Anketin Yapısı ve Hazırlanması

Anket, farklı ölçeklerden faydalanılarak modelde var olan değişkenleri kapsayacak şekilde elde edilmiştir. Modelde yer alan her bir değişkene ait literatür incelenmiş ve ankette kullanılması düşünülen ifadeler belirlenmiştir. Öncelikle yabancı kaynaklardan faydalanılan ifadeler araştırmacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Daha sonra araştırmacı, farklı akademisyenlerden ifadeleri Türkçeye çevirmelerini talep etmiştir. Toplamda 5 farklı kişi tarafından çevrilen ifadeler beraber değerlendirilerek katılımcılar tarafından anlaşılır ve çalışmanın amacına uygun bir hale getirilmiştir.

Anket tasarımında hem soruların uzunluğu hem de soru sıralaması katılımcıyı sıkmayacak bir şekilde hazırlanmasına dikkat edilmiştir. Ankette ilk olarak politik katılım hakkında katılımcılara ön bilgi verilmiş ardından da katılımlarından dolayı katılımcılara teşekkür edilmiştir. Daha sonra katılımcılara politik tüketime son 1 yıl içerisinde katılıp katılmadıklarını içeren 3 soru ve politik tüketim ile ilgili yapılan eylemler hakkındaki bilgileri içeren 4 soru sorulmuştur. Son olarak da model değişkenlerini içeren sorulara (5‘li Likert Tipi - 1: Kesinlike Katılmıyorum,…….,5: Kesinlikle Katılıyorum 52 ifade/soru) ve katılımcıların demografik özelliklerine ait sorulara (6 soru) yer verilmiştir.

Anketin taslağı bütün sorular ankete eklenerek oluşturulmuştur. Pilot çalışma yapmadan önce anket araştırmacı ve uzman kişiler tarafından değerlendirilmiştir. Yapılan imla hataları ve bazı düzeltmelerden sonra pilot uygulama yapılmıştır. 40 tüketiciyle yapılan

94

pilot uygulamayla anketin güvenilirliği ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlara göre anketin amacına yönelik ve anlaşılır olduğu tespit edilmiştir.

3.4.1. Modelde Yer Alan DeğiĢkenlere Ait Ġfadelerin Ölçümü

Bu kısımda model değişkenlerinden etik değerler, çevresel değerler, politik etkililik, işletmelere duyulan güven, piyasa uygulayıcılarına duyulan güven, etnosentrizm, post materyalizm, politik ideoloji, ağızdan ağıza iletişim, boykot, teşvik edici satın alma (buycott) ölçeklerine ait ifadelerin oluşturulmasında yararlanılan kaynaklar gösterilmiştir.

Tablo 1: Etik Değerler Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Aldatıcı Etiket ve Fiyat Uygulamaları

İzlediğim reklam içeriklerinin gerçekçi (abartılmamış)

olmasına önem veririm. Parıltı vd., (2014:

287) İşletmelerin reklamlarında abartılı ifade ve görseller

kullanmaları olağan/normal uygulamadır.

Etiket veya paket üzerinde üreticinin tavsiye ettiği fiyat yer almalıdır.

Ismail ve Panni, (2008: 53) Ürünlerin son kullanım tarihleri yanıltıcı olmamalıdır.

Raf fiyatları ile kasa fiyatları tutarlı olmalıdır.

Ürünlerin kıt olması durumunda işletmelerin ürün fiyatlarını arttırmaları normaldir

Ürünlerin paket veya etiket bilgileri doğru olmalıdır. Ürün ve hizmetlerin özellikleri ile ilgili reklamlardaki iddialar gerçeği yansıtmalıdır.

Çalışan Hakları

İşletmelerin çalışanların iş güvenliği konusunda gerekli tedbirleri almasına dikkat ederim.

Auger vd., (2007: 324) İşletmelerin çalışanların mesai saatleri ve ücretleri

konusunda adaletli davranmasına önem veririm. Çocuk işçi çalıştırılıp çalıştırılmadığına önem veririm. İşletmeler çalışanlar arasında dil, din ve etnik köken ayrımı yapmamalıdır.

Tablo 1 incelendiğinde etik değerler ölçeği için kullanılan kaynaklar görülmektedir. Tüketicilere göre işletmelerin etik değerleri ölçmek için 12 soru kullanılmıştır.

