7. ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ 89
7.3 Anket Sonuçları 92
7.3.1 Firma ve proje bilgileri
Bu bölümde sorulan sorularda ilk olarak ankete katılan firmanın ankete konu olan projenin türü sorulmuştur. Buna göre ankete konu olan projelerin türlere göre yüzdeleri Çizelge 7.1 ve Şekil 7.1 de verilmiştir.
Çizelge 7. 1: Ankete konu olan projelerin türlere göre yüzde dağılımı.
Proje Türleri Proje Yüzdesi %
Konut Yapıları 35,29 Endüstriyel Tesis 23,53 Altyapı 3,92 Kıyı-Liman 31,37 Diğer 5,88 TOPLAM 100,00
93
Ankette sorulan ikinci soruda ankete konu olan projelerin teklif tutarlarının ankette verilen değer aralıklarında belirtilmesi istenmiştir. Buna göre ankete katılan projelerin toplam bedelleri Çizelge 7.2 ve Şekil 7.2 deki gibidir.
Çizelge 7. 2: Ankete konu olan projelerin teklif tutarları (USD).
Şekil 7. 2: Ankete konu olan projelerin teklif tutarlarının (USD) (%).
Çizelge 7.2ve Şekil 7.2 te görüldüğü gibi, ankete konu olan projelerin %29,41’i 0-25 milyon USD , %27,45’i 51-100milyon USD , %23,53’ü 101-250 milyon USD arasında ve %19,61’i 26-50milyon USD arasında değerlere sahiptirler. Görüldüğü
Teklif tutarı Proje Yüzdesi (%)
0-25 milyon USD 29,41
26-50 milyon USD 19,61
51-100 milyon USD 27,45
101-250 milyon USD 23,53
94
gibi, anketteki projelerin çoğunluğunun değerleri 0-25 milyon USD ve 51-100 milyon USD arasında yer almaktadır.
Ankette yer alan üçüncü soruda ankete konulan projelerin planlanan sürelerinin ne kadar olduğunun belirtilmesi istenmiştir. Ankete dâhil olan projelerin süreleri Çizelge 7.3 ve Şekil 7.3 ‘te gibidir.
Çizelge 7. 3: Ankete konu olan projelerin süreleri (ay).
Proje Süresi Proje Yüzdesi
(%) 12 ay> 13,73 12-24 ay 60,78 25-36 ay 23,53 >36 ay 1,96 TOPLAM 100,00
Şekil 7. 3: Ankete konu olan projelerin süreleri (%).
Çizelge 7.3 ve Şekil 7.3 te görüldüğü üzere, ankete katılan projelerin % 60,78’i 12- 24 ay, %23,53’ü 25-36 ay, %13,73’ü12 aydan daha az ve % 1,96 ‘sı 36 aydan daha fazla süreler için planlanmışlardır. Yukarıdaki çizelge ve şekilden de anlaşılacağı
95
üzere, ankete konu olan projelerin büyük bir çoğunluğu 12 ile 24 ay arasında gerçekleştirilmek üzere planlanmıştır.
Anketteki diğer bir soru da, projelerin işveren profilinin türünü öğrenmek için bir soru yöneltilmiştir. Ankete dahil olan projelerin işveren profillerine ait sonuçlar Çizelge 7.4 ve Şekil 7.4 ‘te gibidir.
Çizelge 7. 4: Ankete konula olan projelerin işveren profili.
İşveren Profili Proje Yüzdesi (%)
Kamu Sektörü 33,33
Özel sektör 66,67
TOPLAM 100,00
Şekil 7. 4: Ankete konu olan projelerin işveren profili (%).
Çizelge 7.4 ve Şekil 7.4 te görüldüğü gibi, ankete katılan projelerin işveren tipleri ikiye ayrılmıştır. Projelerin %66,67’si özel sektör ve %33,33’ü ise kamu sektörü işveren türüne sahiptir. Şekil ve çizelgelerden anlaşılacağı üzere özel sektör işveren tipine ait proje sayısı ankette daha fazla yer almaktadır.
