Çalışmamızda, 13 yıldır ülkemizde karayolu taşımacılık faaliyetlerini kapsayan yasa ve yönetmelikler dahilinde genel olarak, mesleğe ve pazara giriş şartları; taşımacılık için lisans sistemi / mekanizması; taşımacılar - taşımacılık şirketleri ve tüketiciler için haklar, sorumluluklar ve görevler; kullanılacak araçlarla ilgili şartlar; sektörde rekabetle ilgili kurallar; eğitim ve Mesleki Yeterlilik Belgesi’nin alınabilmesi için kurallar ve prosedürler; kontrol ve denetim için belirtilen kurallar incelenmiştir. Karayolu Taşıma Kanunu ve yönetmeliği kapsamında, lojistik sektöründe faaliyette bulunan ve sadece yük, eşya taşıma işlerine ait belge türlerine sahip, lojistik sektöründe hizmet arz eden işletmeler tez kapsamına alınmıştır. Kendi iştigal
79
konusuyla ilgili olarak yetki belgesi almış olan işletmeler ve yolcu taşımacılığı, araç kiralama işletmeleri çalışma kapsamı dışında tutulmuştur.
Karayolu Taşıma Kanun ve Yönetmeliği kapsamında belge alan işletmelerin kanun ve yönetmeliğe karşı olumlu ve olumsuz düşüncelerini tespit etmek üzere hazırlanmıştır. Sektöre giriş şartlarının (Sermaye, araç, şube, acente vd.), belge ücret ve kapsamlarının, rekabet açısından etkisinin ve diğer beklentilerin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Çalışma, hukuk, ulaştırma hukuku, lojistik ve tedarik zinciri yönetimi konusunda literatür taraması yapılmış, kanun ve yönetmelikler doğrultusunda yetki belgesi almış olan işlemler üzerinde anket uygulaması gerçekleştirilmiştir.
Bu doğrultuda aranan ilk şey, Türkiye’ de taşımacılık sektöründe faaliyet gösteren, yük taşımacılığı yapan, aracılık eden, yönetmelikle yetkilendirilen firmalar ve bu firmaların yetki belgeleri ve yönetmeliğe yönelik düşünceleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkaran bir ölçek geliştirmek, bu kavramsal yapının unsurlarını ve boyutlarını ortaya çıkarmaktır. İkincil olarak, bu boyutların kendi aralarında ve işletme özellikleri ile olan fark ve ilişkilerini ortaya çıkarmaktadır.
Araştırma, ülkemizin taşımacılıkta en yüksek oranda taşımayı yapan lokomotif rol oynayan karayolu taşımacılığını konu edinmiştir. Bu yönüyle ülke ekonomisi içinde yeri ve önemi çok yüksektir. Toplam milli gelir içinde transit taşımacılığın payının yüksek olduğu ülkeler içinde olduğumuz da düşünüldüğünde araştırma konusu sektörün ve işletmelerin performansının ekonomiye yansımalarının ne denli büyük olabileceği anlaşılır. Model uyarınca geliştirilen araştırma soruları maddeler halinde özetlenebilir.
1.11.1. Araştırma Soruları
1. Karayolu taşıma işletmesinin faaliyet alanının, taşımacılık yönetmeliğine yönelik tutumlara etkisine aracılık eden başka faktörler var mıdır?
2. Denetim ve cezaların etkinliğine yönelik tutumlar ile yönetmeliğin uygun olduğuna yönelik tutumlar arasındaki ilişki firmadan firmaya değişmekte midir?
80
3. İşletmenin sahip olduğu belge türüne göre yönetmeliğe yönelik tutumları değişmekte midir?
4. İşletmenin faaliyetlerinin yurtiçinde ya da yurtdışında olmasına göre yönetmeliğe yönelik tutumları değişmekte midir?
5. İşletmelerin araç sayısına göre yönetmeliğe yönelik tutumları değişmekte midir?
6. İşletmelerin personel sayısına göre yönetmeliğe yönelik tutumları değişmekte midir?
Rekabet avantajı teorilerinden yola çıkılarak düzenlenen araştırma modelimizde ana araştırma boyutu olarak karayolu taşımacılığı yönetmeliğine yönelik tutumlar yer almaktadır. Bunun alt boyutları arasındaki ilişkiler ve nedensellik içeren modelimizde endojen değişken olarak yönetmeliği yani genel olarak kanuna yönelik tutum yer almıştır. Doğrudan kanunu hedeflemeyen ancak uygulamanın değişik yönlerini konu edinen tutum boyutları modelde egzojen ve aracı değişkenler olarak sınanmıştır. Bu bağlamda sınanan modelin ilk hali aşağıdaki grafikte verilmiştir.
