Seleukos’un ölümünün ardından Philetairos, onun küllerini I. Antiokhos’a göndermiştir66, böylece Seleukos
hanedanlığına bağlılığını bir kez daha kanıtlamıştır. Babasının öldürüldüğü sırada doğu satraplıklarında olan Antiokhos hızla batıya ilerlemiştir (MÖ. 281). Bu sırada Ptolemaios Keraunos, müttefik arayışına girerek önce Lysimakhos’un eşi Arsinoe ile evlenip67
kardeşi II. Ptolemaios Philadelphos’a68 mektup yazarak krallık haklarından vazgeçtiğini beyan etmiş ve diğer düşman krallıklara saldırmanın daha onurlu olacağını ifade etmiştir69. Bithynia kralı I. Nikomedes (279-255) ile de anlaşma yapmıştır70. Bu sırada Epeiros kralı Phyrros’un kızıyla nişanlanarak kendisini krallığın
koruyucusu olarak göstermiştir71
.
Mus. 35603. 08-10; Hansen 19712, 17. Bu suikastin MÖ. 281 Aralık ya da MÖ. 280 Ocak ayında olduğu hakkındaki yorumlar için ayrıca bk. Tarn 19475, 11; Magie 1950, 727 vd.; Akşit 1971, 45 dn. 94; Heinen 1972, 3 vdd.; 1989, 43; Grainger 1990, 190 vd. dn. 60. Daha detaylı bilgi için bk. Arslan 2000, 37 dn 95; 2007, 90 vd. 66 App. Syr. 63. Konuyla ilgili ayrıca bk. Grainger 2010, 75.
67
Pomp. Trog. Prolog. 17= Iust. XVII. 2. 6-8; ayrıca bk. Memnon XIV. 1. 68
MÖ. 285 yılında kral naibi olan Philadelphos, MÖ. 282 yılında babasının ölmesi/öldürülmesi üzerine Mısır tahtına geçmiştir. Tahta geçiş için daha detaylı bilgi için bk. Austin 20008 no. 44 str. 44-56; Poly. II. 41. 2; Corn. Nep. XXI. 3. 4. “Krallar Üstüne”; Strab. XVII. 1. 11c 795; Clem. Alex. Strom. 1.21w; Iust. XVI. 2. 7; Euseb.
Chron. 161a-b; Exc. Barb. 35B; Chron. Pasch. I. 425a; Hieron. Chron. 124.1 [1733]; Malal. Chron. 196. 69
Pomp. Trog. Prolog. 17=Iust. XVII. 2. 6-8; Memnon XII. 3. 70 Iust. XVII.2. 9-10.
71 Pomp. Trog. Prolog. 17=Iust. XVII. 2. 11-15.
Görsel 1.4 Antigonos II Gonatas Kaynak: www.wildwinds.com
II. Antigonos Gonatas, Seleukos’un başına gelenleri öğrenince (Memnon XIII.1), Ptolemaios Keraunos’un planlarını bozmak istemiştir. Keraunos ise donanmayı toplayarak Antigonos Gonatas’a karşı savaşa girişmiştir72. Savaş sonucunda Antigonos yenilmiştir73
. Savaşı kazanan Ptolemaios Keraunos, I. Antiokhos ile de barış yaparak74
Pyrrhos’un kızıyla da evlenip Makedonya’daki hakimiyetini sağlamlaştırmıştır75
.
I. Antiokhos anlaşma yaptıktan sonra, önceden Lysimakhos egemenliğinde olan Küçük Asya’nın güney kıyıları ile Hellen adalarını ele geçiren Ptolemaios II Philadelphos, Ptolemaios hakimiyetini genişletmeye çalışsa da, Seleukos otoritesinin merkezi olan Sardis (Sard) kentini kurması ile Antiokhos’un başarısı bu hayallerini gölgelemiştir76.