96
Anketin beşinci sorusunda, ankete konu olan projelerin sözleşme tipleri hakkında soru yöneltilmiştir. Ankete katılan projelerin sözleşme tipleirne göre dağılımları Çizelge 7.5 ve Şekil 7.5 ‘te gösterilmektedir.
Çizelge 7. 5: Ankete konu olan projelerin sözleşme tipi.
Sözleşme Türü Proje Yüzdesi (%)
Birim fiyat esaslı 21,57 Götürü bedel anahtar teslim 78,43
TOPLAM 100,00
Şekil 7. 5: Ankete konu olan projelerin sözleşme tip (%).
Çizelge 7.5 ve Şekil 7.5 te görüldüğü gibi, ankete konu olan projelerin %78,43’ü götürü bedel anahtar teslim ve %21.57 ‘si birim fiyat esaslı sözleşme tipi şeklindedir. Görüldüğü gibi ankette yer alan projelerin büyük bir kısmı götürü bedel anahtar teslim sözleşme tipindedir.
97
Anketin altıncı sorusunda firmanın ankete konu olan projelerindeki rolünün ne olduğunun belirtilmesi istenmiştir. Buna göre ankete dahil olan projelerdeki firmanın rolüne ait bilgiler Çizelge 7.6 ve Şekil 7.6’da gösterilmiştir.
Çizelge 7. 6: Ankete konu olan projelerdeki firmanın rolü.
Firmanın Projedeki Rolü Proje Yüzdesi (%)
Ana yüklenici 76,47
Ortak girişim üyesi 3,92
Konsorsiyum üyesi 19,61
TOPLAM 100,00
Şekil 7. 6: Ankete konu olan projelerdeki firmanın rolü (%).
Yukarıda Çizelge 7.6 ve Şekil 7.6’da gösterildiği gibi, firma ankete konu olan projelerin % 76,47 ‘sında ana yüklenici, %19,61 ‘inde konsorsiyum üyesi ve %3.92 ‘sinde ortak girişim üyesi olarak projelere teklif vermiştir. Yukarıdaki şekil ve çizelgelerden firmanın %76,47 gibi büyük bir oranla ankete konu olan projelere ana yüklenici olarak teklif hazırladığı görülmektedir.
98
Anketin yedinci sorusunda, ankete konu olan projeler için sözleşmelerde verilen avans yüzdelerini öğrenmek amacıyla firmaya bir soru yöneltilmiştir. Ankete konu olan projelerde sözleşmede yer alan avans yüzdelerine ait bilgiler Çizelge 7.7 ve Şekil 7.7’ de belirtilmiştir.
Çizelge 7. 7: Ankete konu olan projelerde sözleşmede yer alan avans yüzdesi. Sözleşmede yer alan avans (ön
ödeme) yüzdesi : % Proje Yüzdesi (%) 0 - %9 19,61 %10 -%14 47,06 %15 -%19 19,61 >20% 13,73 TOPLAM 100,00
Şekil 7. 7: Ankete konu olan projelerde sözleşmede yer alan avans yüzdesi (%).
Ankete konu olan projelerin %47,06’sında %10-%14 arasında, %19,61’inde %15- %19 arasında, %19,61 ‘inde 0-%9 arasında ve %13,73’ünde %20 ‘den daha büyük bir oranda avans yüzdeleri istenmektedir. Bu durumda anketteki projelerin çoğunluğunda % 10 ile % 14 arasında avans yüzdesi miktarları değişmektedir.
99
Anketin diğer bir sorusunda, ankete konu olan projeler için sözleşmelerde işveren tarafında istenen kesin teminat yüzdelerinin belirtilmesi istenmiştir. Ankete konu olan projelerde istenen sözleşmede yer alan kesin teminat yüzdelerine ait bilgiler Çizelge 7.8 ve Şekil 7.8’ de belirtilmiştir.
