Bu araĢtırma iki aĢamadan oluĢmaktadır. Ġlk aĢamada çalıĢmada kullanılacak olan ekmeklerin glisemik indeksleri belirlenmiĢtir. Ġkinci aĢamada ise glisemik indeksi belirlenen bu ekmeklerin tüketiminin dört haftalık süreçte Tip 2 diyabetli bireylerin antropometrik ve biyokimyasal parametreleri üzerine etkisi değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmanın genel planı ġekil 3.1‘de verilmiĢtir.
3.2.1. Ön ÇalıĢmanın Genel Planı
Bireylerin testten bir gün önce aĢırı miktarda yemek tüketimi ve egzersizden uzak durmaları, tüm gün boyunca ortalama olarak 300 g karbonhidrat tüketmeleri sağlanmıĢtır. Ayrıca tüm gün boyunca alkol tüketilmemesi ve testlerin yapıldığı günlerde mümkün olduğunca benzer besinlerin tüketilmesi istenmiĢtir. Testin yapılmasından bir gece önce bireyler alıĢageldikleri akĢam yemeğini yedikten sonraki 10-12 saat boyunca aç kalmıĢlar ve aç kalma periyodu boyunca sadece su içebilmiĢlerdir. Her bir birey araĢtırma merkezine referans besin ve test edilen 2 ekmeğin kan glukoz ölçümleri için birer hafta aralıklarla toplam 3 kez gelmiĢlerdir.
Referans besin olarak her birey için, 50 g saf glukoz kullanılmıĢtır. Bu araĢtırmada referans olarak 50 g glukoz içeren Glikosol isimli ticari standart glukoz solüsyonu kullanılmıĢtır. Bu glukoz içeceği, sadece glukoz yüklemesi amacıyla kullanılması önerilen, kiĢiye verilen Ģeker miktarının standardize edildiği içimi daha rahat ve pratik olan hazır bir glukoz içeceğidir. Test besin olarak kullanılacak olan tam tahıl taneli ekmeği ve tam buğday ekmeğinin 50 g karbonhidrat içeren miktarının belirlenebilmesi için her iki ekmek türünden alınan numunelerin nem, kül, posa, protein, yağ ve sindirilebilir karbonhidrat analizleri TÜBĠTAK Laboratuvarlarında yapılmıĢtır (EK 6). Elde edilen sonuçlara göre ekmeklerin 50 g sindirilebilir karbonhidrat içeren miktarları hesaplanıp, tartılarak bireylerin tüketimi için hazır hale getirilmiĢtir.
Bireyler ölçüm için merkeze geldiğinde 12 saat açlık sonrası ölçülen ilk kan 0.dakika olarak not edilmiĢtir ve 15 dakika içinde referans besin olan 50 g glukoz içeren sıvı veya test besin olan tam tahıl unundan yapılmıĢ ekmek ve tam tahıl taneli ekmek verilmiĢtir. Daha sonra bireylerin araĢtırma merkezinde kalması sağlanarak sonraki iki saat boyunca herhangi bir Ģey yiyip ve içmemeleri sağlanmıĢtır. Kan örnekleri besin yendikten sonraki 0, 15, 30, 45, 60, 90 ve 120 dakikalarda (kapiller) alınmıĢ ve her bir birey için kan glukoz miktarının zamana karĢı grafiği çizilerek glisemik eğrisi elde edilmiĢtir.
Bireylerin kan glukozu ölçümünde Accu-Chek Performa Nano kan glukozu ölçüm cihazı kullanılmıĢtır.
Glisemik indeks değerlerinin tespitinde ―incremental (artımsal) alan‖ metodu kullanılmıĢtır. Incremental alan, açlık glukoz düzeyinin üzerindeki glisemi eğrisinin altındaki alan olup, açlık düzeyinin altındaki alanların ihmal edilmesiyle hesaplanmaktadır. Aynı bireyde test besin olan tam tahıl unundan yapılmıĢ ekmek ve tam tahıl taneli ekmek ile standart besin olan glukoza (glikosol) karĢı oluĢan glisemi değerleri kullanılarak çizilen eğriler altında kalan alanlar ayrı ayrı toplanmıĢtır. Glisemik indeks, tam tahıl taneli ekmeğin ve tam tahıl unundan yapılmıĢ ekmeğin tüketiminden sonra bulunan glisemik alan değerinin, standart olarak seçilen glukozun oluĢturduğu glisemik alan değerine yüzde oranı Ģeklinde hesaplanarak, tam tahıl taneli ekmek için 39.6, tam buğday unundan ekmek için 58.6 bulunmuĢtur.
