Bu araştırma ile sayısal veri çağında fotoğrafın üretim aşamasında meydana gelen yeniliklerin neler olduğu problemine dair yanıtlar aranmıştır. Nitel araştırma teknikleri ile bütüncül bir yaklaşım (tümevarımcı analiz) oluşturulmaya çalışılmıştır. Tarama modeline göre kaynak ve alan araştırma modelleri yeğlenmiştir. Ankara’daki çeşitli üniversite kütüphanelerinin ve bağlı bulundukları uluslararası ağlardan faydalanılmış, araştırmaya yön verecek basılı ve elektronik kitaplar, dergiler, makaleler ve tezler incelenmiştir. Sürmekte olan bir durumu objektif bir biçimde betimlemenin amaçlandığı bu çalışmada araştırmaya konu edinilen olay, kişi veya nesne bulunduğu koşullar içerisinde olduğu şekliyle tasvir edilmeye çalışılmıştır. Literatür taraması, alanyazın incelemesi, arşiv-doküman incelemesi ve söylem analizi yöntemlerine başvurularak kavramsal çerçevenin net bir biçimde oluşturulması amaçlanmıştır.
3.2. Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini interneti bir araç olarak kullanan fotoğraf sanatçıları oluşturmaktadır. Araştırma için saptanan bu evrenin tümüne ulaşmak güç olmasından dolayı bu evreni temsil edebilecek öncü sanatçılar amaçlı örneklem olarak tespit edilmiştir. Araştırmalar çoğunlukla örneklem kümeler üzerinde yapılır ve elde edilen sonuçlar ilgili evrenlere genellenir (Karasar, 2008, s.110-111).
3.3. Verilerin Toplanması
Bu araştırma kuramsal incelemeler ve betimlemelerle oluşturulmuştur. Dolayısıyla literatür taraması, alanyazın incelemesi, arşiv ve doküman incelemesi esnasında kullanılan basılı, dijital veriler ve görseller, problemin aydınlatılması için başvurulan temel belgelerdir. Bu belgelerin taranmasıyla elde edilen bulgulardan bir veri tabanı oluşturulmuş ve yoruma tabi tutulmuştur. “Nitel araştırmalarda, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan elde edilen büyük miktarlardaki veriler önce incelenerek kodlanır, sonra kodlamalar dikkate alınarak sentezlenerek bulgulara ulaşılır.” (Büyüköztürk, vd. 2012, s.100)
3.4. Verilerin Analizi
Araştırılan tema ile ilgili verilerin taranması sonucu elde edilen bilgilerin analizi için betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. Kavramsal çerçevede toplanan veriler derinlemesine bir içerik analizine tabi tutulmuş, bunun yanı sıra betimleyici analiz tekniklerine de gerek duyuldukça başvurulmuştur. Toplanan verilerle anlamlı bir bütün oluşturmak, bulgular arasındaki ilişkileri açıklamak ve sonuç çıkarmak için bulgular yoruma tabi tutulmuştur.