Çizelge 7. 8: Ankete konu olan projelerde sözleşmede yer alan kesin teminat mektubu yüzdesi.
Sözleşmede yer alan kesin teminat mektubu yüzdesi : % Proje Yüzdesi (%) %1-%1,99 1,96 %2-%2,99 39,22 %3-%4,99 5,88 %5-%9,99 49,02 ≥%10 3,92 TOPLAM 100,00
Şekil 7. 8: Ankete konu olan projelerde sözleşmede yer alan kesin teminat mektubu yüzdesi (%).
Çizelge 7.8 ve Şekil 7.8’ de gösterildiği gibi, ankete konu olan projelerin %49,02’sinde %5-%9,99 arasında, % 39,22’sinde %2-%2,99 arasında, %5,88 ‘inde %3-%4,99 arasında, %3,92’sinde %10 dan daha fazla ve %1,96’sında %1-%1,99 arasında işveren tarafında kesin teminat yüzdeleri istenmektedir. Tez kapsamında
100
anket çalışmasına dahil olan projelerin büyük bir çoğunluğunda kesin teminat yüzde %5-%9,99 oranları arasında değiştiği görülmektedir.
Anketin dokuzuncu sorusunda, ankete konu olan projeler için teklif hazırlamak için ne kadar süre harcadıkları belirtilmeleri istenmiştir. Çizelge 7.9 ve Şekil 7.9’ da firmanın projelere ait harcadıkları teklif hazırlama süresine ait bilgiler gösterilmektedir.
Çizelge 7. 9: Ankete konu olan projeler için ihaleye hazırlık süresi (gün). İhaleye hazırlık süresi (gün) Proje Yüzdesi
(%) 10-19 gün 19,61 20-29 gün 47,06 30-39 gün 27,45 ≥40 5,88 TOPLAM 100,00
Şekil 7. 9: Ankete konu olan projeler için ihaleye hazırlık süresi (gün) (%).
Çizelge 7.9 ve Şekil 7.9’ da görüldüğü gibi, firma ankete konu olan projelerin %47,06’sı için 20-29 gün arasında, %27,45’i için 30-39 gün arası, %19,61’i için 10- 19 gün arası ve %5,88’i için 40 günden fazla teklif hazırlamak için çalışmıştır.
101
Anketin diğer bir sorusunda ankete konu olan projelerin gerçekleştiği bölgelerin neler olduğuna dair bir soru yöneltilmiştir. Çizelge 7.10 ve Şekil 7.10’ da projelerin gerçekleştiği bölgelerin oranları hakkında bilgiler verilmiştir.
Çizelge 7. 10: Ankete konu olan projelerin gerçekleştiği bölgeler. Projenin gerçekleştiği bölge Proje Yüzdesi (%)
Avrupa 1,96 Afrika 43,14 Orta Doğu 29,41 Bağımsız Devletler Topluluğu 25,49
TOPLAM 100,00
Şekil 7. 10: Ankete konu olan projelerin gerçekleştiği bölgeler.
Ankete konu olan projelerin, %43,14 ‘ü Afrika, %29,41’i Orta Doğu, %25,49 ‘u Bağımsız devler topluluğu ve %1,96’sı da Avrupa bölgelerinde yer almaktadır. Çizelge 7.10 ve Şekil 7.10’a bakıldığında şirketin iş alabilmek için çalıştığı ülkelerin çoğunluğunun Afrika bölgesinde ve bu bölgeyi sırasıyla Orta Doğu ve Bağımsız devletler topluluğundaki ülkeler olduğu görülmektedir.
