Anne-baba tutumları

2.1.7.2.1. Demokratik anne-baba tutumu

Demokratik anne-baba tutumu çocukların kişilik gelişimi için en uygun olan tutumdur. Demokratik ortamlarda büyüyen çocuklar; yetişkin otoritesinden

41

korkmayan, sorumluluk sahibi, özgüveni yüksek, sosyal olarak mutlu, kurallara ve otoriteye saygılı olan bireylerdir (Kulaksızoğlu, 2011).

Demokratik anne-baba tutumuna sahip ebeveynler genellikle çocuklarının fikirlerini önemserler, çocuklarına karşı sabırlı ve hoşgörülü bir tutum içerisinde olurlar. Demokratik tutuma sahip anne-babalar, çocuklarının kendi beklentilerini yerine getirip getirmediğine bakmaksızın her zaman çocuklarına karşı sıcak ve samimi davranırlar. Aile ile ilgili bir karar alındığı zaman bu kararın alınma sürecine çocuklarını da dâhil ederek onların fikirlerini de alarak özgüvenlerinin gelişmesine yardımcı olurlar. Bu tutuma sahip anne-babalar çocuklarının başarısını ödüllendirerek çocuklarına karşı olan memnuniyetlerini ifade ederler. Çocuklarının yapmış oldukları davranışları yapıcı bir tutum içerisinde eleştirerek ve yapılan yanlıştan ders çıkararak çocuklarının doğruyu bulmasına yardımcı olurlar (Çağdaş,2002).

Demokratik anne-baba tutumuna sahip ebeveynler, çocuklarının davranışlarını kontrol altında tutarken aynı zamanda belirli sınırları aşmayacak şekilde onların bazı davranışları yapmalarına izin vererek hem ihtiyaçlarını karşılamalarına olanak tanırlar hem de bu yaklaşımları ile çocuklarında sorumluluk duygusunun gelişmesine katkı sağlayacak uygun bir zemin hazırlarlar. Aynı zamanda bu tutuma sahip anne-babalar; bireyin kendine özgün özelliklerinin, ilgi ve yeteneğinin olduğunun farkındandırlar. Bu bilinçle hareket ederek, uygun ortamı oluşturacak girişimlerde bulunarak ve çocuklarına yeteneklerini ortaya koyma imkânı tanıyarak özgürce gelişimlerini tamamlayıp kendilerini gerçekleştirmelerine izin verirler (Baumrind, 1966).

2.1.7.2.2. Otoriter anne-baba tutumu

Otoriter anne-baba tutumuna sahip ebeveynler genellikle aşırı kuralcıdırlar. Kendilerinin belirlemiş oldukları kurallara çocuklarının sıkı bir şekilde uymalarını isterler. Kurallara uyulmadığı zaman ceza yöntemine başvururlar. Çocuklarını ancak kurallara uyduklarında ödüllendirerek onlara sevgilerini gösteriler (Çağdaş,2002). Otoriter tutuma sahip anne-babaların çocukları ile olan ilişkilerinde sıcaklık ve samimiyetten ziyade ebeveyn hâkimiyetinin ve söz hakkının olduğu görülmektedir. Bu tutum karşısında ebeveynle çocuk arasındaki paylaşım düzeyi sınırlı seviyede

42

kalmaktadır. Çocuk fikirlerini açıkça ifade etmekte güçlük çekmektedir (Özgür, 2016).

Otoriter anne-babalar aşırı kuralcı oldukları için çocuklarının kurallara göre hareket edip etmediklerini sürekli olarak kontrol ederler. Otoriter ebeveynlere göre çocukların varlık göstereceği alanlar çok sınırlıdır ve bu sınırlar net bir şekilde belirlenmiştir. Sürekli olarak baskı ve otoriter tutumla yetişen bu çocuklar; sürekli kendilerini baskı altında hissederler ve evde anne-babasının otoriter tutumundan dolayı kendini ifade edemediğinden içine kapanık, kendini ifade etmekte güçlük çeken bireyler olarak yetişirler. Bu durumun sonuçlarından biri olarak da çocuk çevresine karşı agresif ve öfkeli tepkiler vermeye başlar. Otoriter anne-baba tutumuna sahip ebeveynler çocuklarını bir birey olarak görmeyip onu bir kalıba sokmaya çalıştıkları için çocuklar kendilerini bir kıskaçta hissederler (Yavuzer, 2004).