BÖLÜM IV
4.BULGULAR ve YORUMLAR
İnternetin fotoğraf üretme aşamalarında faal bir biçimde kullanılmasına ilişkin yeni bir strateji benimsemiş sanatçıları ve ortaya çıkardıkları farklı estetik görünümler içeren eserleri tespit etmek için programlı bir çalışma yürütülmüştür. Sanatçıların yeni bir araç ve hazır- nesne olarak internete yaklaşım biçimleri incelenmiş, betimsel ve içerik analizlerine tabi tutulmuştur. Örneklemde belirlenen üç sanatçıdan biri olan Penelope Umbrico çok anonim olan bir konu etrafında üretilmiş pek çok bireysel fotoğrafı, kişilere ait olmaktan çıkararak genel bir kategorilendirme yoluna gitmiştir. Ortaya koyduğu eserin sürekli genişleyen yapısı ender rastlanan sanatsal bir olaya ait izlenimi vermektedir. Diğer ele alınan sanatçılardan biri olan Doug Rickard, interneti sınırsız bir görsel veri kaynağı olarak görmüş ve çeşitli platformları kullanarak özgün imajlar elde etmiştir. Sanatçının bir fotoğrafçı olarak olay mahallinde bulunma şartını ortadan kaldırarak internetin bu tür yeni bir özgürlük alanı açtığını vurgulamıştır. Eserlerinin Modern Sanatlar Müzesi’nde (MoMA) özgün yapıtlar olarak sergilenmesiyle kendini tescillettiren sanatçı klasik fotoğraf üretim biçimlerine yenilikler sunmaktadır. Son olarak ele alınan sanatçı olan Michael Max McLeod, etkileşimli sohbet sitelerinin sadece vakit öldürmeye yarayan servisler değil, saygın imajlar elde edilebilecek bir ortam sağladığını bize kanıtlamaktadır. Kırık dökük antik bir heykele aitmiş gibi görünen ama aynı zamanda dijitalleşmenin emarelerini de içerisinde barındıran kendine has bir fotoğraf biçimi yaratmıştır. Üçüncü bir cins olarak yaşadığı ilişkisel zorlukları bilgisayar ekranı üzerinden dışa vuran sanatçı, bedeni uzaktan ve yakından görmek anlamında sorgulamalara girişmektedir. Teknolojinin fotoğrafla olan sıkı ilişkisi üzerinden değerlendirilebilecek bu çalışma, yeni ve sınırsız bir alanda yer alacak fotoğrafın ciddi bir aşamada olduğunu bize kanıtlamaktadır.
Sözü edilen bu yeni yaklaşım biçimlerinin çeşitlenmesiyle hazır nesne fotoğraf ilişkisine başka boyutlar ekleneceği rahatlıkla söylenebilir. İnternet ve fotoğrafın melezlenme süreci henüz yeni bir aşamada olduğundan isabetli yorumların yapılması şu an için zor görünmektedir.
BÖLÜM V
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. Sonuç
İnternet fotoğraf üretim sürecini hızlandıran kapsamlı görüntülere ulaşma imkânı sunmaktadır. Fujifilm 2000 yılı verilerine göre, dijital fotografik aygıtlarla yılda yaklaşık olarak 100 milyar fotoğraf çekilmekteyken, akıllı telefonların da içinde olduğu gelişkin tipteki cihazlar sayesinde bugün bu sayının yılda 1,6 trilyona yükseldiği tahmin edilmektedir (Wakabayashi, 2014). Ne var ki daha fazla imaj üretilmesi, basılan fotoğraf sayısında önemli bir değişiklik meydana getirmemiş gibi görünmektedir. Yalnızca maliyet açısından değil, kaplayacağı alan bakımından da devasa bir kütleye sahip olacağından dolayı baskı sayısında ciddi bir değişiklik meydana gelmemiştir. İnternetin hüküm sürdüğü çağımızda fotoğraflar dijitalleşerek nesne olma durumunu kaybederken, bu mecrada görüntü keşfi, etkileşimli uygulamalarla yeni görüntüler üretme olasılığında doğrudan bir artış meydana gelmiştir. Doug Rickard interneti bir kaynak deposu olarak görmekte ve toplu görüntüler içeren veri tabanları arasında gezinmeyi sınırsız yeni görüntüler meydana getirme potansiyeli olarak yorumlamaktadır. Rickard bu duruma ilişkin: “Fotoğrafların internet ortamında dijital imajlar olarak çoğalmasıyla ulaşabileceğimiz milyarlarca görsel veri var artık, onlar aracılığıyla yeni bir yol bulma olasılığımız da giderek artmaktadır.” açıklamasında bulunmuştur (Smyth, 2013). Fotografi, internetin sunduğu bu kapsamlı arşiv vasıtasıyla, bundan böyle sadece modern üretim biçimlerine bel bağlamamaktadır. Bu sayede fotoğrafçının gördüğü ve aynı mekânda bulunarak çektiği fotoğraf sahnesinden ziyade, imajdaki sahnenin gerçek bir sahneyi içerdiği ancak fotoğrafçının çeken kişi olarak orada bulunmadığı yeni bir fotoğraf üretme formu ortaya çıkmıştır. Nihayetinde internet, sanatçılar için fotografik eser üretim uygulamaları ve işlemleri için yeni bir platform sunmaktadır. Fotoğraf her ne kadar dijital hâle gelse de, imaja karşı aşırı derecede saplantılı olan toplumlarda maddesel elle temas ihtiyacı daima hissedilecektir.
