ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Bu tezde Cumhuriyet ve Yeni Müsavat gazeteleri üzerinden bir nicel ve nitel içerik analizi gerçekleştirilmektedir. İletişim araştırmaları alanında çok sık kullanılan bir yöntem olan içerik analizinin geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. İçerik analizi yöntemi ilk kez haber çalışmalarında dilbilimciler tarafından kullanılmıştır. Daha sonra, kültürel çalışmalarda ve iletişim araştırmalarında kullanılan içerik analizi yöntemi gittikçe yaygınlaşmaya başlamıştır. Önceleri bu yöntem nicel verilerin elde edilmesi amacıyla yapılmış, ama daha sonra nicel verilerden nitel verilere doğru bir geçiş süreci yaşanmıştır.

Medya çalışmalarında içerik analizi yönteminin kullanılmasının asıl amacı, haber, dizi, reklam vs.lerde konu veya olayların nasıl yansıtıldığını ortaya koymaktır.

Haber metinleri üzerine yapılan araştırmalarda içerik analizi yöntemi kullanılmaktadır. İçerik analizi kitle iletişim araçlarının haber üretim sürecindeki yanlılığı ortaya koymaktadır. “İçerik analizinin altında yatan temel kaygı, haber içeriklerini hazırlandıkları koşullar ve daha geniş anlamda toplumun ekonomik ve siyasal yapısından izole etmeden, diğer bir deyişle, bağlamlarıyla ilişkilendirerek anlamak ve açıklamaktır” (İnal, 1994: 158 - 159).

İnal’ın (1994: 159) da belirttiği gibi, “içerik analizleri, medyada haberlerin neyin ne şekilde yer aldığı ile değil de, haber üretim sürecindeki yapılanmanın metinlere nasıl yansıtıldığı sorununa dikkat çekmektedir. İçerik analizleri sadece haberlerdeki yanlılığı ortaya koymamakta, ayrıca bu yanlılığın nedenleri ortaya koymaktadır”.

XX. yy.da içerik analizi yöntemi en kapsamlı şekilde Gerbner ve arkadaşları tarafından kültürel göstergelerin toplumun inanç, tutum ve davranışlarını ne şekilde etkilediği üzerinde yapılan araştırmada kullanılmıştır. Daha sonra, gündem belirleme yaklaşımı ile ilgili yapılan bir başka araştırmada, medya tarafından hangi sorun veya konuların ne dereceye kadar belirlenmeye çalışıldığı araştırılmıştır. Nicel ve nitel bakımlardan öncelik verilerek medyada sunulan konu veya sorunların içerik analizi yöntemi aracılığıyla belirlenerek, kamuoyunun inanç, tutum, fikir ve davranışlarını nasıl etkiledikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır (Hansen, 2003: 53).

“Kitle iletişim araçlarının aktardığı mesajların içinde barındırdığı kültürel ve sosyo - politik eğilimlerdeki değişimin haritasını yapmak ve bu tür eğilimlerle kamuoyunda ve inançlarda ortaya çıkan değişiklikler arasındaki ilişkiyi göstermek için kullanılmakla beraber, içerik analizi medya kurumlarını, medya profesyonellerini, medyanın bilgi kaynaklarını ve genel olarak haber üretimini ve diğer medya içeriklerini inceleyen çalışmaların ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir”

(Hansen, 2003: 53).

İçerik analizinin en önemli özelliği, haber içeriğindeki gizli anlatımları bulup ortaya çıkarmaktır. Bu şekilde kitle iletişim araçlarındaki haberlerde yer alan gizli içerikler ortaya konulmaktadır.

Nicel olan içerik çözümlemesinin temelleri ilk kez Bernard Berelson tarafından atılmıştır. Berelson (1984: 18), içerik çözümlemesini şöyle tanımlamaktadır: “İçerik çözümlemesi, iletişimin belirgin içeriğinin objektif, sistematik ve niceliksel tanımlarını yapan bir araştırma tekniğidir”. Ancak, Berelson’un içerik analizine ilişkin yaptığı bu tanımlamada özellikle nesnellik, sistematiklik, niceliksellik ve açıklık kavramları üzerinde önemle durmuştur:

Nesnellik: Bu kavram araştırmanın herkes tarafından aynı şekilde anlaşılması, uygulanması ve uygulama neticesinde aynı sonuçları elde etmesi ile sağlanmaktadır.

Sistematiklik: Bir yandan araştırma yönteminin analiz edilmesi için seçilen bütün içeriğe aynı şekilde uygulanması anlamına gelirken, diğer yandan ise araştırma sorununun araştırma stratejisine dönüştürülmesinde içerik analizi yönteminin açık ve düzenli bir şeklide uygulanması anlamına gelmektedir.

