AraĢtırmanın Hipotezleri ve Modeli

Kaynakların korunması teorisi, iĢgörenlerin değerli gördüğü kaynakları (enerji, zaman, duygular) elde etmek, korumak ve arttırmak amacıyla daha fazla çaba sarf ettiğini belirtmektedir (Hobfoll, 1989). Bu teoriye göre iĢgörenler zor ve sıkıntılı çalıĢma koĢulları ile karĢılaĢtıklarında ise değerli kaynakları kaybetme riski ile karĢı karĢıya kalabilmektedir. Bunun sonucunda, bir iĢgörenin daha az kaynağa sahip olması mesleki ve ailevi sorumluluklarını yönetmesinde zorluk çekmesine, böylece iĢ-aile çatıĢması ya da aile-iĢ çatıĢması yaĢamasına neden olabilmektedir (Mansour & Tremmblay, 2016). Hobfoll (2001), iĢgörenin yaĢayacağı kaynak kaybının zihinsel ve fiziksel sağlığın bozulmasına yol açan olumsuz duygular üretebileceği de belirtmektedir. Bu çerçevede, iĢ-aile çatıĢmasının ve aile-iĢ çatıĢmasının strese neden olabilen yeni bir kaynak kaybı yaratabileceği düĢünülmektedir.

ĠĢ-aile çatıĢması ve stres arasındaki iliĢki üzerine yapılan araĢtırmalarda her ne kadar ailede yaĢanan stresi inceleyen çalıĢmalar bulunsa da (Keene & Quadagno, 2004; Fan, Lam & Moen, 2019), genellikle çalıĢmaların rollere özgü iĢ stresine odaklandığı görülmektedir (Bolino & Turnley, 2005; Efeoğlu & Özgen, 2007; Zhao & Ghiselli, 2016; Yavuz, 2018; Mack & Rhineberger, 2019).

Netemeyer, Brashear-Alejandro & Boles (2004) tarafından oluĢturulan modele göre hem iĢ-aile çatıĢması hem de aile-iĢ çatıĢması iĢ stresinin bir öncülüdür. Bu model kapsamında araĢtırmacılar, iĢ-aile çatıĢmasının ve aile-iĢ çatıĢmasının iĢ stresi üzerinde doğrudan etkisi bulunan bir faktör olduğunu ve bu etkinin pozitif yönlü olduğunu belirtmektedir. Benzer çalıĢmalar ile de iĢ kaynaklı aile çatıĢmasının ve aile kaynaklı iĢ çatıĢmasının bireyin yaĢadığı iĢyeri stresini arttırıcı bir faktör olduğu tespit edilmiĢtir (Efeoğlu & Özgen, 2007; Mansour & Tremmblay, 2016; Ismail & Gali, 2017; Mack & Rhineberger, 2019).

Belirtilen teorik kanıtlar ve gerçekleĢtirilen araĢtırmalar ıĢığında test edilmek istenilen ilk iki hipotez aĢağıda verilmektedir.

H1: İş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi artmaktadır.

 H1a: Zaman esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi artmaktadır.

 H1b: Gerginlik esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi

artmaktadır.

 H1c: Davranış esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi

artmaktadır.

H2: Aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi artmaktadır.

 H2a: Zaman esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi artmaktadır.

 H2b: Gerginlik esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi

artmaktadır.

 H2c: Davranış esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin iş stresi

artmaktadır.

Kaynakların korunması teorisi çerçevesinde, bir iĢgörenin iĢyerinden kaynaklı aile sorumluluklarında veya aileden kaynaklı iĢyeri sorumluluklarında problemler yaĢaması hem iĢ hem de aile baskılarıyla baĢa çıkmak için ek çaba harcaması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu durum, iĢgörenin mevcut kiĢisel kaynakların miktarını düĢürmesine (örneğin, iĢ motivasyonu veya enerji kaybı) ve bu nedenle

düĢük performans ortaya koymasına neden olmaktadır (Netemeyer, Maxham & Pullig, 2005; Wang, Tsai, Lee & Chang, 2019).