Penelope Umbrico, Doug Rickard ve Michael Max McLeod internet vasıtasıyla fotoğrafın değişen rolünü yaptıkları farklı uygulama biçimiyle keşfetmişlerdir. Umbrico’nun çevrimiçi
arşivlerden doğrudan yaptığı temellükler ile, Rickard’ın hiç basılmamış bir ekran görüntüsünü tekrar fotoğraflayarak kendine mâl etmesi, McLeod’un ekranlar aracılığı ile yine ekranları fotoğraflaması bize çok farklı olasılıkların bu mecrada mevcut olduğunu göstermektedir. Değişik işlemlerle sonuca giden bu sanatçılar, fotografi geleneğinde 1839’dan beri hüküm süren fotoğraf makinesi gerekliliğini ortadan kaldırmışlardır. Andy Grundberg, artık ışıkla yazan teknik medyum olmadan da fotografik görüntü elde edilebildiğinden dolayı fotoğraf kelimesini kullanmamak gerektiğini öne sürmüştür (Grundberg, 1999). Bu fotoğrafçılar sadece ikili bir kod olarak ve ekrandan ayrı bir şekilde var olan görüntülerden fotoğraflar yaratmaktadırlar. Hem bir imaj hem de fiziksel bir obje olarak görülmekte olan bu fotoğraflar işlevsellik bakımından benzeşmektedir (internetten edinilen görüntü). Bu sadece dijital ekran üzerinde olan ve zaman içerisinde bir değişmeyen bir görüntüdür. Bu görüntüler ekran üzerinde görünüş formu değişmeksizin sınırsız bir çoğaltıma sokulabilir. Basılmış olan bir fotoğraf dijital bir görüntüye nazaran hassas bir kırılganlığa sahiptir, yok olmaya daha elverişli görülmektedir. Fotoğrafın icadından bu yana üretim araçları her ne kadar değişip geliştiyse de, geleneksel fotoğraf elde etme yolları öğrenilmekte ve faydalanılmaktadır. Burada fotoğrafın geleneksel bir işlemden ziyade, dijital olarak çoğaltıldığı çağımızda, eserin fiziksel aurasının yittiği alternatif bir işlem uygulanmaktadır. Önceleri fotografi teriminin yerini imaj teriminin alacağı korkusuna sahip bazı kuramcılar, çağdaş fotoğraf biçimleri arasında internetten etkilenen ancak buna karşın hiç de etkilenmeyen yaklaşımların olduğunu kabul etmişlerdir.
Bu çalışmada çözümlemesi yapılan “Flickr’dan Güneşler”, “Yeni Amerikan Fotoğrafı” ve “Akışlar” isimli üç fotoğraf serisinde, teknolojik toplumlar tarafından yaratılmış ve artmakta olan gerçeklik kaybında imajların oynadığı rol ele alınmaktadır. Penelope Umbrico interneti evrensel bir arşiv olarak kullanmakta ve gerçekliğin her yönden hızla belgelenmesi için duyulan isteğe işaret etmektedir. Söz konusu bu istek, üretilen ve paylaşılan imajlara artan erişim imkânı ile doğrudan ilişkilidir. Fotografiye sınırsız yaklaşım imkânı sunan ikili kodlar sayesinde fiziksel olmaktan çıkan dijital fotoğraf ile seçici fotoğraf çekme durumu da gereksiz hale gelmiştir. Artık çokça fotoğraf çekmenin maddi bir karşılığı kalmadığından dolayı, boşa gidecek bir kare de söz konusu değildir. Gerçek ve sanal olan arasında aracı olarak hüküm süren dijital ekran, bir aygıtın önünden dış dünyaya açılan deneyim aracı haline gelmiştir.