7.3.2 Anketteki teklif kararını etkileyen faktörlerle ilgili soruların değerlendirilmesi
Ankette teklif kararını etkileyen faktörlerle ilgili sorular altı başlık altında toplanmıştır. Her başlık altında sorulan soruların 0-5 aralığında derecelendirilerek cevaplandırılması istenmiştir. Derecelendirmede “0” değeri ilgili faktörün hiç etkilemediğini, “5” değeri ise ilgili faktörün yüksek derecede etkilediğini
102
göstermektedir. Diğer “1”, “2”, “3” ve “4” değerleri ise artan bir şekilde etki derecelerini belirtmektedir. Verilen cevapların proje sayısına göre ortalamaları alınarak değerlendirme yapılmıştır. Ortalamalar alınırken teklif verilen projeler ve teklif verilmemiş projeler için ortalamalar ikiye ayrılmıştır.
7.3.2.1 İhaleye hazırlık faktörleri
İhaleye hazırlık faktörleri başlığı altında hazırlanan sorular aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Ankete konu olan teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projelere için sorulan sorulara verilen cevapların ortalamaları Çizelge 7.11’de belirtilmektedir. Çizelge 7. 11: İhaleye Hazırlık Faktörlerinin 0-5 aralığında derecelendirilmesi.
İhaleye Hazırlık Faktörleri
Teklif verilmiş proje ortalamaları Teklif verilmemiş proje ortalamaları
İhale dökümanlarıdan kaynaklı faktörler
1.Projenin detay pafta ve mahal listelerinin karışıklığı ihale
hazırlığında teknik ofise zorluk yaşatmıştır. 1,61 3,70
2.Tasarım (statik-mimari-elektrik-mekanik) detaylarında veya
teknik şartnamelerde hatalar/eksiklikler mevcuttur. 1,61 3,65 3.İhale sürecinde zemin etüdü raporları yeterince
hazırlanmamıştır. 1,16 3,00
4.İhale dokümanlarında eksik bilgilendirme ya da belirsizlikler
mevcuttur (işin kapsamı, kilit tarihler, sözleşme türü, vb.). 1,39 3,85 5.İhale dokümanlarının birbirleri arasında tutarsızlık mevcuttur. 1,26 3,50 6.İhale dokümanlarında rakamsal hatalar göze çarpmaktadır.
(Çizimlerdeki boyutsal hatalar, keşif cetvelindeki metraj
hataları, vb. ) 1,19 3,45
Yüklenici firmanın mevcut durumuyla ilgili ve proje
kaynaklı faktörler
7.İhaleye hazırlık süresi yetersizdir ya da ihale ekibinin iş
yoğunluğu fazladır. 1,65 4,30
8.İhale departmanının benzer projelere ilişkin tecrübe
noksanlığı bulunmaktadır. 1,07 2,55
9.Projenin yapılacağı bölge için geçerli inşaat teknik
şartnameleri ve standartları bilinmemektedir. 1,61 3,10 10.Şantiye sahası ziyareti ve mevcut durum tespiti konularında
eksik çalışma yapılmıştır. 1,23 3,20
11.Finansal ve ekonomik faktörler etkisini göstermektedir. 1,94 3,30
12.Diğer (lütfen belirtiniz.)
103 7.3.2.2 Proje yapımına etki edecek faktörler
Proje yapımına etki edecek faktörler başlığı altında hazırlanan sorular aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Ankete konu olan teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projelere için sorulan sorulara verilen cevapların ortalamaları Çizelge 7.12’de belirtilmektedir.
Çizelge 7. 12: Proje Yapımını Etkileyen Faktörlerinin 0-5 aralığında derecelendirilmesi.
