mantıklar literatürü ve bağlama ilişkin literatür dikkate alınarak tespit edilmesine karar verilmiştir. Bunun üzere Türkçe yazında “sağlık alanı, hekimler, kurumsal mantıklar” anahtar sözcükleri kullanılarak Aralık 2018 - Nisan 2021 tarihleri arasında Google arama motorlarında tarama yapılmıştır. Bu kapsamda 14 akademik çalışmaya ulaşılmış bunlardan 2’si “yazın taraması” yapan çalışmalar olduğundan elenerek 12 akademik çalışma araştırma kapsamında kronolojik olarak incelenmiştir (Tablo 4). Araştırma kapsamında öncelikle Türk sağlık alanında (i) hangi kurumsal mantıkların tespit edildiği (ii) araştırmanın düzeyi ve örneklemi (iii) kurumsal mantıkların hangi yöntemlerle tespit edilidği (Reay ve Jones, 2015) ve (iv) bulguların neler olduğuna odaklanılmış ve çalışma tablosu oluşturulmuştur. Sonrasında, analizler ışığında kurumsal mantıklar literatürü ve Türkiye’de devlet ve piyasa yazınına ilişkin araştırmalar dikkate alınarak (hekim düzeyinde) SGK anlaşmalı özel hastanede çalışan hekimlerin repertuarında yer aldığı düşünülen kurumsal mantıkların neler olabileceğine ilişkin önermeler geliştirilmiştir. Yapılan analize göre, hekimin repertuarında olması muhtemel (1) Ne pahasına olsun insan hayatı mantığı, (2) yeni kamu yönetimi mantığı ve (3) şirket mantığı olmak üzere üç kurumsal mantık olduğu varsayılarak; modele dahil edilmiştir.
Tablo 4: Hekimin kurumsal mantık repertuarının belirlenmesi amacıyla oluşturulan veri seti
Kaynak (Yazarı ve Yılı) Çalışmanın Adı Çalışmanın
Türü
Sayfa Sayısı Aksoy (2007) Bir Meslek Örgütünün Kurumsal Değişimdeki Yeri:
Türkiye Sağlık Alanı Örneği
Doktora
Tezi 194
Danışman (2012) Institutional Logics and National Polities: An
Analysis in The Healthcare Field Bildiri 25
Koç (2012)
Kurumsal Mantıklar Arasındaki Rekabetin Yönetimi: Türk Sağlık Alanı Kapsamında Karşılaştırmalı Bir Analiz
Bildiri 32
Koç ve Vurgun (2012)
Managing The Rivalry of Antitetic Institutional Logics: A Qualitative Study in the Scope of Turkish Healthcare Field
Makale 30
Özseven vd. (2014) Dönüşüm mü? Gelişim mi? Kamu Hastanelerinin
Yönetiminde Yeni Bir Kurumsal Mantığa Doğru Makale 33
Meydan ve Yasit (2015)
Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’dan Kamu Özel İşbirliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınmasına Dair Kanuna: Türk Sağlık Alanında Kurumsal Çevrenin Değişimi (1928-2014)
Bildiri 17
Gürses ve Danışman (2017)
Constellations of Multiple Institutional Logics at Micro Level: Investigating the Practices of Physicians in the Turkish Healthcare Field
Bildiri 32
Özseven (2017) Alan Tözü ve Kurumsal Mantıklar: Türk Sağlık
Alanının Evrilmesinde Sağlık Tözünün Rolü Makale 38 Yıldız ve Özkoç (2017) Kurumsal Mantıklar, Örgüt Yapısı ve Örgüt Kültürü
Arasındaki İlişki: Muğla İlindeki Kamu ve Özel Hastaneler Üzerine Bir Araştırma
Makale 15
Meydan vd. (2020)
Türk Sağlık Alanı İçin İdea Kurumsal Mantıklar Tipolojisi ve Kavramsal Bir Çerçeve Geliştirmeye Yönelik Niteliksel Bir Araştırma
Bildiri 11
Özseven (2020) Habitusların Çoklu Kurumsal Mantıklar Altında
Geliştirilen Pratiklere Etkisi Makale 32
Uzun vd. (2020)
Türk Sağlık Alanında Kurumsal Mantıklar: Sakarya İli İkinci Basamak Kamu Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma
Makale 34
2.1.1.2. (Aşama 2) Durumsal Değişkenlerin Belirlenmesi
Araştırmada durumsal değişkenler temelinde farklı veri toplama ve analiz prosedürü izlendiğinden ayrı başlıklar halinde veri toplama prosedürü açıklanmıştır.