Bir deneyimin geniş bir kitleyle paylaşılma yeteneği tarafından harekete geçirilen kayıt altına alma eylemi yalnızca kişisel hafızayı değil, kişinin toplumsal konumunu da tasdik etmektedir. İnternetin arşivsel fonksiyonu derin bir kayıt yapma ve imajları yayma arzusu
yaratmaktadır. Bu durum gerçeklikten sanallığa doğru değişim geçiren bir sonuç meydana getirmektedir. Sanal bir vasıta kullanan Doug Rickard, yanlış politikaların sonucunu yaşayan bir toplumun fotoğrafını çekmek için Google Street View’de seyahat etmektedir. Varsayımsal olarak edilen bu seyahat ile sanatçı, modern fotoğrafçı ile onun dijital konusu arasında olan bağlantısızlığı ve internetin sunduğu bilgi erişimi sayesinde dünyasal deneyimimize sunduğu katkıyı araştırmaktadır. Sanatçı fotografi tarihinde geleneksel olarak yapılagelmiş fotoğraf üretme biçimlerine yeni bir uygulamayla karşılık vermektedir. Rickard fotografik imaj üretiminde internetin sunduğu gelişmelerle sağlanan radikal değişimlerin farkında olan ender sanatçılardandır. Bu sanatçılardan biri olan Michael Max McLeod ise eserlerini bütünüyle dijital ekran üzerinde ağ kamera ile sanal etkileşimde bulunduğu kişiler aracılığıyla yaratmaktadır. McLeod’un eserlerinde fotoğrafçının gözünden hem mekân, hem kimlik hem de farkındalık yaratan durumlar söz konusudur.
Resim 30. Google tarama motorunda Ayşe Erkmen etiketiyle aratıldığında, karşılaşılan görsellerden bazıları. 02 Şubat 2015 tarihinde,
https://www.google.com.tr/search?q=ay%C5%9Fe+erkmen&biw=1517&bih=725&tbm=is ch&source=lnms&sa=X&ei=1qvPVNGhDtHuaKnHgcgM&ved=0CAYQ_AUoAQ&dpr=
0.9 sayfasından erişilmiştir.
Söz konusu kullanımların yerli sanatçılar tarafından uygulamaları ise ülkemizde yok denilebilecek durumdadır. Son yirmi yıldır güncel sanat dünyasının uluslararası çapta önde gelen isimlerden biri olan Ayşe Erkmen ise On Its Own (Kendi Kendine) başlıklı sergisinde herkesin kullandığı bir tarama motorunun görsellerini kullanarak nasıl bir sanat işi ortaya
çıkarılabileceğini kanıtlamıştır. Ülkemizde interneti araç olarak kullanarak fotoğraf işi üretmiş olan önemli bir sanatçı olan Erkmen, internette bulunan ve kimin oluşturduğu, nasıl bir yapıya sahip oldukları artık bilinmeyen görsel veri bankalarından oluşan bir gözlemden yola çıkıyor (Kendi Kendine, 2014).
