Anne-Baba Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanteri-Çocuk

Atli ve diğerleri (2020) tarafından, anne-babaların çocuklarına karşı kullandıkları ödüllendirme ve cezalandırma yöntemlerinin neler olduğunu ortaya koyabilmek amacıyla geliştirilmiştir. Envanter: “ Hiçbir zaman” (1) ile “Her zaman” (5) arasında değişen 5’li likert tipindedir. Envanterde tersten puanlanan madde bulunmamaktadır. Envanter; 19 madde ödül “Annem-babamın istediği, olumlu olarak gördüğü, desteklediği olumlu bir davranışta bulunduğumda ödül olarak beni öper.”, 14 madde de ceza “Annem-babamın istemediği, onaylamadığı, doğru bulmadığı bir davranışta bulunduğumda ceza olarak tokat atar.” yöntemleri ile ilgili olmak üzere toplam 33 maddeden oluşan bir ölçme aracıdır. Envanter “sözel-duygusal ödül” 6 madde, “etkinlik temelli ödül” 5 madde, “somut ödül” 4 madde, “izin verme” 4 madde, “sözel ve duygusal ceza” 6 madde, “fiziksel ceza” 6 madde ve “yasaklama” 6 maddeden oluşan, yedi faktörlü bir yapıdadır.

Envanterin geliştirilmesi sürecinde; ilk olarak anne-baba ve çocuklar ile ilgili ödüllendirme ve cezalandırma yöntemlerinin boyutlarını belirlemek amacıyla yarı

yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler yapılmış ve yukarıda ifade edilen yedi tema belirlenmiştir.

Atli ve diğerlerinin (2020) araştırmalarının ikinci aşamasında, ilk aşamada yapılan görüşmeler neticesinde elde edilen nitel verilerden ödüllendirme ve cezalandırma yöntemlerine ilişkin ölçek maddeleri geliştirilerek geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmıştır. Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) için yaşları 10 ile 18 arasında değişen 620 öğrencinin doldurmuş olduğu formlar kullanılarak 58 maddelik deneme havuzu formu oluşturulmuştur.

Açımlayıcı faktör analizi sonucunda 58 maddelik envanterin KMO’su .84 ve Bartlett testi x2(1653, N=372)= 11173.691, p<.001 anlamlı çıkmış, ardından yapılan faktör analizi sonucunda; envanter, varyansın % 62.70’ini açıklamıştır. Yapılan analiz sonucunda 25 madde envanterden çıkarılarak, 33 maddenin envanterde kalmasına karar verilmiştir. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda uyum iyiliği değerlerinin χ2 (468)= 841.489, p<.001, χ2/df= 1.798, CFI= .903, TLI=.89, IFI=.904, SRMR=.065 ve RMSEA=.057 olduğu ve modelin iyi uyum gösterdiği bulunmuştur. Analize ilişkin yol katsayıları .94 ile .42 arasında değişmektedir.

ABOC-C’nin yapı geçerliği için benzer ve farklı ölçekler geçerliliği kapsamında anne-baba tutum envanteri ile ilişkisine bakılmıştır. Ödül alt boyutları ile demokratik tutum (.34≤ r ≤.49) arasında, ceza alt boyutları ile otoriter tutum (.32≤ r ≤.39) arasında anlamlı pozitif ilişkinin olduğu, ödül alt boyutları ile otoriter tutum (-.11≤ r ≤.-.19) arasında, ceza alt boyutları ile demokratik tutum (-.26≤ r ≤.-.46) arasında anlamlı negatif ilişkinin olduğu bulunmuştur. Bu bulgular ACOC-C’nin benzer ve farklı ölçekler geçerliliğini doğrulamıştır.

Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanteri Çocuk Formu’nun geçerlik ve güvenilirlik analizleri sonucunda, envanter ortaokul ve lise öğrencilerinin anne-babalarının çocuklarına kullandıkları ödüllendirme ve cezalandırma yöntemlerini ortaya koymak için geçerli ve güvenilir bir şekilde kullanılabileceğini göstermektedir.

