Araştırmanın Veri Toplanma Aracı ve Yöntem

Araştırmaya veri toplamak amacıyla, nitel araştırma yöntemlerinden yüz yüze görüşme (derinlemesine mülakat) yöntemi tercih edilmiş, çalışmaya dahil olan sporcularla birebir görüşülerek sorular sorulmuş ve ölçümler gerçekleştirilmiştir.

Bireyler ile yapılan testlerin hepsi kendi rutin antrenman ve müsabaka ortamlarında gerçekleştirilmiştir. Sporculardan yaş, sporla geçen süreleri, TS basketbol için klasifikasyon puanları, AF sporcuları için diz altı-üstü engel durumu ve engellilik yaşı gibi bilgileri alındıktan sonra, boy ve kilo ölçümü ile beraber 3 farklı fiziksel uygunluk testi uygulanmıştır. Demografik bilgiler ve boy-kilo ölçümleri, kullanan var ise protezleri ile birlikte alındıktan sonra sporculara 15 dakika ısınma süresi tanınmıştır.

Sporcular ölçümler sırasında normal sandalyede oturtulmuş ve varsa protezlerinin çıkarılmaması istenmiştir.

Teste katılacak bireyler bir gün önceden bilgilendirilerek performans arttırıcı gıda ve içecekler almamaları ve yorgun olmamaları konusunda bilgilendirilmiştir. Araştırma dahilinde yapılan saha testlerinin tamamı, antrenman veya müsabakadan 1.5 saat önce rutin ortamlarında ve öğlen saatlerinde yaptırılmıştır.

Fiziksel uygunluğu ölçmek için on iki temel parametre kullanılmasına rağmen, bu parametrelerden dördünün bu çalışmada ölçümü mümkün olmadığı görülmüştür. Her iki grubun da engelli oluşu ve tamamen farklı alt ekstremite yardımcıları (TS ve kanedyen) kullandıkları için hız, denge ve çeviklik kriterlerinde avantajlı durum içermeyen araştırma yapılabilecek ortak bir test şekli öngörülmemiştir. İki farklı branş olması sebebiyle de branşa özel yetenekler kriterinde test uygulanmamıştır. Bu araştırmada kullanılacak parametleri belirlemek için basit tesadüfi örnekleme yönteminden yararlanılmış, ölçümü mümkün olmayanlar çıkarıldıktan sonra geriye kalan sekiz parametrenin isimleri kağıtlara yazılarak içlerinden dört tanesi rastgele olarak seçilmiştir. Zaman ve maliyet kısıtları nedeniyle çalışmaya parametlerin yalnızca dördü dahil edilmiştir. Bunlar sağlıkla ilgili olan fiziksel uygunluk kriterlerinden, esneklik ve vücut kompozisyonu, sporla ilgili olanlar ise güç ve reaksiyon zamanıdır.

27 3.3.1. Demografik Bilgilerin Elde Edilmesi

Çalışmaya katılan sporculara gönüllü onam formu okutulup imzalatıldıktan sonra aşağıda yer alan bilgiler elde edilmiştir.

- Hangi branşla uğraştıkları - Mobilizasyon türleri - Bireyin yaşı

- Engellilik yaşı ve sporla geçen süreleri

- TBESF klasifikasyon puanları, ampute diz altı- üstü durumları - Dominant el

3.3.2. Vücut Kompozisyonu Ölçümü

Vücut kitle indeksi vücut kompozisyonunu belirlemek açısından önemli bir değer olmuştur. Ölçümler için Arzum marka hassas tartı ve Dekor marka şerit metre kullanılmıştır. Sporcuların boy uzunlukları, kullandıkları protezleri ile beraber ölçülerek metre türünden, kiloları ise yine varsa protezleri ile tartılarak kilogram türünden aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır (17). Şekil 3.1.’de boy ölçümü örneği verilmiştir.

𝑉𝐾İ = 𝐾𝑖𝑙𝑜 (𝑘𝑔) 𝐵𝑜𝑦² (𝑚)

Şekil 3.1. Vücut kitle indeksi için uzun uzuvdan boy ölçümü

28 3.3.3. Omuz Esnekliği Testi

Omuz esnekliği testi olarak anılan Back Scratch Test; sporcunun ellerinin, sırt bölgesinde işaret parmaklarının arasındaki mesafeyi ölçerek omuz esnekliği ile ilgili bilgi edinmemizi sağlamıştır. Bu testin bir diğer adı ise, sırt kaşıma testidir. Senior Fitness Test (SFT) protokolünün bir parçasıdır ve yaşlıların fiziksel uygunluğunu ölçmek için kullanılmıştır. Ölçüm yapılacak bireyden; sandalyede ters pozisyonda otururken, el parmakları ve avuç içini gergin pozisyonda tutması istenmiştir. Sağ el baş hizasından avuç içi sırta dönük vaziyette kolu dışa rotasyon ile omzunun üst tarafından yeri işaret edecek şekilde erişebileceği en alt noktaya kadar ilerletilmiştir. Bu esnada sol elin üstü sırta dönük ve içten rotasyon ile diğer ele en yakın noktaya ulaşmaya ya da aynı doğrultuda geçmeye çalışmıştır. Sporcunun erişebileceği en son noktada parmaklar kavuşmamış ise işaret parmaklar arası mesafe mezura ile ölçülmüş ve sonuç negatif (-) değer olarak alınmıştır. Parmaklar kavuşmuş ise değer sıfır (0) olarak işlenmiştir.