İnternetteki görsel arama çubuğundan kendi ismini aratan Erkmen, karşısına gelen imajları fotoğraf olarak bastırmış ve onları yan yana sergilemiştir. Bu sanal ve anonim bir otoportre denemesi olarak kabul edilebilir. Fiziksel olarak var olmayan görüntüler silsilesini bu biçimde görünür hâle getiren sanatçı arama motorunun mantığını da gözler önüne sermektedir. Ülkemizdeki fotoğrafçılar tarafından henüz kullanılmayan devasa genel bir ağ olan internet aynı zamanda keşfedilmeyi bekleyen sonsuz denilebilecek sayıda bir görüntü sağlayıcısıdır. Sanatçı eseri hakkında şöyle bir açıklama yapmıştır:
Adımı yazıp Google'ın görüntü bölümünde arattığımda karşıma binlerce fotoğraf çıkıyor. Önce gerçekten bana ait fotoğraflarla karşılaştım; ancak ilerledikçe karşıma çıkan görüntüler benim kişisel tarihimden uzaklaşıp sosyal ve politik bir tarih haline geliyor. Bir taraftan benim adımla gerçekten ilişkili olanlar zamanla yok oluyor. Bu yok oluş, isim benzerliklerine ve başkalarının yaptığı işlere uzanıyor. Üstelik tüm bu ortaya çıkanlar sizin müdahalenizin dışında oluşmuş görüntüler. Sonucunda da hakkınızda aslında hemen hemen hiçbir şey söylemiyor. Bu görüntülerin popülist bir değeri var sadece, çünkü en çok tıklanan en önce karşınıza çıkıyor. Ama bu her gün de değişen bir şey. Kim yapıyor onu da bilmiyoruz. Kendi Kendine, insanları tanımak üzerine, kişilik üzerine, merak üzerine ve Türkiye'nin sosyal yapısı üzerine çok katmanlı bir iş. Çalışma 1800 kadar parça görüntüden oluşuyor (1800 parçalık sanal otoportre, 2015).
İnternetin genişleyen arşivi, enformatik bilgiye erişim, gelişkin iletişim biçimleri çoğumuzun yaşam kalitesini büyük oranda arttırmıştır. Buna ek olarak çağdaş fotoğrafçıların paradoksal bir biçimde sanal ve gerçek arasında gidip geldiği, gerçeklikle olan bağlantımızın kesilmesi gibi kaygı verici sonuçları da olmuştur.
İnternet bu yönleriyle hem önemli bir fotografik araç, hem de gerçekten meydana gelmemiş durumlar için veriler sağlayan bir vasıtadır. Yeni teknolojik gelişmelerle desteklenen çevrimiçi sosyalleşme ile birlikte, evrensel olarak bir görüntü üretme merkezi haline gelen internet ortamı, gerçeklik deneyimine de olanak sağlayan bir kaynak durumundadır. Herkese açık olmasıyla demokratik bir platform olan internet mecrası, imaj kullanımının yayın izni kontrolü eser sahibinden bağımsız bir biçime bürünmüştür. Bu biçim sınırsızca izlenebilen, kopyalanabilen, çoğaltılabilen bir hâl almıştır. Artık fotoğraf makinesi durağan bir imaj üreticisi olarak yalnız değildir ve fotoğrafçı da ortaya çıkan bu yeni gerçeklikte keşiflerde bulunmak için seyahat eden kişi konumundadır. Fotoğrafçılar tarih boyunca, dünyamızın ne tip bir yer olduğuna ilişkin olarak; gerçeklikten küçük bir ince ayrımla anlam üreten
hareketsiz görüntü arayışında olmuşlardır. Dijital ekran varoluşun itici bir gücü haline geldiğinden, fotoğrafçılar eserlerini yayınlamak, başkalarının eserlerine ulaşmak, onları depolamak ve yeni görüntüler elde etmek için internet mecrasını kullanmaktadırlar. Bu yeni ve genel ağ sistemi, eser üretme biçiminde daha önce eşi ve benzeri görülmemiş kalıcı bir dönüşüm yaratmak üzeredir.
KAYNAKLAR
1800 parçalık sanal otoportre. (2015). 02 Şubat 2015 tarihinde
http://www.sabah.com.tr/pazar/2011/02/27/1800_parcalik_sanal_otoportre sayfasından erişilmiştir.