Proje Yapımını Etkileyen Faktörler
Teklif verilmiş proje ortalamala rı Teklif verilmemiş proje ortalamala rı
1.Projenin yapılacağı bölgede, şartname ve projeye uygun
malzeme ve ekipman temininde problemler mevcuttur. 1,74 3,25 2.Firmanın işin yapılacağı bölgede taşeron ve tedarikçilerle
irtibatı yoktur. 1,29 3,35
3.Firma çalışanları projede kullanılacak yeni inşaat
teknolojileri/makine ve ekipmanlar konusunda tecrübesizdir. 1,16 2,55 4.Ülkede yerel vasıflı işçi bulunmasında zorluklar
mevcuttur. 3,29 3,65
5.Ülkede yerel vasıflı işçi maliyetleri aşırı yüksektir. 1,35 2,50 6.İşçi ve diğer çalışanların ülkeye girişini ve çalışmasını
kısıtlayan/vize alınmasını zorlaştıran yasal düzenlemeler
mevcuttur. 1,35 2,15
7.3.Ülke sınıfından işçi çalıştırmak ile ilgili yasal zorluklar
yaşanmaktadır. 1,35 1,50
8.Çalışılacak taşeronlardan (varsa) kaynaklanabilecek
gecikme riski yüksektir. 1,90 3,45
9.İklim koşullarından kaynaklanabilecek gecikme riski
yüksektir. 1,55 1,75
10.Hatalı imalattan kaynaklanabilecek gecikme riski
yüksektir. 1,42 2,95
11.Talep edilen teslim süresi, projenin kapsamı için
yetersizdir. 1,84 3,00
12.Firmanın mevcut makine parkı, proje için
yetersiz/projeye uygun değildir. 1,65 2,90
13.Diğer (lütfen belirtiniz.)
104 7.3.2.3 Ülke faktörleri
Ülke faktörleri başlığı altında hazırlanan sorular aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Ankete konu olan teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projelere için sorulan sorulara verilen cevapların ortalamaları Çizelge 7.13’de belirtilmektedir.
Çizelge 7. 13:Ülke Faktörlerinin 0-5 aralığında derecelendirilmesi.
Ülke Faktörleri Teklif verilmiş proje ortalamaları Teklif verilmemiş proje ortalamaları
1.Ülkede yolsuzluk ve rüşvet yaygındır. 2,23 2,50
2.Ülkeye malzeme girişlerini kısıtlayan düzenlemeler
mevcuttur (sertifika problemleri, vb.). 3,13 3,30
3.Ülkede bürokrasi yavaş işlemektedir. 3,06 2,95
4.Ülkede şantiye güvenliğinin sağlanması konusunda
endişeler mevcuttur. 1,05 1,10
5.Ülkede ekonomik istikrarsızlık/ekonomik kriz mevcuttur. 1,35 1,20 6.Ülkede kanun ve kararnameleri çok sık değişmektedir ve
firma bu konuda tecrübesizdir (yasal kısıtlamalar, imar-
vergi-ticaret kanunları, vb.). 1,05 1,10
7.Ülke bankacılık sistemi yetersizdir/para transferi
işlemlerinde zorluk yaşanmaktadır. 3,03 3,05
8.Ülkede inşaat, şantiye kuruluşu ve izinler için ödenmesi
gereken komisyonlar yüksektir. 2,58 2,75
9.Diğer (lütfen belirtiniz.)
0: İlgisiz 1: Çok Düşük 2: Düşük 3: Orta 4: Yüksek 5: Çok Yüksek 7.3.2.4 Sözleşme faktörleri
Sözleşme faktörleri başlığı altında hazırlanan sorular aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Ankete konu olan teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projelere için sorulan sorulara verilen cevapların ortalamaları Çizelge 7.14’de belirtilmektedir.
105
Çizelge 7. 14: Sözleşme Faktörlerinin 0-5 aralığında derecelendirilmesi.