1.2.1 Kuzey İttifakı ve Galatların Küçük Asya’yı İstilası (MÖ. 278-77)
Bithynia kralı Zipoites Herakleia teritoryumuna girerek yöreyi harap edince77
Herakleia; I. Mithradates (MÖ. 302-265), Kalkhedon (Kadıköy) ve Byzantion’un (İstanbul) bulunduğu Kuzey Birliği olarak adlandırılan birlikten yardım talep etmek üzere elçi göndermişlerdir78. Bu sırada Antiokhos tarafından Torosların diğer tarafına atanan Patrokles,
yerine soyu Aspendos’un soylu ailelerine dayanan Hermogenes’i atamıştır79
. Hermogenes de Herakleia kentini yağmalamaya çalışmış, ama kentten gelen elçiler dolayısıyla barış yapılmıştır80. Herakleia kenti Hermogenes’ten de yardım talep etmesine rağmen buradan Bithynia içlerine giden Hermogenes, Zipoites/Nikomedes? tarafından öldürülmüştür81
. Bunun üzerine Antiokhos, Zipoites’in varisi I. Nikomedes (MÖ. 279-255) üzerine sefere çıkmıştır. Nikomedes, Kuzey İttifakı’nın üyesi olan Herakleia ile anlaşma yaparak82
Byzantion da I.
72 Pomp. Trog. Prolog. 17=Iust. XVII. 2. 10; XXIV. 1. 1-8. 73 Memnon XIII. 2-3; Iust. XXIV. 1. 8
74 Iust. XXIV. 1. 8. 75
Iust. XXIV. 1.8., ayrıca bk. Pomp. Trog. Prolog. 17=Iust. XVII. 2. 15. Plutarkhos (Pyrrh. IX.1) Pyrrhos’un evlilikleri arasında Ptolemaios Keraunos’u saymaz. Ptolemaios bu sırada Galatlara karşı mücadelesinde ölünce bu evliliğin sözde kalması muhtemeldir. Konuya ilişkin ayrıca bk. Arslan 2010, 225.
76
Heinen 1984, 415; Bell 2007, 48. 77
Memnon VI. 3.
78 Memnon VII. 2. Ayrıca bk. Saprykin 1997, 161-178; Bittner 1998, 94-96; Sartre 2003, 57.
79 Hermogenes hakkında daha detaylı bilgi için bk. Otto 19662, col. 862-863 no 6; Geyer 19712, col. 493 no 3; Komutanlığa atanması ve Herakleialılar ile münasebeti için ayrıca bk. Bevan 1902a, 131.
80
Memnon XV.; ayrıca karşılaştırmak için bk. Saprykin 1997, 165 vdd. 81 Memnon IX. 2.
82 Memnon IX. 3-4.
Görsel 1.5 I. Antiokhos Kaynak: www.coinarchives.com
Nikomedes’in müttefiği olması üzerine kent, Galatlar tarafından kuşatılınca Herakleia’lılar Byzantion’lulara maddi yardımda bulunmuşlardır83
. I. Antiokhos ve Kuzey İttifakı arasında Bosporos’ta (İstanbul Boğazı) belirsiz bir deniz karşılaşması sonucunda Antiokhos’un yanında yer alan Antigonos Gonatas, Kuzey İttifakı’nın tarafına geçmiştir84. Böylelikle
Antiokhos, Kuzey İttifakı ve Antigonos ile anlaşma yapmıştır (MÖ. 278-277)85
.
