı milletvekilleri
“vilayet” kelimesinin “il” olarak değiştirilmesini isteyerek Kanunun 5 ve 6.
Maddelerinde bazı kelimelerin değiştirilmesine yönelik söz alarak konuşmuşlardır.
‘Köylü yurttaşların çalışma mükellefiyetler’ ibaresi kullanılarak maddenin değiştirilmesi kabul edilmiştir.428
Enstitü mezunu öğretmenlere, sağlık çalışanlarına ve ebelerine ayrılacak evlerin ve enstitülerinin inşaatında kullanılacak tomruklardan orman içinde ve bitişiğinde bulunan ilçelerin ihtiyacının nereden ve nasıl sağlanacağı ve bunun hangi bakanlıkça yapılacağı ile ilgili olarak ‘3116 Numaralı Orman Kanunu’nun 19 maddesine ve bunun dışında kalan il ve ilçelerin ihtiyacı da ‘4274 Sayılı Kanun’un 24.
maddesinin son bendine göre Maarif ve Ziraat Bakanlıklarının kararlaştıracakları esaslar içinde Devlet Orman İşletmelerinin nakliyata uygun istif yerlerinden sağlanacağı belirtilerek kaynak oluşturulmuştur. Maraş Milletvekili Emin Soysal ve Denizli Milletvekili Hulusi Oral’ın ortak önergeleri bu kaynağın oluşmasında etkili
maddesinin son bendine göre Maarif ve Ziraat Bakanlıklarının kararlaştıracakları esaslar içinde Devlet Orman İşletmelerinin nakliyata uygun istif yerlerinden sağlanacağı belirtilerek kaynak oluşturulmuştur. Maraş Milletvekili Emin Soysal ve Denizli Milletvekili Hulusi Oral’ın ortak önergeleri bu kaynağın oluşmasında etkili