Durumsal Değişken 1: Hekimin örgüte afiliye olma biçimi
Araştırma kapsamında dikkate alınan durumsal değişkenlerden ilki hekimin özel sağlık kuruluşuna afiliye olma biçimidir. Hekimin örgüte ne şekillerde afiliye olabildiğini tespit etmek amacıyla doküman incelemesi kapsamında mevzuat incelemesi yapılmıştır. T.C.
Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (https://www.mevzuat.gov.tr) üzerinden “özel hastane, hekim (tabip), istihdam (afiliasyon)” anahtar kelimelerle tarama yapılmış ve 9 düzenlemeye (mevzuat) ulaşılmıştır (Tablo 5). Hekimlerin özel hastaneye afiliye olma biçimi iki aşamada analiz edilmiştir. Bu kapsamda öncelikle hekimlerin hangi koşullar altında özel hastanede istihdam edildiğine odaklanılmıştır. Sonrasında ise özel hastanede mesleğini icra edebilen hekimlerin, örgüte ne şekilde afiliye olabileceği analiz edilmiştir. Önce veriler kaynağına göre kronolojik olarak düzenlenerek analiz edilmiş; sonrasında kronolojik olarak düzenlenen veriler basit kodlama yöntemi (Yin, 2011) ile kategorize edilmiştir. Kategorilerin özel hastanede hekim istihdamı ile ilişkisi izah edilmiştir (Ek: 4). Bu çerçevede elde edilen bulgular 6 ayrı afiliye olma biçiminin mümkün olduğunu göstermektedir. Elde edilen altı afiliye olma biçimi hekimin davranışına ilişkin öngörülen kombinasyonların gösterildiği matrisin X eksenine taşınmıştır.
Tablo 5: Hekimlerin özel hastaneye afiliye olma biçimlerini düzenleyen kronolojik mevzuat inceleme veri seti
Yürürlük
Tarihi Düzenlemenin Adı
02.01.2014 6514 Sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
(RG: 28886/18.01.2014)
16.07.2010 2010/90 sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı (RG: 27775/04.12.2010)
30.01.2010 5947 Sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 27478/30.01.2010)
27.03.2002 Özel Hastaneler Yönetmeliği (RG: 24708/27.03.2002)
17.11.1983 2955 sayılı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kanunu (Mülga) 04.11.1981 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu
(RG: 17506/06.11.1981)
27.07.1967 926 Sayılı Türk Silâhlı Kuvvetleri Personel Kanunu (R.G: 12670/10.08.1967) 23.07.1965 4179 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
(RG: 12056/23.07.1965)
14.04.1928 1219 Sayılı Tababet ve Şu’abatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (RG: 863/14.04.1928)
Durumsal Değişken 2: Hekimin Ücret Rejimi:
Araştırma kapsamında dikkate alınan durumsal değişkenlerden bir diğeri hekimin ücret rejimidir. Hekimin ücretinin tespitine ilişkin olarak; 1) doküman incelemesi ve 2) mülakatlar yapılmıştır. Doküman incelemesi; mevzuat incelemesi ve TTB’nin yayımladığı rapor ve kitaplardan oluşmaktadır. Mevzuat incelemesi, T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (https://www.mevzuat.gov.tr) üzerinden “özel hastane, hekim (tabip), ücret (maaş)” anahtar kelimeleriyle yapılmış ve ilgili 3 mevzuata ulaşılmıştır (Tablo 6). Aynı anahtar kelimeler kullanılarak Türk Tabipler Birliği web sitesinde (https://www.ttb.org.tr/kutuphane) yayımlanan rapor ve e-kitaplar incelenerek 1 adet rapor (27 sayfa) ve 1 adet kitaba (67 sayfa) ulaşılmıştır.
