ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

Araştırmada öncelikle iş doyumu ve ÖVD ile ilgili literatür incelemesi yapılmıştır. Literatür incelemesi sonucu ikincil verilerden yararlanılarak araştırmanın kuramsal çerçevesi oluşturulmuştur. Araştırmada yazın taraması sonucu birincil veri toplamada kullanılacak anket içerisinde yer alacak olan ölçekler belirlenmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda; bu bölümde araştırmanın evreni ve örneklem seçimi ve veri toplama yöntemi modeli hakkında bilgi verilmiştir.

270 Hülya Gündüz Çekmecelioğlu, “Yönetim Desteği, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve İş Performansı Arasındaki İlişkilerin Değerlendirilmesi”, IV. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Sakarya, 25-27 Mayıs 2007, (Yönetim), s. 186.

61 3.3.1. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi

Araştırma evrenini, Türkiye'nin önemli büyük şehirlerinden ve turistik çekim merkezlerinden olan İzmir ili merkez ilçelerinde bulunan dört ve beş yıldızlı otel işletmeleri oluşturmaktadır. Araştırma evreni olarak dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinin seçilme nedeni ise, dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinin diğer sınıflara göre (bir, iki, üç ve diğer işletme türleri) yönetim ve organizasyon yapıları nedeni ile en yüksek düzeyde örgütlenme yapısını ve olanaklarını bünyelerinde taşımalarıdır²⁷¹. Ayrıca dört ve beş yıldızlı otel işletmeleri diğer otel işletmelerine göre daha büyüktür ve daha fazla çalışanı bünyesinde bulundurmaktadır.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün 2012 yılında yayınladığı İşletme Belgeli Tesis Sayısı Listesi’ne göre İzmir ili merkez ilçelerinde 5 adet beş yıldızlı ve 15 adet dört yıldızlı otel işletmesi bulunmaktadır²⁷². İzmir il merkezinde bulunan otel işletmeleri tek tek aranarak insan kaynakları departmanından ya da resepsiyonda görevli kişilerden işletmelerindeki çalışan sayıları öğrenilmiştir. Edinilen bilgilere göre beş yıldızlı otel işletmelerinde 1205, dört yıldızlı otel işletmelerinde ise 830 çalışan bulunmakta ve buna bağlı olarak toplam evren sayısı 2035 otel çalışanından oluşmaktadır. Otel işletmelerinden izin almak için telefonla arama ve yüz yüze görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme sonucunda beş yıldızlı 2 otel işletmesinden ve dört yıldızlı 9 otel işletmesinden izin alınmıştır. Diğer otel işletmeleri şirket politikaları ve otellerindeki yoğunluk nedeniyle anket uygulamasına izin vermedikleri için araştırmaya dahil edilememiştir.

Bu nedenle araştırma kapsamına, sadece izin veren otel işletmeleri çalışanları dahil edilmiştir.

Evrendeki tüm çalışanlara eşit şans verilebilmesi amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile örneklem alma yoluna gidilmiştir. Basit tesadüfi örnekleme, evreni oluşturan bireylerin örneğe girme şansının tamamen eşit ve tesadüfi olduğu örneklemdir. Bu örneklemde evren bir bütün olarak ele alınmaktadır²⁷³. Basit

271 Elbeyi Pelit, “Güçlendirmede Yönetici ve İşgören Algılamalarının Karşılaştırılması”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:25, 2011, s.215.

272 http://www.izmirkulturturizm.gov.tr/belge/1-99011/isletme-belgeli-tesis-listesi-2012.html (erişim tarihi: 02/02/2013).

273 Yahşi Yazıcıoğlu ve Samiye Erdoğan, SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 3.

Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2011,s.73-74.

62 tesadüfi örneklemede, evrendeki eleman türlerinden örnekleme giren sayısı, tümü ile şansa bırakılmaktadır²⁷⁴. İzin alınan otel işletmelerinin insan kaynakları departmanına ve resepsiyona 09 Şubat-04 Mart 2013 tarihleri arasında toplam 650 anket formu verilmiş, verilen anketler bir hafta sonra geri alınmıştır. Dağıtılan anket formlarının 396 adeti geri dönmüş ancak 32 adeti katılımcıların anket formlarını eksik ve ilgisiz doldurmasının anlaşılması, 12 adeti de anketi dolduranların stajyer olması nedeniyle araştırmaya dahil edilememiştir. Sonuç olarak 352 anket formu araştırmaya dahil edilmiştir. %95 güvenilir sınırlar içerisinde %5'lik hata payı dikkate alınarak ana kütleden alınacak olan örneklem büyüklüğü 327 olarak saptanmıştır. Sekaran tarafından hazırlanan örneklem tablosuna göre ulaşılan sayının evreni temsil etmesi bakımından yeterli olduğu söylenebilir²⁷⁵.

3.3.2.Veri Toplama Yöntemi ve Aracı

Otel işletmeleri çalışanlarına yönelik iş doyumu ve ÖVD arasındaki ilişkinin analizi amacıyla, belirlenen örneklemden verilerin toplanması için yapılan alan araştırmasında anket tekniği kullanılmıştır. Bu tekniğin kullanılmasının başlıca nedenleri şu şekilde sıralanmaktadır²⁷⁶.

 Anket tekniği ile evreni temsil edebilecek uygun bir örneklem grubu sayesinde araştırmayı daha büyük gruplara ulaştırmak mümkündür. Anketin bu özelliği, araştırmacılara para ve zaman tasarrufu sağlamaktadır.