3.3.2.1. Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanteri (Çocuk Formu) Doğrulayıcı Faktör Analizi

ABOC-C’nin 33 maddeden oluşan yedi boyutlu yapısı, bu çalışmanın verileri üzerinde yapılan birinci düzey doğrulayıcı faktör analizi (DFA) ile incelenmiştir. DFA sonuçlarından elde edilen bulgulara göre, Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanterini oluşturan maddelere ilişkin t değerleri 10.32 ile 20.47 arasında değişmektedir. Ayrıca envanterde yer alan 33 maddeye ilişkin yolların tamamının .001 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür.

Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanterine ait uyum indeksleri incelendiğinde, χ2= 1897.836, sd= 474 ve χ2/sd= 4.004 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca IFI= .89, TLI (NNFI)= .88, CFI= .89 ve RMSEA= .054 olarak hesaplanmıştır. Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanterinin uyum indeksleri incelendiğinde bazı değerlerin kabul edilebilir uyum (RMSEA = .054, χ2/sd= 4.004) indekslerine sahip olduğu görülmesine rağmen, bazı değerlerin ise zayıf uyum indeksine (IFI= .89, TLI (NNFI)= .88, CFI= .89) sahip olduğu görülmüştür. Daha sonra AMOS paket programında önerilen modifikasyon indekslerine bakılmış ve ilgili ölçek maddeleri de incelendiğinde, modifikasyon yapılmasının uygun olduğuna karar verilmiştir. Sonrasında ise modelde yapılacak olan üç modifikasyon ile uyum iyiliği indekslerinin tamamının kabul edilebilir uyum indeksi değerlerine ulaşabileceği gözlenmiştir.

Anne-Babaların Ödüllendirme ve Cezalandırma Yöntemleri Envanterinde modifikasyon önerileri dikkate alınarak; modifikasyon indekslerindeki düzeltmeler en yüksek değerlerden başlanarak tek tek yapılmış ve her seferinde analiz tekrar edilmiştir (Gündüz ve Akarçay, 2019). Sırasıyla yapılan modifikasyonlar sonucunda elde edilen uyum iyiliği değerleri χ2= 1548.727, sd= 471 ve χ2/sd= 3.288 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca IFI= .92, TLI (NNFI)= .91, CFI= .92 ve RMSEA= .047 olarak hesaplanmıştır. Bunun yanında önerilen modifikasyon işlemleri yapıldıktan sonra ABOC-C envanterinde yer alan maddelerin t değerlerinin 10.32 ile 20.47 arasında değiştiği gözlenmiştir. Bununla birlikte envanterde yer alan 33 maddeye ilişkin yolların tamamının aynen modifikasyon öncesinde olduğu gibi .001 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı kalmaya devam ettiği görülmüştür. Modelde yer alan maddelerin standardize edilmiş regresyon katsayı değerleri .38 ile .82 arasında, varyans değerleri ise .14 ile .67 arasında değişmektedir. Yapılan modifikasyon işlemi sonucunda envanterin

uyum değerlerinin kabul edilebilir uyum indekslerine ulaştığı gözlenmiştir. Envanterin maddeleri arasına hata kovaryansı eklenmesi sonucu oluşan son durumu Şekil 3’de gösterilmiştir.

Şekil 3. Anne-babaların ödüllendirme ve cezalandırma yöntemleri envanteri DFA modeli.

(SDO: Sözel-Duygusal Ödül, ETO: Etkinlik Temelli Ödül, SO: Somut Ödül, IV: İzin Verme, SDC: Sözel-Duygusal Ceza, FC: Fiziksel Ceza, Y: Yasaklama)

ABOC-C’nin yedi boyuttan ve 33 maddeden oluşan yapısının Doğrulayıcı Faktör Analizi yapılarak birinci düzeyde doğrulandığı ifade edilebilir. Dolayısıyla ABOC-C’nin yapısal eşitlik modellerinden yol analizinde kullanılmasının uygun olduğu söylenebilir.