95

Tablo 2: Çevresel Değerler Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Çevresel Değerler

Dünyanın sınırlı kaynaklarına karşı artan nüfus beni endişelendirir.

Dietz vd,. (2007: 195) İnsanlığın karşı karşıya olduğu "çevresel kriz (küresel

ısınma)" abartılmış bir ifadedir.

İnsanlar geri dönüşümü olmayan bir şekilde çevreye zarar vermektedirler.

Doğanın dengesi modern endüstrinin etkileri ile başa çıkmak için yeterince güçlüdür.

Dünyanın sahip olduğu kaynaklar günümüzdeki gibi kullanılmaya devam edilirse, yakında büyük bir çevre felaketi yaşanması kaçınılmazdır.

Dunlap ve Van Liere (1978) tarafından geliştirilen yeni çevre paradigma ölçeği Dunlap vd,.(2000) tarafından revize edilmiştir. Orjinalinde 15 sorudan oluşan ölçek daha sonra birçok araştırmacı tarafından revize edilerek farklı şekillerde ve farklı miktarlarda kullanılmıştır. Çalışmada çevre değerlerini ölçmek için Dietz vd,. (2007) kullanılan ölçekte bulunan 5 soru Türkçeleştirilerek kullanılmıştır.

Tablo 3: Politik Etkililik Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Politik Etkililik

Bir işletmenin ürünlerini satın almamak, işletmelerin çevre ve iş ahlakı konularında uygulamalarını yönlendirmede etkili bir yoldur.

Pinkleton vd., (2002: 19) Bir işletmeyi boykot ederek çevre ve iş ahlakı

uygulamalarını yönlendirebilirim.

Yaptığım her bir satın alma ya da boykot etme faaliyeti işletmelerin çevreci ve etik uygulamaları üzerinde fark yaratır.

Tablo 3‘te politik etkililiği ölçmek için kullanılan kaynak yer almaktadır. Orjinalinde siyasi seçimlerde kullanılan oyların etkisi araştırılırken; çalışmada kullandığımız oyların karşılığı, ürünleri satın alma tercihlerinin işletmeler üzerine etkisi olarak değerlendirilmiştir. Tablo 4‘te işletmelere duyulan güven ve piyasa uygulayıcısı olan hakem heyetlerine olan güven ölçeğini oluşturan 7 soru yer almaktadır. Verhoef vd., (2002) yapmış oldukları çalışmadan elde edilen sorular Türkçeleştirilmiş ve işletmelere güveni ölçmek için kullanılan ifadeler geliştirilmiştir. Hui vd., (2004: 467) tarafından

96

geliştirilen ve hizmet sağlayanlara olan güven ölçeği Tüketici Hakem Heyetlerine olan güvene göre Türkçeleştirilmiş ve çalışmada kullanılmıştır.

Tablo 4: ĠĢletmelere Güven ve Piyasa Uygulayıcılarına Güven

Faktör İfade Araştırmacı

İşletmelere Güven

Genellikle işletmeleri güvenilir bulurum.

Verhoef vd., (2002: 209) İşletmeler için müşteriler daima ilk sıradadır.

Genellikle işletmeler müşterilerine verdikleri sözleri yerine getirirler.

Kaliteli hizmet alma konusunda genelde işletmelere güvenirim.

Piyasa uygulayıcılarına

Güven

Tüketici hakem heyetlerine güvenirim.

Hui vd., (2004: 467) Tüketici hakem heyetleri sorunları çözmede yardımcı

olurlar.

Tüketici haklarının korunmasında tüketici kanunlarına güvenirim.

Tablo 5: Etnosentrizm Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Etnosentrizm

Benim için ilk önce, sonra ve her zaman Türk malları gelir.

Rose vd., (2009: 337) Türklerin yabancı markalı ürünleri satın alması

yakışıksız bir davranıştır.

Yerli ürünlerin satın alınması Türkiye‘deki işsizlik probleminin ortadan kalkmasına yardımcı olur. Başka ülkelerin ürünlerini satın alarak bizim ülkemiz aracılığıyla zengin olmasına izin vermek yerine Türkiye‘de üretilmiş ürünleri satın almalıyız. Sadece Türkiye‘de üretimi yapılamayan ürünlerin ithalatı yapılmalıdır.

Yabancı markalı ürünleri tercih eden tüketiciler Türk işçilerinin işsiz kalmasından sorumludurlar.