Sözleşme Faktörleri Teklif verilmiş proje ortalamaları Teklif verilmemiş proje ortalamaları
1.Sözleşme tarafların anlayış birliğini büyük ölçüde
sağlayacak uluslararası standartlara uygun değildir. 1,35 2,20 2.Sözleşmede tarafların yetki ve sorumlulukları açık ve
anlaşılır bir biçimde belirtilmemiştir. 1,42 2,50
3.Tasarımdaki gecikmeler ile ilgili sözleşme maddeleri
riski yüklenici firmaya yüklemektedir. 1,74 2,85 4.Tasarımdan veya zemin raporlarındaki kusurlardan
doğan gecikmeler ve ilave maliyetlerle ilgili sözleşme
maddeleri riski yüklenici firmaya yüklemektedir. 1,84 2,90 5.Sözleşmede yer alan eskalasyon koşulu yükleniciyi
tatmin etmemektedir. 1,55 2,10
6.Tasarım değişiklikleri ve ilave imalatlarla ilgili fiyat farkı talep edilecek durumları içeren sözleşme
maddeleri yükleniciyi tatmin etmemektedir. 1,77 1,80 7.Sözleşme kurundaki dalgalanmalarla ilgili sözleşme
maddeleri yükleniciyi tatmin etmemektedir. 1,68 2,60 8.Sözleşmede gecikme cezası uygulanacak durumlar
açık ve anlaşılır olarak belirlenmemiştir. 1,10 2,45
9.Mücbir sebeplerin içeriği sözleşmede açık ve anlaşılır
olarak belirlenmemiştir. 1,04 1,15
10.Anlaşmazlıkların çözümü ile ilgili madde
Yükleniciyi tatmin etmemektedir. 1,71 1,80
11.Sözleşmede yer alan “retention money–kabul
kesintisi” yüzdesi piyasa standartlarına göre yüksektir. 1,13 2,40 12.Gecikme cezası miktarı piyasa standartlarına göre
yüksektir. 1,16 2,60
13.Sözleşmede işverenin hak edişleri zamanında ödeyememesi halinde yüklenicinin hakları tam
anlamıyla korunmamıştır. 1,42 2,40
14.Hak ediş, avans ve diğer ödemelere ilişkin maddeler
yetersizdir. 1,42 2,45
15.İşveren, kontrol, tasarımcı ve müteahhit ilişkileri
yeterli düzeyde ve açıkça şekillendirilmemiştir. 1,32 2,60
16.Diğer (lütfen belirtiniz.)
106 7.3.2.5 Firma kazancına yönelik faktörler
Firma kazancına yönelik faktörler başlığı altında hazırlanan sorular aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Ankete konu olan teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projelere için sorulan sorulara verilen cevapların ortalamaları Çizelge 7.15’de belirtilmektedir.
Çizelge 7. 15: Firma Kazancına Yönelik Faktörlerin 0-5 aralığında derecelendirilmesi.
Firma kazancına yönelik faktörler
Teklif verilmiş proje ortalamaları Teklif verilmemiş proje ortalamaları
1.Teklif verilen proje yüklenici firmanın marka
gücünü ve kimliğini güçlendirecektir. 3,77 3,25 2.Teklif verilen proje yüklenici firmanın
uluslararası pazardaki payını ve egemenliğini
arttıracaktır. 3,42 3,05
3.Teklif verilen proje yüklenici firmanın diğer
firmalarla uzun dönemli ilişkilerini arttıracaktır. 3,23 2,65 4.Teklif verilen proje yüklenici firmanın ana
personelinin gelişimine ve tecrübe kazanmasına
katkıda bulunacaktır. 3,97 3,25
5.Teklif verilen proje yüklenici firmanın gelecekte benzer projeleri almasında büyük katkı
sağlayacaktır. 4,07 3,05
6.Teklif verilen proje yüklenici firmaya uzun
dönemde kar sağlayacaktır. 3,42 2,80
0: İlgisiz 1: Çok Düşük 2: Düşük 3: Orta 4: Yüksek 5: Çok Yüksek
7.3.3 Anket sonuçlarının genel değerlendirilmesi
İhaleye hazırlık faktörleri içerisinde ankete konu olan teklif verilmiş projelerde en fazla etkili olan faktörün 1,94 derecesiyle finansal ve ekonomik faktörlerinin etkisinin, ankete konu olan teklif verilmemiş projelerde ise 4,30 derecesiyle ihaleye hazırlı süresinin yetersiz olması ya da ihale ekibinin iş yoğunluğunun fazla olması ve 3,85 derecesiyle ihale dokümanlarında eksik bilgilendirme ya da belirsizliklerin mevcut olması (işin kapsamı, kilit tarihler, sözleşme türü, vb.) faktörlerinin olduğu ortaya çıkmıştır. 0-5 aralığında 1,94 derecesi düşük ve 4,30 derecesi de yüksek önem sınıfına denk gelmektedir. Bu faktör grubundaki en az etkili olan faktörlerin teklif
107
verilmiş projeler arasında 1,07 derecesiyle ihale departmanının benzer projelere ilişkin tecrübe noksanlığı bulunması, teklif verilmemiş projelerde ise 2,55 derecesiyle yine aynı faktörün etkili olduğu görülmektedir. 0-5 aralığında 1.07 derecesi çok düşük ve 2,55 derecesi de orta önem sınıfına denk gelmektedir.