Dolayısıyla, iĢgörenin yüksek iĢ-aile çatıĢması ve aile-iĢ çatıĢması yaĢaması ile iĢ performansı verimlilikle birlikte düĢmektedir. ÇeĢitli ampirik araĢtırmaların da benzer bulgulara sahip olduğu görülmektedir (Witt & Carlson, 2006; Karatepe & Kılıç , 2007; Wang & Tsai, 2014; Akdoğan & Aydemir, 2018; Akbarova, 2019; Wang I.-A. , Tsai, Lee & Chang, 2019). Netemeyer, Boles & McMurrian (1996) performanstaki düĢüĢün nedeni olarak çatıĢmanın hem ailevi meseleleri hem de iĢ görevlerini etkilediğinden, iĢgörenin iĢe etkin bir Ģekilde konsantre olamamasını göstermektedir.

Belirtilen teorik ve ampirik bulgular kapsamında araĢtırmanın üçüncü ve dördüncü hipotezi aĢağıdaki gibidir;

H3: İş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş performansı azalmaktadır.

 H3a: Zaman esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş

performansı azalmaktadır.

 H3b: Gerginlik esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş

performansı azalmaktadır.

 H3c: Davranış esaslı iş-aile çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş performansı azalmaktadır.

H4: Aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş performansı azalmaktadır.

 H4a: Zaman esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş

performansı azalmaktadır.

 H4b: Gerginlik esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş

performansı azalmaktadır.

 H4c: Davranış esaslı aile-iş çatışması arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş

performansı azalmaktadır.

Stresin hem bireyler hem de örgütler açısından iĢlevsel olmadığı düĢünülmektedir. ĠĢ stresinin doğası gereği iĢgörenleri aĢırı derecede rahatsız ettiği ve çalıĢma ortamında zararlı bir durum yarattığı öne sürülmektedir (Jamal, 1985). Dolayısıyla, stresle baĢa çıkmak için iĢgörenlerin, örgütsel faaliyetleri sabote etme veya boĢa zaman harcama gibi istenmeyen etkinliklere baĢvuracağı, bu durumunda iĢ performansı üzerinde olumsuz bir etkiye sahip (Surena & Marican, 2011)olacağı söylenebilmektedir (Sullivan & Bhagat, 1992). Bu kapsamda, gerçekleĢtirilen araĢtırmalarda iĢ stresi ile iĢ performansı arasındaki iliĢki konusunda çeĢitli sonuçların

elde edildiği de görülse, iki olgu arasında genellikle negatif yönlü bir iliĢkinin bulunduğu belirtilmektedir (Jamal, 1985; Yılmaz E. , 2006; Baytar, 2010; Ergül, 2012). Westman & Eden (1996), iĢyerinde aĢırı taleplerden kaynaklanan stres ile iĢgören performansı arasındaki iliĢkiyi araĢtırmak için iliĢkisel bir tasarım kullanmıĢtır. Bulguları, iĢ stresi ve iĢ performansı arasında negatif yönlü doğrusal bir iliĢki olduğunu göstermektedir; diğer bir ifadeyle, iĢ stresi arttıkça iĢ performansı azalmaktadır. Wushe & Shenje (2019) iĢ stresinin iĢ performansını ne Ģekilde etkilediğini belirlemek amacıyla halk sağlığı iĢgörenleri üzerine bir araĢtırma gerçekleĢtirmiĢtir. AraĢtırmanın, esnek çalıĢma saatlerinde ve iĢ yükünde artıĢ ile iĢ performansı arasında negatif yönlü bir iliĢki olduğu sonucuna varmıĢtır.

Daha önceki araĢtırmalar kapsamında çalıĢmanın beĢinci hipotezi aĢağıdaki Ģekilde oluĢturulmuĢtur.

H5: İş stresi arttıkça, işgörenlerin algıladığı iş performansı azalmaktadır.

AraĢtırmada test edilecek hipotezlere göre oluĢturulan araĢtırma modeli ġekil 1‟de sunulmaktadır.

ġekil 1. Hipotezlere Uygun OluĢturulan AraĢtırma Modeli