3.2.2. Temel ÇalıĢma Genel Planı
AraĢtırmaya katılmayı kabul eden tüm bireylerin genel kiĢisel bilgileri, sağlık durumları (sosyo-demografik özellikleri, Tip 2 diyabetin süresi, kullandığı oral anti diyabetik ajan türü ve süresi gibi), beslenme alıĢkanlıkları ve bir günlük fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi için hazırlanan anket formu (EK5) yüz yüze görüĢme yöntemi ile uygulanmıĢtır. ÇalıĢma baĢlangıcında bireylerin üç günlük besin tüketim kayıtları alınarak, beslenme alıĢkanlıkları, enerji alım düzeyleri, makro ve mikro besin ögeleri ile diyetin günlük glisemik indeksi hesaplanmıĢtır. Besin tüketim kayıt formunun nasıl doldurulması gerektiği her bireye anlatılmıĢtır.
Ayrıca bireylerin biyokimyasal bulgularından açlık kan Ģekeri, açlık insülin, HOMA-IR, HbA1C, HDL-Kolesterol, LDL-Kolesterol, total kolesterol, trigliserit ve CRP düzeyleri belirlenmiĢtir. Numuneler Kocaeli Derince Devlet Hastanesi Biyokimya Laboratuvarında analiz edilmiĢtir.
AraĢtırmaya katılan bireylerin antropometrik ölçümleri (boy uzunluğu, vücut ağırlığı, bel çevresi, kalça çevresi ve bel/kalça oranı) saptanmıĢ, beden kütle indeksi hesaplanmıĢtır. Ayrıca Tanita TBF 418 vücut kompozisyonu ölçüm aracı ile vücut yağ, yağsız kütle, su miktarı ve yüzdeleri belirlenmiĢtir.
Bireylerin vücut ağırlığına göre enerji gereksinmesi 30-60 yaĢ için geçerli olan 8.126 x kg + 658.5 denklemine göre hesaplanmıĢtır. Olmaları gereken ağırlıktan %25 daha fazla olanlara uygulanan düzeltilmiĢ ağırlık formülüne göre enerji hesaplanmıĢtır. (DüzeltilmiĢ Ağırlık=Gerçek ağırlık – Ġdeal Ağırlık) x 0.25 + Ġdeal Ağırlık) (88). Hastalar randomize olarak 2 gruba ayrılmıĢtır. Dört haftalık uygulama sürecinde her iki grubun beslenme programları baĢlangıç vücut ağırlığının %4-5‘ni kaybedecek Ģekilde planlanmıĢtır. Her iki grubun makro besin ögeleri dağılımı enerjinin %45-65‘i karbonhidrattan, %15-20‘si proteinlerden, %25-35‘i yağlardan olacak Ģekilde düzenlenmiĢtir. Glisemik yanıt oluĢturan ekmek hariç tüm besinler, her iki grup için de benzer Ģekilde önerilmiĢtir. Meyve çeĢitlerindeki glisemik indeks farklılığından dolayı önerilen meyveler her iki grup için aynı çeĢit meyve olarak aynı miktarda verilmiĢitir. Dört haftalık süreçte ekmek yerine geçen gruptan gelen karbonhidrat sadece ekmek ile sağlanmıĢtır. Gruplar arası farklılık sadece ekmek çeĢidindeki farklılıktan sağlanmıĢtır. Bir gruba tam tahıl taneli ekmek, diğer gruba tam tahıl unundan yapılmıĢ ekmek verilmiĢtir Ekmekler, bir ekmek firmasından edinilerek çalıĢma süresince kullanılan ekmeklerin standardizasyonu sağlanmıĢtır.
Dört hafta süre ile izlenen hastaların çalıĢma sonunda biyokimyasal bulguları, antropometrik ölçümleri ve vücut kompozisyonları tekrar değerlendirilmiĢtir.