MÖ. 281’de Lysimakhos’un yenilgisini duyan Galatlar86, önlerinde bir engelin kalmadığını görünce Hellas’ı istilaya gitmişlerdir. Makedonya’ya saldıran Galatları Ptolemaios Keraunos karşılamış, elçi görüşmeleri üzerine sonuca ulaşılamamış87
ve amansız bir mücadeleye girişilmiştir. Keraunos yenilgiye uğramış ve öldürülmüştür88
. MÖ. 279’da Trakya’yı istila etmeye çalışan Galatlar, Antigonos Gonatas tarafından Lysimakheia’da yenilmiştir89
. I. Nikomedes, kardeşi Zipoites ile aralarındaki münakaşa dolayısıyla bu halklardan bir grubu askerleri arasına almak istemesi üzerine onları Küçük Asya’ya davet ederek Avrupa’dan bu topraklara geçmesine neden olmuştur90
. Iustinus (XXV. 2. 8) Galatların Asya ve Hellas topraklarını çekirge sürüsü gibi doldurduklarından bahseder. Livius (XXXVIII. 16. 1) ise
83 Memnon XI. 11
84 Memnon XVIII; Pomp. Trog. Prolog. 24= Iust. XXIV. Bu çarpışma için bk Bevan 1902a, 136 vd. 85
Iust. XXV. 1. 1. Daha detaylı bilgi için bk. Saprykin 1997, 166 vd. I. Antiokhos’un kızkardeşi ve II. Antigonos’un yeğeni olan Phila’nın II. Antinogos ile evlenmesi iki kral arasındaki müttefikliği sağlamlaştırmıştır, konuyla ilişkili olarak bk. Grainger 2010, 80.
86 Hellenler tarafından Keltler, Romalılar tarafından Galatlar olarak bilinmektedir. Pausanias’a göre (I. 4. 1.) bu halk Galat adını almadan önce, Keltler olarak anılmaktadır. Galatlar hakkında daha detaylı bilgi için bk. Arslan 2000, 2 vd.
87 Iustinus’a göre (XXIV. 5. 1-4) Galat komutanlarından Bolgios, Keraunos’a elçiler göndermiş ve elçiler Keraunos’un kendilerine haraç ödemesi gerektiğini söylemesi üzerine Keraunos da, komutanlarının silah bırakınca nasıl barış yapacağını düşüneceğini söylemiştir. Karşılık olarak elçiler de gülerek bunu Keraunos için mi yoksa kendileri için mi istediklerini kısa sürede anlayacağını göreceğini ifade etmişlerdir.
88 Keraunos savaş fili sırtında mücadele ederken hayvanın yaralanması üzerine hayvanın sırtındaki Keraunos düşmüş ve bu durum da kralın canlı olarak ele geçmesine neden olmuştur. Galatlar da Keraunos’u parçalara ayırarak başını mızrak ucuna takıp Makedon ordusuna göstermiştir. Ölümü ve konuyla ilgili daha detaylı bilgi için bk Paus. X. 19. 4; Memnon XIV; Mitchel 1993, 13.
89 Galatların uğradığı yenilgi hakkında konuya ilişkin bk. Poly. IV. 46; Diod. XXII. 9; Paus. X. 19-23; Pomp. Trog. Prolog. 24= Iust. XXIV. 5; XXV. 1-2; Polyain. Strat. IV. 6. 17. Ayrıca bk. Hammond - Walbank 1988, 581; Mitchel 1993, 15; Ager 2003, 36 vd.
90
Galatların Anadolu’ya geçmesi ile ilgili ayrıca bk. Poly. I. 6. 5; Liv. XXXVIII. 16. 1-15; Strab. IV. 1. 13c. 187; XII. 5. 1c. 566; XIII. 1. 27c. 594; Memnon XIX. 3; XX. 3; Paus. I. 41. 5; VII. 6. 8-9; X. 15. 2; 23. 14; Pomp. Trog. Prolog. 25=Iust. XXV. 2. 8-11; XXXII. 3. 6.