Niceliksellik: Araştırmacının daha kesin yargılarda bulunması amacıyla, sonuçların daha nesnel ve başka araştırmalarla karşılaştırılabilir nitelikte olmasıdır.

Açıklık: Araştırmacının mesajların açık içeriğine yüklediği anlama gönderme yapılmaktadır, gizli amaç ve içeriklerden etkilenmez.

Berelson’un yaptığı içerik analizi tanımına çeşitli itirazlar yapılmıştır.

Berelson’a yöneltilen en ağır eleştiri Siegfried Kracauer tarafından yöneltilmiştir.

Kracauer (1952: 632).

“Metnin esas yapısının, metinlerdeki bazı özellik belirlenmeleri nedeniyle bozulduğunu, ifadelerin metinlerden soyutlaştırıldığını, değerlendirmelerin sayılara göre yapıldığını ve verilerin metinlerden soyutlanarak bağımsızlaştırıldığını” öne sürmüştür (Gökçe, 2001: 17 - 18). Kracauer, özellikle nitel içerik çözümlemesinin nicel içerik çözümlemesi tekniğinden daha üstün olduğu fikrini savunmuştur.

Kracauer’e göre, belli bir içeriğin ortaya çıkma sıklığı ile bu içeriğin önemi arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Bu içeriğin öneminin belirlenmesi için içeriğin bağlamı dikkate alınmalıdır.

McQuail tarafından yöneltilen bir diğer eleştiri, kategorilerin hazırlanma sürecinde araştırmacının öznelliği ile ilgili yapılmıştır. McQuail (1983: 129),

“uygulamadan önce bir kategori sistemi inşa etmenin, araştırmacının içeriğe bakmaksızın, kendi anlam sistemini empoze etme riskini taşıdığını, anlamın özgün metinden bütünüyle farklı olan yeni bir metnin ortaya çıkma riski taşıdığını ve hatta tümüyle farklı olan yeni bir metnin ortaya çıktığını” belirtmektedir (McQuail 1983:

129).

İletişim araştırmalarında haber metinlerinin nicel analizi önemli bir yer tutmaktadır. Nicel içerik analizinin en önemli amacı, araştırma konusu olarak belirlenen sorunun medyada nasıl sunulduğunu ortaya koymaktır. Ayrıca, “nicel olan içerik analizinin amacı, herhangi bir metin içerisinde yer alan belli nitelikleri veya kategorilerin ortaya çıkma sıklığını tespit etmek ve saymaktır. Bunu yaparken, içerik analizi, bu tür metinlerin içerdiği ve ilettiği mesajlar, imajlar, temsiller ve bunların kapsamlı toplumsal anlam ve önemleri hakkında bir şeyler söyleyebilme amacına hizmet etmeye çalışır” (Hansen, 2003: 55).

İçerik analizi yönteminin sadece iletişim alanında kullanıldığını söylemek yanlış olur. İçerik analizi yönteminin psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi, antropoloji vs. disiplinlerde kullanıldığı görülmüştür. Bu alanlarda yapılan birçok araştırmalara rastlanmaktadır. Siyaset alanında içerik analizi yöntemi ilk kez Lasswell tarafından propaganda materyalleri üzerine yapmıştır. Daha önce de propaganda içeriklerinin

analiz edilmesine rağmen, bu alanda içerik analizi yöntemini ilk kez Lasswell kullanmıştır.

“İçerik analizi yöntemi, sistematik ve güvenilir bir biçimde medya içeriğinin nasıl analiz edileceği ve sayılaştırılacağı konusunda yol gösteren kurallar, ilkeler, talimatlar içeren bir yönergeler takımı ekseninde uygulanır. İçerik analizi tekniğinin ne yaptığı veya yapamadığını, içeriğin hangi kategorilerinin çözümleneceği veya içerik çözümlemesi aracılığıyla ortaya çıkarılan nicel göstergelerin toplumsal etkisi veya anlamının nasıl yorumlanacağı sorularına verilecek cevapla söylemektedir”

(Hansen, 2003: 96).

Sonuç itibariyle, sosyal bilimlerde önemli bir yere sahip olan içerik analizinden, daha çok metin içeriklerinin ortaya konulmasında yararlanılmaktadır.

İçerik analizi, araştırma sorularına cevap bulmak amacıyla kullanılmaktadır.

Özellikle, medya ile ilgili araştırmalarda sorunun ortaya konulmasında kullanılan içerik analizi yöntemi ile medya materyallerindeki gizli anlatımlar ortaya çıkartılmak suretiyle, önemli yazılı sonuçlar elde edilmektedir.