75 Ankara’nın Kültürel Değerleri
T
aş oyunları içerisinde en çok oynanan ve özellik-le kız çocuklarının oynadığı beceri oyunudur.Prof. Dr. Metin And, Oyun ve Bügü kitabında, oyunun çok eskiden aşıklarla da oynandığını ifade et-mektedir. Beştaşın oynanma şekli ise şöyledir: Beştaş, iki ya da daha fazla kişiyle oynanır. Oyun yeri olarak genel-likle ev tercih edilmekte olup öncegenel-likle beş tane yuvar-lak taş bulunur. Bu taşlar çabuk atılıp çabuk yakalamaya yarayan nitelikte yuvarlak ve pürüzsüz olmalıdır. Oyuna başlamak için taşlar, düz bir zemine atılır.
Oyunda birinci aşamada taşlar yere serbestçe bırakı-lır. Ebe yerdeki taşlardan uygun olanını seçer. Seçtiği taşı havaya atar. Her attığında yerden bir taş alıp havaya at-tığı taşı yakalar. Yerdeki taş bitinceye kadar işlem devam eder. Eğer havaya attığı taşı kapamaz veya yerden almak istediği taştan başka taşa dokunursa oynama hakkını ar-kadaşı kazanır.
İkinci aşamada taşlar yere bırakılır. Taşların içinden uygun olanı ele alınır. Yerdeki taşlar ikişerli olarak alın-maya çalışılır.
Üçüncü aşamada taşlar yere atılır, taşın biri tekli ola-rak ele alınır. Diğer üçü tek seferde alınmaya çalışılır.
Dördüncü aşamada taşlardan uygun olan bir tanesi havaya atılır. Yerde kalan dört taş bir seferde alınmaya çalışılır.
Oyunun beşinci aşamasında ki bu aşamaya “köprü”
denir, amaç taşları teker teker köprünün altından
geçir-mektir. Taşlar yere atılır. Başparmak ve işaret parmağının Beştaş oyunu
76 Ankara’nın Kültürel Değerleri
arası açılarak bir kale görüntüsü verilmeye çalışılır. Oyuncu yerden bir tane uygun taşı eline alır. Rakip oyuncu en son parmağın arasın-dan geçecek taşı seçer. Bu taş, diğer taşların parmaklar arasınarasın-dan ge-çirilmesine engel olacak taştır. Oyuncu eline aldığı taşı havaya atar.
Havaya attığı esnada yerdeki taşı kaleden geçirmeye çalışır. Bunun için iki hakkı vardır. Birinci seferde taşı düzeltir. İkinci seferde taşı parmakları arasından geçirir. Eğer bu esnada taşı başka bir taşa çarp-tırır veya havaya attığı taşı kapamazsa hakkını rakip oyuncuya verir.
Altıncı aşamada işaret parmağı ve orta parmak ile bir üçgen ya-pılır. Taşlar teker teker bu üçgenin altından geçirilir.
Yedinci aşamada ise başparmak ve işaret parmağı ile yuvarlak yapılır. Taşlar teker teker yuvarlağın içine geçirilir. Tüm bunlardan sonra oyunun final bölümüne geçilir. Taşların tamamı avucun için-den hafifçe yukarı doğru atılır ve avucun tersiyle taşlar tutulmaya çalışılır. Avucunun tersinde en çok taş kalan oyuncu oyunu kazanır.
Beştaş oyunu; Ankara ve ilçelerinde yukarda anlatılan şekilde oynanır. Bu oyun Ankara’nın geleneksel çocuk oyunlarından olup taş oyunları sınıflandırılmasında yer almaktadır.
Beştaş oyunu
77 Ankara’nın Kültürel Değerleri
TESPİT KURULU ÜYELERİ
İl Kültür ve Turizm Müdürü Doğan ACAR, Müdür Yardımcısı Hikmet YÜKSEL, Şube Müdürü Semra TÜRKER, Folklor Araş-tırmacısı Eylem YÜZGENÇ, Folklor AraşAraş-tırmacısı Özlem KO-NUKÇU, Prof. Dr. Taciser ONUK, G.Ü Öğretim Üyesi Doç.