Hekim ile hastane arasındaki ücret rejimlerinin ‘hekimin bir özel hastaneye afiliye olma biçimi ve uygulanan ücret rejimlerini düzenleyen mevzuattan’ izah edilenden farklı varyasyonlarının da olabildiğine dair TTB raporları ve gözlemler (Meydan vd., 2020) nedeniyle mülakat yoluyla doğrulanmaya çalışılmıştır. Mülakatlar; 2019 Mayıs ve 2020 Eylül ayları arasında gerçekleştirilmiş olup; 3 ayrı yarı-yapılandırılmış mülakat yapılmıştır (Tablo 7). Katılımcıların izin verdiği iki mülakatta ses kaydı alınmış; yalnızca bir mülakatta yazılı not tutulmuştur.
Görüşmelerde yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır (Ek:1). Temel çerçevesini bu soruların oluşturduğu görüşmelerde, hekimin ücret rejimini keşfetmeye ve anlamaya yönelik görüşmenin seyrine göre mülakat yapılan kişiye ek sorular sorulmuştur. Transkribe edilen örnek bir mülakat görüşmesi çalışmanın 2 numaralı ekinde yer almaktadır. Verilerden yola çıkılarak tümevarımsal yaklaşımdan yararlanılmıştır (Gioia vd., 2012). Önce kodlar belirlenmiş, veriler tekrar tekrar okunarak ve gözden geçirilerek temalar oluşturulmuştur (Sığrı,
2018; Ek: 3) ve bu kapsamda (Yin, 2011) çalışmasında açıklanan prosedürler izlenmiştir. Elde edilen bulgular 5 ayrı ücret rejimi biçiminin mümkün olduğunu göstermektedir.
Tablo 6: Hekimlerin ücret rejimini düzenleyen kronolojik mevzuat inceleme veri seti
Yürürlük Tarihi Düzenlemenin Adı
31.01.1953
(RG: 8323/31.01.1953) 6023 Sayılı Türk Tabipler Birliği Kanunu 10.06.2003
(RG: 25134/10.06.2003) 4857 Sayılı İş Kanunu 31.05.2006
(RG: 26200/16.06.2006) 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
Tablo 7: Ücret rejimini tespit etme kapsamında mülakat yapılan kişiler ve rolleri
Mülakat Yapılan Kişiler
Mülakat Yapılan Kişilerin Rolleri/Görevleri
Mülakat Tarihi
Mülakat Yolu
Süre Kayıt Alma A Bursa’da faaliyette bulunan özel bir
hastanenin hak edişlerden sorumlu finans uzmanı
26 Mayıs 2019 Yüz yüze 36 dk. Sesli kayıt ve yazılı not alma B Bursa’da faaliyette bulunan özel bir
hastanenin direktör pozisyonundaki finans yöneticisi
11 Mayıs 2019 Yüz yüze 43 dk. Sadece yazılı not tutma C İstanbul’da bulunan bir üniversite
hastanesinde kadrolu “doçent” hekim (özel hastanede ameliyat yapan)
2 Eylül 2020 Telefon Görüşmesi
28 dk. Sesli kayıt ve yazılı not alma
Durumsal Değişken 3: Hastanın sağlık masraflarının karşılanması açısından statüsü:
Üçüncü durumsal değişken olan “hastanın sağlık masraflarını karşılaması açısından statüsü”nü belirleyebilmek amacıyla mevzuat incelemesi yapılmıştır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (https://www.mevzuat.gov.tr) üzerinden “özel hastane, sosyal güvence, hasta” anahtar kelimeleriyle tarama yapılmış ve ilgili 4 mevzuata ulaşılmıştır (Tablo 8).
Dokümanlar basit kodlama yoluyla analiz edilmiştir.
Tablo 8: Hastanın sağlık masraflarının karşılanması açısından statüsü veri inceleme seti
Yürürlük Tarihi Düzenlemenin Adı
31.05.2006
(RG: 26200/16.06.2006
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
03.06.2007 5684 Sayılı Sigortacılık Kanunu
(RG:26552/14.06.2007 ) 24.03.2013
(RG:28597/24.03.2013)
Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği
23.10.2013
(RG: 28800/23.10.2013)
Özel Sağlık Sigortaları Yönetmeliği
2.1.1.3. (Aşama 3) Durumsal Değişkenler Matrisi Ve Kurumsal Mantık Davranış Repertuarının Oluşturulması
Hekimlerin müdahale kitinde yer alan kurumsal mantıkların reçete ettiği zihni çerçeveleri kullanarak, durumsal değişkenlerin çeşitli kombinasyonlarını dikkate alarak hangi tanı ve tedavi kararını vereceklerine dair öngörülerde bulunulmuştur.