Teklif verilmiş projeler arasında finansal ve ekonomik faktörlerin etkisinin önemli bir derecede etkisini göstermemesini firmanın söz konusu projelerin teklif hazırlama dönemlerindeki firmanın finansal ve ekonomik açıdan durumunun iyi olmasına ve finansman sağlayıcılar tarafından gerekli kaynaklara sahip olduğu düşünülmektedir. Teklif verilmemiş projeler arasında ise ihale dokümanlarındaki eksik bilgiler ve belirsizliklerin olması ve teklif hazırlık süresinin yetersiz olması yüksek önem derecesinde etkisini göstermektedir. Söz konusu projelerin ihale dokümanlarının düzgün bir şekilde hazırlanmaması ve bu durumun firmanın teklif departmanın mevcut iş yoğunluğuyla birleşmesiyle hazırlanacak yanlış tekliflerin ileriki zamanlarda firmaya büyük zararlar getireceği düşünülerek firmanın bu riski almak istemediği düşünülmektedir. Teklif verilmiş ve verilmemiş projelerde ihaleye hazırlık riski grubunda en az etkili faktörün firmanın ihale departmanın benzer projeler ilişkin tecrübe noksanlığının bulunması görülmektedir. Bunun sebebi olarak ta firmanın ihale departmanında çalışan kişilerin yeterli bilgiye ve tecrübeye sahip olması gösterilebilmektedir.
Proje yapımına etki edecek faktörler grubu içerisinde teklif verilmiş projeler içerisinde en fazla etkili olan faktörün 3,29 derecesiyle ülkede yerel vasıflı işçi bulunmasında yaşanan zorlukların mevcut olması; teklif verilmemiş projeler arasında ise 3,65 derecesiyle yine aynı başlıklı faktör grubunun etkisi ortaya çıkmıştır. 0-5 aralığında 3,29 derecesi orta ve 3,65 derecesi ise yüksek önem sınıfına denk gelmektedir. Bu faktör grubundaki en az etkili olan faktörlerin teklif verilmiş projeler arasında 1,16 derecesiyle firma çalışanlarının projede kullanılacak yeni inşaat teknolojileri/makine ve ekipmanlar konusunda tecrübesiz olması, teklif verilmemiş projelerde ise 1,50 derecesiyle 3.Ülke sınıfından işçi çalıştırmak ile ilgili yasal zorluklar yaşanması ile ilgili faktörün etkili olduğu görülmüştür. 0-5 aralığında 1,16 derecesi çok düşük ve 1,50 derecesi de düşük önem sınıfına denk gelmektedir.
