Araştırmanın Amacı ve Önemi

Bu araştırmada amaç, muhasebe meslek mensuplarını vergi açısından muhasebe düzensizliklerine yönlendiren faktörleri ve bu faktörlerin gücünü belirlemektir. Araştırma kapsamında ayrıca meslek mensuplarının demografik özelliklerine göre muhasebe düzensizliklerine sebep olan faktörlere yönelik algıları arasındaki farklılıkların belirlenmesi de amaçlanmıştır.

Araştırma konusu kapsamında alan yazın incelendiğinde, muhasebe düzensizliklerinden kaynaklı vergi kayıp ve kaçağının önemli boyutlarda olduğu görülmüştür. Konuyla ilgili maliye bilim dalı çalışmaları da araştırılarak, gerek mükelleflerin gerekse muhasebe meslek mensuplarının vergiye yönelik bilinç, tutum ve davranışlarına yönelik yapılan ampirik çalışmalar analiz edilmiştir. Yapılan incelemelerde mükelleflerin vergiye uyumlarının genel olarak düşük olduğu ortaya konmuştur. Meslek mensuplarının ise özellikle düşük vergi ödemesi çıkarma bakımından mükellef lehine bir takım muhasebe düzensizliklerine başvurduklarının belirlendiği görülmüştür.

Bu tespitler ışığında, vergi ödemesiyle birlikte harcanabilir gelirleri düşen ve refah seviyeleri azalan mükelleflerin vergiye karşı olumsuz tutumlarına anlam verilebilir olduğu düşünülmüştür. Nitekim, konu hakkında yapılan akademik çalışmalar bu sonucu desteklemektedir. Ancak, meslek mensuplarının muhasebe düzensizliklerine iştirak boyutu düşünüldüğünde, kendilerinden çıkmayacak vergi ödemesi için hangi sebeplerle etik dışı davranışlarda bulundukları konusunda bir sonuç ortaya koyan çalışmanın eksikliği farkedilmiştir.

Konuya ilişkin literatür incelendiğinde, meslek mensuplarının etik algı ve tutumları kapsamında çeşitli araştırmalar yapıldığı görülmüştür. Ancak meslek mensuplarının vergi açısından muhasebe düzensizlikleri karşısındaki algılarının ölçüldüğü bir çalışmanın olmayışı ve meslek mensuplarını vergi kaybına sebep olacak hata ve hilelere yönlendiren faktörlerin

114 neler olduğunun belirlenmesine yönelik kapsamlı bir çalışmanın olmayışı, açıklanması gereken bir problem olarak görülmüştür.

Muhasebe literatüründe hilenin nedenlerine ilişkin baskı, fırsat ve haklı sebepler boyutlarından oluşan “hile üçgeni” teorisi ortaya konmuş ve işletme çalışanlarının neden hile yaptıkları üzerine araştırmalar yapılmıştır. Bu noktada konuya, vergi beyannamelerinin hazırlanmasında ve verginin hesaplanmasında önemli bir rol oynayan bağımsız çalışan meslek mensuplarının çalışma konumları itibariyle bakmak gerektiği düşünülmüştür. Muhasebe meslek mensupları her ne kadar serbest ve bağımsız çalışıyor olsa da hizmet sektöründe faaliyet gösteriyor ve ücretlerini mükelleflerden alıyor olmaları, onları bir nevi bağımlı çalışan konumuna getirmektedir. Muhasebe meslek mensuplarının mesleki faaliyetlerine bu açıdan bakılarak aşağıda belirtilen bazı sorulara cevap aranmıştır. Bu sorulara verilecek cevapların, meslek mensuplarının mesleki faaliyetlerinde hissettikleri baskı durumunun belirlenmesi açısından önem arz ettiği düşünülmektedir.

• Meslek mensuplarının unvanlarının başında “serbest” ibaresi olmasına karşın kendilerini gerçek anlamda serbest hissediyor mu?

• Meslek mensupları zorunlu mesleki etik şartlarından olan bağımsızlık niteliğine uygun hareket edebiliyor mu?

• Meslek mensupları kendilerini mükelleflerin muhasebe işlemlerini ve vergisel yükümlülüklerini yerine getiren ve karşılığında ücret alan bir işletme çalışanı olarak mı konumlandırıyor?

Vergilendirme sistemi ağırlıklı olarak mükelleflerin beyanına dayalı olmakla birlikte mükellefler bu yükümlülüklerini muhasebe meslek mensupları aracılığı ile yerine getirmektedir. Bu bağlamda vergi beyannamelerinin hazırlanması sürecinde meslek mensuplarının üzerindeki muhtemel baskılar dikkate alınarak aşağıda belirtilen bazı sorulara da cevap aranmıştır. Bu sorulara verilecek cevapların, meslek mensupları üzerindeki muhtemel baskıların vergisel sonuçlarının belirlenmesi açısından önem arz ettiği düşünülmüştür.

• Meslek mensupları, mükelleflerin vergisel yükümlülüklerini yerine getirirken, müşterilerinin verginin az çıkarılmasına yönelik talep ve beklentileri oluyor mu? • Meslek mensupları mükelleflerin talep ve beklentilerini mesleğin bir gereği olarak

115 • Meslek mensupları mükelleflerin talep ve beklentileri karşısında baskı hissederek

mükellef çıkarına göre hareket ediyor mu?

Meslek mensuplarının, mükelleflere ait vergisel yükümlülükleri yerine getirirken müşteri beklentilerini dikkate alacak şekilde etik dışı davranış sergilediği varsayılsa dahi, bu durumu yalnızca baskı unsuruyla açıklamanın yetersiz kalacağı, vergilendirme sistemi içinde kendilerini böyle bir tutum içine sokabilecek uygun bir ortamın olup olmadığı ve başvurabilecekleri etik dışı hareketlerin motivasyon kaynağının ne olduğuna dair de aşağıda belirtilen sorulara cevap aranmıştır. Bu sorulara verilecek cevapların, vergilendirme sisteminden kaynaklanan ve muhtemel hata ve hilelere fırsat veren unsurların ve meslek mensuplarının hata ve hileyi rasyonel görebilme sebeplerinin belirlenmesi bakımından önem arz ettiği düşünülmüştür.

• Mevcut vergi kanunları meslek mensuplarının kolaylıkla anlayabileceği biçimde açık ve anlaşılır mı?

• Mevcut vergi kanunlarında hata ve hileye fırsat verecek boşluklar var mı? • Vergi denetimi ve cezalandırma sistemi uygun ve yeterli mi?

• Vergilendirme sistemi ve vergi oranları adaletli mi?

Sonuç olarak, vergi matrahını etkileyen muhasebe hata ve hilelerinin, devletin temel gelir kaynağı olan vergi gelirleri açısından önemli bir sorun olduğu gerçeğiyle, bu sorunun başrolünde olan muhasebe meslek mensuplarının, mesleki faaliyetleri kapsamında kendilerini hangi konumda gördüğü, hata ve hileye karşı algıları ve kendilerini hileli işlemlere yönlendiren nedenlerin belirlenip ortaya konulmasına yönelik önceden yapılmış kapsamlı bir çalışmaya rastlanılmadığından yapılan bu çalışmanın gerek muhasebe bilimi gerekse maliye bilimi alanyazın içerisinde önemli bir yere sahip olacağı düşünülmektedir.