Görsel 1.6 İntihar Eden Galat Kaynak: www.arkeoloji.biz
geçtikleri yerleri yağmalayarak toprakları kuruttuklarını söylemiştir91
. I. Nikomedes, kardeşi Zipoites’e karşı Galatlarla anlaşma yapmış ve kardeşini yenerek Bithynia topraklarının tek hakimi olmuştur92
. MÖ. 278/7 yılında Küçük Asya’ya geçen Galatlar, Karadeniz Kralı Mithradates I Ktistes’in (MÖ. 302/1-266/5) komutası altındaki orduya paralı asker olarak Ptolemaios II Philadelphos’a karşı Paphlagonia Bölgesi’nde savaşmışlardır93
. I. Antiokhos ise Galatlara karşı Fil Savaşı94
(MÖ. yak. 269) olarak bilinen savaşta onlarla çarpışarak Soter (ωτήρ=kurtarıcı) unvanını almıştır. Appianus (Syr. 65) Antiokhos’un Galatları Küçük Asya’dan çıkardığı için bu unvanı aldığını söylemiştir. Ama onları Asya’dan çıkaramamıştır; I. Nikomedes ve I. Mithradates kendilerine yaptıkları yardımlar karşılığında onları Sangarios (Sakarya) ve Halys ırmaklarının olduğu bölgeye hapsetmiştir95. Bundan sonraki süreçte I. Nikomedes’e yardım eden Galatların yaptıklarına karşılık olarak onları, önceden Phrygia sonra ise Galatia olarak adlandırılan bölgeye yerleştirerek onların bu bölgede istihdam etmelerini sağlamıştır.
91
Priene (Güllübahçe)’den ele geçen bir yazıtta, kenti yağmaya gelen Galatlar, tapınağa, kutsal sınırlara ve altarlara zarar verince Lykos oğlu Sotas kentin en güçlülerini toplayarak, kentlerini, eşlerini, çocuklarını ve arkadaşlarını korumak adına bu halka karşı koymuşlar ve Galatları püskürtmüşlerdir. Bu yüzden danışma ve halk meclisi Sotas’ı palmiye yapraklarından yapılmış bir çelenk ile tiyatro önünde onurlandırmayı layık görerek bu kararın Athena Tapınağı’na dikilmesine karar vermiştir. Daha ayrıntılı bilgi için yazıt hakkında bk. OGIS 765; I.
Priene 17= Burstein 1985, 17; Magie 1950, 730 no 11.
92 Memnon XIX. 2-5; XX. 3; Liv. XXXVIII. 16. 1-15; Strab. XII. 5. 1-3c. 567; Paus. I. 4. 5, X. 23. 14; Iust. XXV. 2. 11; Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. Magie 1950, 730 dn. 10; Arslan 2000, 55; 2007; 56 vd.; 2010, 237 vd.
93 Steph. Byz. Ethnika s.v. “ἄγκυρα=Ankyra”= Apollon. fr. XVII. 13.
94 Savaş hakkında daha detaylı bilgi için bk. App. Syr. 65; Tarn 1926a, 157-162;Mitchel 1993, 19; Kaya 2009a, 74-79; Grainger 2010, 80 vd. Savaş yılı için çeşitli öneriler için bk. Bar-Kochva 1973, 1-8; Wörrle 1975, 59-87. 95
Lucian. Zeuksis 8-11; App. Syr. 65. Savaşın tarihi ve yeri için ayrıca bk. Bar-Kochva (1973, 5) MÖ. 272 Nisan ayını önerirken, Ma (1999, 349) savaşı MÖ. 269’a tarihler. Heinen (1984, 416) ise ya MÖ. 275 ya da MÖ. 270 olduğunu vurgular. Ager (2003, 37) ise MÖ. 270 ya da biraz daha geç bir tarihte olduğunu söyler.