Akbulut, U. (2009). Dijital Ortamda Sanal Gerçeklik Fotoğraf Tekniğinin Yeri ve Önemi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Anderson, S. (2010). The Human Shuffle: Is ChatRoulette the future of the Internet or its
distant past? New York Magazine (New York Media LLC). 5 Aralık 2014 tarihinde http://nymag.com/news/media/63663/ sayfasından erişilmiştir.
Andrew, H. (2012). How The First Photo Was Published on the Web 20 Years Ago.
The Telegraph. 24 Haziran 2014 tarihinde,
http://www.telegraph.co.uk/technology/news/9391110/How-the-first-photo-was- posted-on-the- .Web-20-years-ago.html sayfasından erişilmiştir.
Antmen, A. vd. (2013). Çağdaş Sanatta Fotoğraf Kullanımı ve Türkiye'de Fotoğraf Temelli Sanat Üzerine Düşünceler. Caner Aydemir (Ed.). Fotoğraf Neyi Anlatır? İstanbul: Hayalperest.
Armanoğlu, F. (2011). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). İstanbul: Alkım.
Atlas (2014). 13 Temmuz 2014 tarihinde, http://www.gerhard-richter.com/art/atlas/atlas.php?paintid=17677&p=1&sp=32 sayfasından erişilmiştir.
Barthes, R. (2011). Camera Lucida (Fotoğraf Üzerine Düşünceler). (Reha Akçakaya, Çev.). İstanbul: Altıkırkbeş.
Batchen, G. (1999). Ectoplasm: Photography in the Digital Age, in OverExposed: Essays
on Contemporary Photography. New York: The New.
Bellone, R. (2010), Fotoğraf. (İsmail Yerguz, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi. Benjamin, W. (1993). Pasajlar (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
Berger, J. (2003). O Ana Adanmış, (Müge Gürsoy Sökmen, Çev.). İstanbul: Metis.
Bilişim Sözlüğü, 02 Temmuz 2014 tarihinde http://www.bilisimsozlugu.net/internet sayfasından erişilmiştir.
Bravmann, M. (2011). “A New American Picture: Doug Rickard,” 16 Kasım 2014 tarihinde
http://www.artpractical.com/review/a_new_american_picture/ sayfasından erişilmiştir.
Buchloch, B.H.D. (1999). Gerhard Richter’s “Atlas”: The Anomic Archive. October
Dergisi, 88, 117-145. 12 Temmuz 2014 tarihinde
http://www.jstor.org/stable/779227 sayfasından erişilmiştir.
Büyüköztürk, Ş. vd. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (13. b.). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Camzone (2014). Camzone Networks. 06 Aralık 2014 tarihinde, http://www.camzone.com/ sayfasından erişilmiştir.
Chang, C. (2013). Doug Rickard . Art in America, vol. 101.2. 27 Temmuz 2014 tarihinde http://www.artinamericamagazine.com/reviews/doug-rickard/ sitesinden erişilmiştir.
Cknvisual, (2014). 15 Aralık 2014 tarihinde http://cknvisual.com/teorik-bilgi/fotograf- nedir-ne-degildir/ sayfasından erişilmiştir.
Creative Commons, 22 Temmuz 2014 tarihinde
http://tr.wikipedia.org/wiki/Creative_Commons sitesinden ulaşılmıştır. Crow, T. (1996). Modern Art in the Common Culture. New Haven: Yale University. Dagerreyotipi. (2014). 15 Aralık 2014 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/Dagerreyotipi
Debord, G. (1996). Gösteri Toplumu (Gösteri Toplumu ve Yorumlar), (O. Taşkent, A. Ekmekçi, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Dede, M. B. (2004), İnternet, İstanbul: İnsan.
Derrida, J. (2010). Copy, Archive, Signature: A Conversation on Photography. Stanford: Standford University.
Durant. M. A. (2013). A conservation with Penelope Umbrico, Saint Lucy. 24 Temmuz 2014 tarihinde http://saint-lucy.com/conversations/penelope-umbrico/ sitesinden erişilmiştir.
Earthcam (2014). EarthCam Network Inc. 06 Aralık 2014 tarihinde, http://www.earthcam.com/ sayfasından erişilmiştir.