 Anket tekniği, araştırmacının bilgiye çok hızlı ve kolay erişimini sağlamaktadır.

 Anket ile insanların görüş ve düşüncelerini serbestçe açıklamaları sağlanabileceğinden dolayı, nesnelliğinin diğer yöntemlere göre daha yüksek olduğu bilinmektedir.

274 Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-Teknikler-İlkeler, 21. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2010, s.113.

275 Uma Sekaran, Research Methods for Business: A Skill Building Approach, 3rd. Ed., Wiley and Sons, USA, 2000, s.295.

276 Yazıcıoğlu ve Erdoğan, ss.93-94.; Türker Baş, Anket, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, s.11.

63

 Anket sorularının yazılı olması, katılımcıların bu soruları tekrar tekrar incelemesine ve dolayısıyla anketle ulaşılan bilgilerin doğruluğunun daha yüksek olmasına olanak sağlamaktadır.

 Anket tekniği sayesinde, daha geniş kitlelere ulaşılmakta ve daha büyük örneklemle evrene yaklaşmanın getirdiği bulguların güvenirliliği artmaktadır.

Anket formu, 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde örgütsel vatandaşlık davranışı (ÖVD) ölçeği, ikinci bölümde Minnesota İş Doyum Ölçeği (MSQ) ve son bölümde çalışanların demografik özelliklerinin de yer aldığı kişisel bilgi formu bulunmaktadır. Ölçekte yer alan ifadeler çalışanların algılama düzeylerine göre, kesinlikle katılmıyorum; 1 puan, katılmıyorum; 2 puan, kararsızım;

3 puan, katılıyorum; 4 puan, kesinlikle katılıyorum; 5 puan olarak değerlendirilmektedir. Yararlanılan ölçekler hakkında bilgiye aşağıda yer verilmiştir.

MSQ Ölçeği; İş doyumunu ölçmek amacıyla geliştirilen ölçekler arasında en yaygın olarak kullanılan, Weis, Dawis, England ve Lofquist (1967) tarafından geliştirilen MSQ ölçeği bu araştırmada kullanılmıştır²⁷⁷. İş Tanımlama Endeksi (JDI), İş Tatmin Anketi (JSS) ve daha pek çok iş doyum ölçeğine göre MSQ’nın kesitleri daha ayrıntılı ve özeldir. Otel işletmeleri, seyahat acenteleri, bilgisayar işletmeleri ve diğer sektörlerdeki çalışanların iş doyumlarının ölçülmesi için yaygın olarak kullanılmaktadır²⁷⁸. Ölçek 1989 yılında ilk defa Oran tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. Daha sonra yine aynı yılda Başkaya tarafından çeviri ve uyarlama çalışmaları yapılmıştır. MSQ, 100 maddeli uzun versiyonu ve 20 boyutlu kısa formuyla iki farklı şekilden oluşmaktadır²⁷⁹. İş doyumunu, içsel iş doyumu ve dışsal iş doyumu olarak ayırmak mümkündür. Dışsal doyum; çalışmanın karşılığında elde edilen kazanımlara (ücret, iş güvencesi, vb.) bağlı doyumdur. Dışsal doyum; işletme politikası ve yönetimi, denetim şekli, yönetici, çalışma ve yöneticilerle ilişkiler, çalışma koşulları, ücret gibi işletmeye ait unsurlardan oluşmaktadır. İçsel doyum ise çalışma sırasında hissedilen doyumu ifade eder. İçsel iş doyumu; aktivite, bağımsızlık, çeşitlilik, sosyal statü, ahlaki değerler, iş güvenliği, sosyal hizmet,

277 Paul E. Spector, Job Satisfaction: Applicaiton, Assessment, Causess, and Consequences, (MSQ), Sage Publications, USA, 1997, s.15.

278 Kaya, s.359.

279 Beril Dönmez, Seyahat Acentasında Çalışan İşgörenlerin İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2008, s.77.

64 sorumluluk, yetenekleri kullanma, yaratıcılık, yetki ve başarı gibi unsurlardan oluşmaktadır²⁸⁰.

ÖVD Ölçeği; Araştırmada, çalışanların ÖVD sergileme düzeylerini ölçmek için Podsakoff vd. tarafından 1990 yılında geliştirilen 24 maddelik ÖVD ölçeği kullanılmıştır²⁸¹. Araştırmada kullanılan ölçek, ölçeği geliştiren araştırmacı olan Prof. Dr. Philip M. Podsakoff'dan izin alınarak kullanılmıştır. Organ'ın boyutlarının temel alındığı, Podsakoff ve arkadaşlarının geliştirdiği ölçeğin en çok kullanılan ölçek olduğu görülmektedir²⁸². Ölçek, Türkiye’de birçok araştırmada kullanılan ölçekten faydalanılarak hazırlanmıştır²⁸³. Ölçeğin özgecilik, nezaket tabanlı bilgilendirme, centilmenlik, vicdanlılık ve sivil erdem olmak üzere beş alt boyutu bulunmaktadır. Centilmenlik soruları ters kodlanmıştır²⁸⁴.

Kişisel Bilgi Formu; Çalışanların yaş, cinsiyet, medeni durum, gelir düzeyi, eğitim düzeyi, sektörde çalışma süresi, işletmedeki çalışma süresi, turizm eğitimi alma durumu, işletmedeki kadro durumu ve çalıştığı departmanla ilgili bilgilere anketin bu bölümünde yer verilmiştir.