1.11.2. Araştırma Hipotezleri
Araştırma değişkenleri arasındaki 15 farklı ilişkiyi anlatan araştırma hipotezlerimizi H1 formunda aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1. Karayolu taşıma işletmesinin faaliyet alanının, taşımacılık yönetmeliğine yönelik tutumlara etkisine belgelerin türlere ayrımına yönelik tutumlar aracılık etmektedir
2. Denetim ve cezaların etkinliğine yönelik tutumlar ile yönetmeliğin uygun olduğuna yönelik tutumlar arasındaki aynı yönlü ilişki genç firmalarda yaşlı firmalara göre daha güçlüdür
3. C2 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
4. G3 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
5. H1 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
6. K1 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
81
7. L1 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
8. M1 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
9. M3 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
10. N2 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
11. R1 belgesi olan ve olmayan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
12. Yurt içi çalışan işletmeler ile hem yurt içi hem yurtdışı çalışan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
13. Sözleşmeli araç sayısı 10 a kadar olan işletmeler ile 11 ve daha fazla olan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır. 14. Mavi yakalı çalışan sayısı 5 olan işletmeler ile 6 ve daha fazla olan işletmeler
arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır.
15. Beyaz yakalı çalışan sayısı 5 olan işletmeler ile 6 ve daha fazla olan işletmeler arasında yönetmeliğe yönelik tutumlar açısından farklar vardır .
1.11.3. Önerilen Araştırma Modeli
Bu bölümde önerilen araştırma modelimize uygun olarak öncelikle, araştırma amacı, önemi, evren ve örneklem seçimi hakkında bilgi verilmektedir. Ardından, araştırma süreci, ölçüm aracının oluşumu, ölçek maddelerinin belirlenmesi, veri temini, geçerlik, güvenilirlik testleri ve araştırma hipotezlerinin test edildiği analiz yöntemlerine yer verilmiştir.
Araştırmamız yük, eşya, kargo taşımacılık endüstrisi pazar regülasyonunun düzenleyen ilgili yönetmelik etrafında örgülenmiştir. Bu yönetmeliğe yönelik tutumları ölçen orjinal bir ölçek geliştirmesiyle başlayan analizler, ölçüm konuları arasında fark ve ilişki arayan çalışmalarla devam etmektedir. Yeni bir ölçeğin geçerlik, güvenilirlik çalışması nedeniyle keşfedici niteliğe sahip araştırmanın takip eden kısmında hipotez testleri yer almaktadır. Önerilen araştırma modelini gösterir şekil 1.14 de sunulmuştur. Modelde yönetmelikte yer alan çeşitli yetki belgesi
82
türlerinin ve sektördeki işletmelerin bir kısım işletme özelliklerinin yönetmeliğe yönelik tutumları kısmen ve bütün olarak nasıl etkilediği sorgulanmaktadır.
Şekil 1. 14. Önerilen Araştırma Modeli
1.11.4. Araştırma Kısıtlamaları
Örneklem planımızda yer alan bazı işletmelere gidilememiştir. Coğrafi uzaklık ve bütçe kısıtlamaları nedeniyle tüm farklı kümelerden işletmelere gidilememiştir. Bunlara kargo yoluyla ve eposta ile anketler gönderilmiş ancak dönüş oranlarının bizzat görüşme yönteminden daha düşük olması nedeniyle katılımcı sayısı yüksek olmamıştır.
Gidilen işletmelerin bazılarında görüşme ve anket doldurma gerçekleştirilememiştir. Yazılı anket formlarının dönüş oranları bizzat doldurmada %50, posta yoluyla %7, mail yoluyla %1 (800 acentadan sadece 4’ ü form doldurmuştur) civarında gerçekleşmiştir. şirket öz mal araç sayısı mavi yakalı çalışan sayısı beyaz yakalı çalışan sayısı belge alma şartlarının uygunluğu belge türlerinin uygunluğu faaliyet alanı belge tür kapsam uygunluğu belge standart faydaları denetim ve cezaların etkinliği yönetmeliğin uygunluğu belge türü C2,G3,H1,K1,L1,M 1,M3,N2,R1, şirket yaşı şirket kiralık araç sayısı
83
1.11.5. Araştırma Varsayımları
Araştırmanın temel varsayımları içinde birincil veri temin edilen firma çalışanlarının doğru, tarafsız ve açık bilgi verdikleri sayılabilir. Araç sayısı, çalışan sayısı ve özellikle beyaz yakalı çalışan sayısı fazla olan işletmelerin diğerlerinden daha yüksek kapasiteli ve yetenekli işletmeler olduğu da kabul edilmektedir.
Apriori sample size hesaplaması ile belirlenen örneklem büyüklüğünün yapısal eşitlik modelimiz için yeterli olacağı varsayılmaktadır.