Eisinger, J. (1995). Trace and Transformation: American Criticism of Photography in the Modernist Period. Documentary Photography. Albuquerque: University of New Mexico.
Elger, D. ve Obrist H. U. Gerhard Richter: Text. Writings, Interviews and Letters 1961–
2007. London: Thames & Hudson.
Enwezor, O. (2008). Archive Fever: Uses of the Document in Contemporary Art. New York: Steidl.
Explore/Creative Commons, 22 Temmuz 2014 tarihinde
https://www.flickr.com/creativecommons/ sitesinden erişilmiştir.
Foster, H. (2002). Archives of Modern Art, October 99: 91-95. 06 Ağustos 2014 tarihinde http://www.mitpressjournals.org/doi/abs/10.1162/016228702317274648?journalCo de=octo#.U-Ic5_l_tyU sitesinden erişilmiştir.
Fotoğraf. (2014). 15 Aralık 2014 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/Foto%C4%9Fraf sayfasından erişilmiştir.
Foucault, M. (2003). İktidarın Gözü (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Ayrıntı. Freund, G. (2008). Fotoğraf ve Toplum (Ş. Demirkol, Çev.). İstanbul: Sel.
Gamerman, E. (2013). The Fine Art of Spying. The Wall Street Journal Sept. 12, 2013. 17 Kasım 2014 tarihinde
http://www.wsj.com/articles/SB10001424127887324094704579065123679605360 sayfasından erişilmiştir.
Gombrich, E.H., Saxl, F. (1986). Aby Warburg: An Intellectual Biography. Chicago: University of Chicago.
Gönenç, E. Ö. (2012). İnternet ve Türkiye'deki gelişimi. İstanbul Üniversitesi İletişim
Fakültesi Hakemli Dergisi, 16, 87-98. 02 Temmuz 2014 tarihinde
http://journals.istanbul.edu.tr/iuifd/article/download/1019013768/1019012984 sayfasından erişilmiştir.
Green, Lelia. (2010). An Introduction to New Media. Oxford: Berg Publishers. 29 Haziran 2014 tarihinde,
http://ezproxy.sothebysinstitute.com:2075/lib/sothebysi//docDetail.action?docID=1 0392371 sayfasından erişilmiştir.
Greenough, S. (2009). Transforming Destiny into Awreness: “The Americans”. Robert
Frank’s The Americans. Gottingen: Steidl.
Gribbin, A. (2011). A Brief History of the Internet.New Statesman 15 Ağustos 2011: 30. 25 Haziran 2014 tarihinde ,
http://search.proquest.com/docview/920812193?accountid=13958 sayfasından erişilmiştir.
Grundberg, A. (1999). Photography in the Age of Electronic Simulation, Crisis of the
Real: Writings on Photography Since 1974. New York: Aperture.
Hacking, J.( 2012). Photography: The Whole Story. New York: Prestel Publishing. Hafner, K. (2000). Sihirbazların Gecelediği Yer: İnternet Tarihi. İstanbul: Güncel. İkili kod. (2014). 10 Aralık 2014 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0kili_kod
sayfasından erişilmiştir.
İşlek, N. (2009). Görsel Kültür ve Toplumsal Bellek Bağlamında Sayısal Fotoğraf Estetiği, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Karasar, N. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kendi Kendine. (2015). 02 Şubat 2015 tarihinde
http://www.rampaistanbul.com/tr/exhibition/on-its-own/ sayfasından erişilmiştir. Kılıç, L. (2008). Fotoğraf ve Sinemanın Toplumsal Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
Klapheke, R. (2013). Doug Rickard’s Street View, The New Yorker Online Blog. 05 Ağustos tarihinde
http://www.newyorker.com/online/blogs/photobooth/2012/11/doug-rickards- street-view.html sitesinden erişilmiştir.
Krauss, R. (1986). The Originality of the Avant-Garde and Other Modernist Myths.