Görsel 1.7 Ptolemaios Magas, MÖ. 277-249 Kaynak: www.coinarchives.com
1.2.2 Seleukos ve Ptolemaios Krallıkları Arasındaki Mücadele: I. Suriye Savaşı (MÖ. 276-272)
Antiokhos I Soter, tahta çıktığı zamanlarda her ne kadar II. Ptolemaios ile iyi geçinse de Ptolemaios, Seleukos hakimiyetinin güçlendiğini görür görmez saldırı politikası izlemiştir96
. Polemaios II Philadelphos ise MÖ: 276’da Suriye’ye girerek savaşın başlamasına neden olmuştur97
. Aralarında yaşanan ilk çatışmadan II. Ptolemaios zaferle ayrılarak Ionia, Karia, Lykia, Pamphylia ve Kilikia sahillerini hakimiyeti altına almıştır. Ardından Antigonos II Gonatas’ın bu bölgelere gelerek hak iddia etmesi Ptolemaios’un Anadolu sahillerindeki hakimiyetini tehdit etmiştir98.
Antiokhos I Soter bu yenilginin ardından kendisini toparlayarak Torosları aşıp Küçük Asya’ya gelmiştir. II. Ptolemaios’un üvey kardeşi Kyrenaika valisi olan Ptolemaios Magas, kendisini kral ilan edip II. Ptolemaios’a karşı ayaklanarak I. Antiokhos ile müttefiklik yapmıştır99
. Müttefiklerin MÖ. 274’te ikinci kez saldırı da bulunmalarına rağmen Antiokhos’un yeniden yenilmesi üzerine sınırlar değişmemiştir100
.
1.2.3 Khremonideia Savaşı (MÖ. 267-261)
Ptolemaios II Philadelphos, Hellas’taki Makedon gücünü kırmak için Atina ve Sparta ile müttefiklik yapmıştır101. Kurt – Sherwin-White’a (1993, 36) göre I. Antiokhos bu savaşta çok da önemli bir rol üstlenmemiştir. Onun krallığı doğuyu oluşturduğu için Hellas ve Ege kıyıları onun için bir şey ifade etmemektedir102. Öyle ki I. Antiokhos da diğer iki kral
savaştayken Pergamon Krallığı’nın varisi, Philetairos’un yeğeni ve evlatlık oğlu olan I.
96 II. Ptolemaios’un I. Antiokhos’u Suriye Savaşı’na teşviki için bk. Grainger 2010, 77 vd. 97 Savaşın başlaması hakkında bk. Sachs – Hunger 1989, 270-73.
98
II. Antigonos’un Küçük Asya’ya gelmesi ve II. Ptolemaios ile olan münasebetleri ile güç kaybetmesine ilişkin olarak bk. Bevan 1902a, 144-150; Grainger 2010, 86.
99 Paus. I. 7. 1; Magas’ın kendisini kral ilan etmesi hakkında bk. Bevan 1902a, 146; Tarn 1926a, 161 vd.; Bell 2007, 48; Grainger 2010, 81. Müttefikliğini Antiokhos’un kızı Apama ile evlenerek güçlendirmesi konusunda daha detaylı bilgi için bk. Kurt – Sherwin-White 1993, 35.
100 Savaşın yılı ile ilgili değişik tarihlendirmeler bulunmaktadır. Tarn (1926, 155-162)’e göre I. Suriye Savaşı MÖ. 276-1 arası; Otto (1928, 1-29) MÖ. 274-1; Babylonion Chronicle ise MÖ. ca 275/4 ca 274/3 olarak belirtmektedir.
101
Savaştaki müttefiklikler ve savaş detayları için bk. Heinen 1972, 93-215; 1984, 418; Bell 2007, 50-1; Grainger 2010, 93 vd.
102 Bell 2007, 50 vd.
Görsel 1.8 II. Ptolemaios, MÖ. 285-246 Kaynak: www.coinarchives.com
Eumenes ile MÖ. 263-262 yılında Sardis yakınındaki savaşta yenilmiştir103. Krallığı döneminde babası Seleukos I Nikator gibi Suriye ve Küçük Asya’daki kentlerin gelişimini sağlamış ve kentlerde çıkan isyanları da yatıştırmıştır. 19 yıllık egemenliğinin ardından MÖ. 262/1 yılında ölmüştür104.