Shimp ve Sharma (1987) tarafından 17 soru ile geliştirilen Cetscale ölçeğine göre bireylerin etnosentrizm eğilimleri belirlenmektedir. Tablo 5‘te Rose vd., (2009) etnosentrizm için kullandığı ölçek görülmektedir. Arap ve Yahudi İsraillilerin, İngiliz ve İtalyan ürünlerine yönelik tutumları ölçmede kullanılan 6 sorulu ölçek Türkçeleştirilecek çalışmada kullanılmıştır.

97

Tablo 6:Post Materyalizm Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Post Materyalizm

Hükümetlerin alacakları önemli kararlarda insanlara

daha fazla söz hakkı verilmelidir. Inglehart (1997:

136) Daha insancıl bir topluma geçiş sağlanmalıdır.

Bireylerin ifade özgürlükleri korunmalıdır.

Inglehart‘ın (1971) yılında ilk olarak değerlendirdiği özgürlük, kendini ifade ve yaşam kalitesine ilişkin endişeleri içeren post materyalist değerleri ölçmek için anket çalışması yapmıştır. Daha sonra 1997 yılında bu çalışmasının geliştirilmiş versiyonunu yayınlamıştır. Çalışmada Inglehart‘ın 1997 yılında geliştirmiş olduğu ölçek Türkçeleştirerek bireylerin kolay anlayabileceği bir forma getirilmiştir.

Tablo 7: Ağızdan Ağıza ĠletiĢim Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Ağızdan Ağıza İletişim

İşletmelerin çevre ve iş ahlakı konularında olumlu ya da olumsuz uygulamalarını çevremdeki insanlara anlatarak onlarla bu konudaki görüşlerimi paylaşırım.

Arnett vd., (2003 : 103) Çevre ve iş ahlakı konularında olumlu uygulamalar

yapan işletmeleri yakın çevreme tavsiye ederim. Çevre ve iş ahlakı konularında olumsuz uygulamalar yapan işletmeler hakkında eleştirilerimi yakın çevrem ile paylaşırım.

Tablo 7‘de ise Arnett vd.‘nin (2003) çalışmasında kullandığı ağızdan ağıza iletişim ölçeği görülmektedir. Ölçek çalışmaya göre derlenmiş ve geliştirilmiştir.

98

Tablo 8: Boykot ve TeĢvik Edici Satın Alma (Buycott) Ölçeği

Faktör İfade Araştırmacı

Boykot

Çevreye karşı sorumluluklarını yerine getirmeyen işletmelerin ürünlerini…

Adugu (2008: 218) ...boykot ederim (satın almayı bırakırım).

...satın alırsam kendimi kötü hissederim.

...boykot etmem için yakın çevrem beni teşvik eder. İş ahlakına uygun davranış sergilemeyen (dürüst olmayan, ürünleri hakkında yanlış bilgi veren vb.) işletmelerin ürünlerini...

...boykot ederim (satın almayı bırakırım). ...satın alırsam kendimi kötü hissederim.

...boykot etmem için yakın çevrem beni teşvik eder.

Teşvik Edici Satın Alma(Buycott)

Çevreye karşı sorumluluklarını yerine getiren işletmelerin ürünlerini...

Adugu (2008: 218) ...daha fazla satın alırım.

...özellikle satın alırım.

İş ahlakına uygun davranış sergileyen (dürüst olan, ürünleri hakkında doğru bilgi veren vb.) işletmelerin ürünlerini...

...daha fazla satın alırım. ...özellikle satın alırım.

Tablo 8‘de görüleceği üzere, Adugu (2008) tarafından yazılan doktora tezinde geliştirilen boykot ve teşvik edici satın alma (buycott) ölçeği Türkçeleştirilmiş ve çalışmaya uygun hale getirilerek ölçek oluşturulmuştur.

Katılımcıların politik ideolojilerini ölçmek için Adugu (2008: 97) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Katılımcılara Tablo 9‘da yer alan politik görüşlerin kendilerini ne kadar temsil ettiği sorulmuştur.

Tablo 9: Politik Ġdeoloji Ölçeği

İfade Araştırmacı

Muhafazakâr (Geleneksel değerlere bağlı olan düşünce) Adugu

(2008: 97) Liberal (Bireysel özgürlükleri ve hakları temel alan düşünce)

Sosyal Demokrat (Sosyal eşitlik ilkesini benimseyen düşünce)