Esnekliği üst düzeyde olan bir sporcunun parmakları birbirini geçiyorsa bu değer artı (+) olarak forma işlenmiştir. Test aynı şartlarda ekstremitelerin yer değişimi ile tekrarlanmıştır (43).

Rikli ve arkadaşları bu testi uygularken orta parmaklar arası mesafeyi ölçmüş, fakat ülkemizde yapılan testlerin çoğunluğunda işaret parmakları arası değerler ölçülmüştür. Ayrıca bu test yapılırken, pozitif ve negatif değerler verilmesi çalışmadan çalışmaya göre farklılık göstermiştir. Bu test her birey için ayrı ekstremitelerde 4’er defa tekrarlanmıştır. Alınan ilk ölçüm değeri deneme olarak kabul edilmiştir. Bu test sonucunda en iyi derece bireyin omuz esnekliği olarak kabul edilmiştir. Sonuçlar santimetre cinsinden değerler olarak forma işlenmiştir. Şekil 3.2.‘de sağ ve sol omuz esnekliği ölçümünün işaret parmakları arası mesafeden alındığı gösterilmiştir.

Şekil 3.2. Sağ ve sol omuz esnekliği ölçümü

29 3.3.4. El Kavrama Kuvveti Testi

El kavrama kuvveti veya diğer bir adıyla pençe kuvvetini ölçebilmek için el dinamometresi (TKK5401, Takei Co., Japan) kullanılmıştır. Sporculara bu test uygulanmadan önce hareketin doğru yapılması adına gösterim yapılmıştır. Sporcular ileri bakarken ve dik konumda sandalyede oturur pozisyonda, koltuk altı aralığı kapalı, kol vücuda paralel ve alet yere bakacak şekilde ölçüm yapılmıştır. Toplamda 4 kez ölçüm yapılmış ve ilki deneme olarak kabul edilmiştir. Diğer üç ölçümden en iyi değer forma işlenmiştir. Aynı işlemler sağ ve sol el için uygulanmıştır. Oyuncuların en iyi dereceyi elde etmesi adına ölçüme komut ile başlanmış ve motive edici sözler sarf edilmiştir.

Sonuçlar kilogram kuvvet şeklinde kaydedilmiştir (34). Şekil 3.3.’de sağ ve sol el kavrama kuvveti ölçüm yöntemi gösterilmiştir.

Şekil 3.3. Sağ ve sol el kavrama kuvveti ölçümü

3.3.5. Nelson El Reaksiyon Testi

Görsel el reaksiyon testi için Nelson Yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem basittir ve masraf gerektirmez. Sporculardan her iki el için ayrı ayrı 20 tekrar alınmıştır.

Bunlardan en yüksek 5 değer ile en kötü 5 değer yok sayılmıştır. Sonuç olarak kalan 10 değerin ortalaması hesaplanmış ve forma kaydedilmiştir.

30 Ölçümlerin sıhhatli bir şekilde yapılabilmesi için bir masa ve sandalye kullanılmıştır. Sporcu oturur pozisyonda olması istenerek, ölçüm yapılacak kolunu masadan 10 ile 15 cm ileride tutturulmuştur. Ölçüm yapan kişi cetvelin en üst noktasından tutmuş ve deneğin işaret parmağı ve başparmağı arası 0 noktasında birbirine paralel iken cetvele temas sağlanmıştır. ‘Hazır’ komutu ile beraber deneğin cetvel ile teması kesilmiş ve yaklaşık 1.5-2 saniye sonrasında cetvel serbest bırakılmıştır. Bu esnada deneğin kesinlikle cetveli tutan elinin parmaklarına bakması istenmiş, sağa-sola ve yöneticiye bakmaması sağlanmıştır (5, 44).

Cetvel bırakıldıktan sonra deneğin iki parmağıyla cetveli tuttuğu mesafeler kaydedilmiştir. Bu mesafeler ölçülürken deneğin baş parmağının temas noktası baz alınmıştır. Elde edilen 10 ölçümün ortalamasından sonra sonuçlar aşağıdaki formül yardımı ile hesaplanmış ve saniye cinsinden işlenmiştir. Her iki ekstremite için ayrı ayrı ölçümler alınmıştır (5, 44). Şekil 3.4-5.’de sağ-sol el görsel reaksiyon zamanı ölçüm yöntemi gösterilmiştir.

𝐑𝐞𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐨𝐧 𝐙𝐚𝐦𝐚𝐧ı = √2x Cetvelin tutulduğu mesafe Yer Çekimine Bağlı Hız

𝐑. 𝐙. ( 𝐬𝐧 ) = √2 x Mesafe (cm) 980 (cm

sn )

Şekil 3.4. Sağ el görsel el reaksiyon zamanı ölçümü

31 Şekil 3.5. Sol el görsel el reaksiyon zamanı ölçümü