Teklif verilmiş ve verilmemiş projeler arasında projenin gerçekleşeceği ülkedeki yerel vasıflı işçi bulunmasının zorluğu her durum için en fazla etki eden faktör olarak
108
kendini göstermektedir. Yurt dışı inşaat işlerinin genellikle az gelişmiş ülkelerde gerçekleştiği ve ankete konu olan firmanın da projelerinin çoğunlukla bu bölgelerde olduğu düşünülürse bu faktörün etkisinin nedeni olarak görülmektedir. Teklif verilmiş projeler arasında firma çalışanlarının projede kullanılacak yeni inşaat teknolojileri/makine ve ekipmanlar konusunda tecrübesizliği teklif karar sürecinde fazla bir etkisinin olmadığı ve firmanın çalışmalarının inşaat teknolojisini yeterince takip ettiği ortaya çıkmaktadır. Teklif verilmemiş projeler arasında ise projenin gerçekleşeceği ülkede üçünü ülke sınıfından işçi çalıştırmak ile ilgili yasal zorluklar firmayı en az etkileyen faktör olarak ortaya çıkmakta ve firmanın proje ülkelerinde yeterli derecede kuvvetli ilişkilerinin olduğu ve bu gibi yasal zorlukların aşıldığı düşünülmektedir.
Ülke faktörleri grubu içerisinde teklif verilmiş projeler arasında en fazla etkili olan faktörün 3,13 derecesiyle ülkeye malzeme girişlerini kısıtlayan düzenlemeler mevcut olması (sertifika problemleri, vb.), teklif verilmemiş projeler arasında ise 3,30 derecesiyle yine aynı faktörün etkili olduğu ortaya çıkmıştır. 0-5 aralığında 3,13 ve 3,30 dereceleri orta önem sınıfına denk gelmektedir. Bu faktör grubundaki en az etkili olan faktörlerin teklif verilmemiş projelerde ise 1,05 dereceleri ile ve teklif verilmemiş projeler arasında 1,10 dereceleri ile ülkede şantiye güvenliğinin sağlanması konusunda endişeler mevcut olması ve yine aynı derecelerle etkili olan ülkede kanun ve kararnameleri çok sık değişmekte olması ve firmanın bu konudaki tecrübesiz olması (yasal kısıtlamalar, imar-vergi-ticaret kanunları, vb.) gibi faktörlerin etkili olduğu ortaya çıkmıştır. 0-5 aralığında 1,05 ve 1,10 dereceleri çok düşük önem sınıfı denk gelmektedir.
Teklif verilmiş ve verilmemiş projeler arasında projenin gerçekleşeceği ülkedeki malzeme girişlerini kısıtlayan düzenlemelerin olması ve sertifika gibi problemlerin mevcut olması firmalara oldukça zorluklar yaşatmaktadır. Özellikle firmanın işlerinin Orta Doğu ve Afrika bölgelerinde ve Müslüman ülkeler de olması, bu ülkelerin bazı batı ülkelerine karşı gösterdiği siyasi ve politik etkenlerle birleştiğinde bu ülke kökenli malzemelerin ülkeye girişinde zorluklar çıkarmaktadır. Örnek olarak projenin zamanında bitirilmesi için çok önemli bir malzeme sadece söz konusu batılı devletlerdeki üreticiler tarafından sağlanıyorsa bu ürünün muadili olan ürünü başka ülkelerden bulabilmek için uzun araştırmalar yapılması gerekmektedir. Bu durum söz konusu malzemenin fiyatını değiştirmekte ve toplam teklif fiyatına yansıtılmaktadır.
109
Teklif verilmiş ve teklif verilmemiş projeler arasında işe girip girmeme kararı verilirken en az etkili olan faktörün projenin gerçekleşeceği ülkede kanun ve kararnameleri çok sık değişmekte olması ve firmanın bu konuda tecrübesiz olması faktörü olduğu görülmektedir. Bunun sebebi olarak ta firmanın iş almak istediği ülkelerde daha önceden tecrübesinin olması ve uzun yıllar bu ülkelerdeki sosyal, ekonomik ve siyasal durumların yakından takip edilmesi bu faktörün teklif karar sürecinde fazla bir etkisinin olmadığını ortaya çıkarmaktadır.
Sözleşme faktörleri grubu başlığı altında teklif verilmiş projeler arasında en fazla etkili olan faktörün 1,84 derecesiyle tasarımdan veya zemin raporlarındaki kusurlardan doğan gecikmeler ve ilave maliyetlerle ilgili sözleşme maddelerinin riski