2.1.7.2.3. Koruyucu/istekçi anne-baba tutumu

Koruyucu/istekçi tutuma sahip anne-babalar çocuklarının yapabileceği birçok şeyi onların yerine kendileri yapıp aşırı koruma ve denetleme eğilimi içerisinde hareket ederler. Çocuklarının yaptıkları şeylere gereğinden fazla müdahale ederek onların kendi başlarına bir şeyler yapmalarına imkân tanımazlar. Bu şekilde davranarak çocuklarının yaparak-yaşayarak öğrenme fırsatlarına ket vurmuş olurlar. Çocukların dışa bağımlı bireyler olmasına neden olurlar (Baumrid,1996).

Bu tutuma sahip anne-babaların gözünde çocukları hiçbir zaman büyümez, sürekli olarak bebek gibi davranarak çocuklarının kişilik gelişimini özellikle de sosyal gelişimlerini olumsuz etkilemektedirler. Çocukları kendi başlarına bir şey yapmak istedikleri zaman başlarına kötü bir şey gelir endişesi ile hareket ederek kendi başlarına bir iş yapmalarına izin vermezler. Çocuklarının her istediğini yaparak onların bencil olmasına ve daha sonra yaptığı şeylerden tatmin olmayan mutsuz bireyler olarak yetişmelerine sebep olurlar. Bu tutumla yetişen çocukların genellikle her ihtiyacı anne-baba tarafından karşılandığı için sorumluluk almaktan çekinen ve özgüveni zayıf olan bireyler haline gelirler (MEB, 2012).

43 2.1.7.2.4. İhmalkâr anne-baba tutumu

Bu tutuma sahip anne-babalar çocuklarının ihtiyaçlarına karşı duyarsız davranan, çocuklarına yeterince ilgi ve alaka göstermeyen, onların maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamayan ebeveynlerdir. Bu tür anne-babalar, çocuklarının davranışlarını sınırlandırmaz ve genellikle çocuklarını kendi hallerine bırakırlar. Çocuklar üzerinde kontrol kurmayan ve disiplin olarak gevşek bir yaklaşım içerisinde olan umursamaz bir tutum sergilerler. Bu tür ailede çocuklar sevgi ve ilgiden yoksun olarak yetişmektedir. Çocuğun kişilik gelişimini olumsuz etkileyen ve kişilik üzerinde en çok olumsuz etkiler bırakan anne-baba tutumu; ilgisiz, ihmalkâr anne-baba tutumudur (Kaya, 1997). İhmalkâr ve reddedici anne-baba tutumuna sahip çocukların diğerlerine göre özgüven eksikliği, davranış bozukluğu ve duygusal tatminsizlik gösterme eğilimleri daha fazladır (Baumrind, 1991).

2.1.7.2.5. Tutarsız/kararsız anne-baba tutumu

Tutarsız anne baba tutumuna sahip ebeveyinler bir olay ya da duruma karşı bir biri ile uyum göstermeyen davranışlar sergilediklerini söyleyebiliriz. Eğer annenin karşı çıktığını baba onaylıyorsa, evde görmezden gelinen davranışa bir sonraki gün ceza verilerek sert tepki veriliyorsa ve çocuk ile ilgili alınan kararlarda anne ve baba ortak bir fikirde buluşamıyorsa anne baba tutarsız bir tutuma sahip olduğunu söyleyebiliriz (Yörükoğlu, 2004). Bu tutuma sahip anne babalar çocuklarının karşısında birisinin eleştirerek doğru bulmadığı davranışı diğer ebeveyinin olumlu yaklaşarak onayladığı gözlemlenebilir. Bu tür tutum ve davranış içerisinde olan anne babalar genellikle tutarsız bir tutuma sahiptirler (Yavuzer, 1994).

Anne ve babası tarafından sergilenen bu tutum karşısında çocuk sağlıklı bir değerlendirme yapamaz ve hangi davranışın doğru olup olmadığın anlamakta güçlük çeker ve çocuk bir ikilem yaşar bu durumda onu iç çatışmaya sürükleyerek dengesizlik yaşamasına neden olmaktadır (Yavuzer, 1993)