Dr. Feriha AKPINARLI, G.Ü. Araştırma Görevlisi Petek ERSOY İNCİ, G.Ü. Araştırma Görevlisi Dr.Gülten KURT, A.Ü. Araştır-ma Görevlisi Dr.Ayşem YANAR, G.Ü. OkutAraştır-man Yaprak Pelin YILMAZOĞLU, A.Ü. Araştırma Görevlisi Pınar KASAPOĞLU AKYOL, UNİMA Genel Sekreteri Hayrettin İVGİN, Ankara Ku-lübü Bşk. Dr. Metin ÖZASLAN, Halk Ozanları Kültür Derneği Bşk. Kenan ŞAHBUDAK, Avrasya Yazarlar Birliği Gn. Bşk. Yakup DELİÖMEROĞLU, Daire Başkanı-Araştırmacı Emekli Ahmet ÇAKIR
78 Ankara’nın Kültürel Değerleri
KAYNAKÇA
*AHİOĞLU, E. Nihal (2008), “Türkiye’de Oyun ve Oyuncak Kültürü”, Folklor/Edebiyat, 14 / 55 63-71.
*AND, Metin (1979), “Çocuk Oyunlarının Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi”, Ulusal Kültür / Üç Aylık Kültür Dergisi, 4 Nisan.
*AND, Metin ((1974), “Oyun ve Bügü, Türk Kültüründe Oyun Kavramı”, Türk Dili, 30 / 278, 915-917.
*AYRAL, Naci ((1936) , “Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri Dergisi, 58: 159-160.
*BARAN, Musa (1974), “Folklorda Çocuk Oyunları”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara: Başbakanlık Bası-mevi, 340-343.
*BARAN, Musa (1977) , “Çocukların İlk Oyunları”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri (Halk Müziği-Oyun-Eğlence), Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 129-141.
*BORATAV, Pertev Naili (1991) , “Türkülü Çocuk Oyunları”, Folklor ve Edebiyat, Cilt: 2, İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
*CENGİZ, Serpil A. (1996) , Karadeniz Ereğli Örneğinde Çocuk Oyunlarının Halk Bilim Açısından Değerlendirilmesi, Yayınlanma-mış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
*ERSOY, Petek (2012), “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Geleneksel Çocuk Oyunları”, Marmara Ünv. Eğt. Fak. III. Dünya Oyun Oynama Günleri, İstanbul.
*GÜMÜŞTAŞ, Nihal, Geleneksel Çocuk Oyunlarından Çağdaş Eğitimde Yararlanılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstan-bul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
*OĞUZ, M. Öcal - Petek Ersoy (2011), 1960’lardan Günümüze Türk Sinemasının Geleneksel Çocuk Oyunları, Ankara: Gazi Üni-versitesi.
*OĞUZ, M. Öcal - Petek Ersoy (2005), Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları.
*OĞUZER, Şeyda (1974) , “Çubuk’un Kızılöz Köyü’nde Kalaycı Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları, 302: 7090.
*ONUR, Bekir - Neslihan Güney (2002), Türkiye’de Çocuk Oyunları: Derlemeler, Ankara: Ankara Ünv. Çocuk Kült. Arş. ve Uyg.
Merkezi Yayınları.
*ONUR, Bekir - N. Çelen (2002), “Geleneksel ve Modern Çocuk Oyunları Üzerine Düşünceler”, Bursa Halk Kültürü, Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı (4-6 Nisan 2002), Cilt: 2, Bursa: Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü,513-522.
79 Ankara’nın Kültürel Değerleri
*ORTAÇ, Yusuf Ziya (1934), Anadolu’da Eski Çocuk Oyunları, İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
*ÖZDEMİR, Nebi (2006), Türk Çocuk Oyunları I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
*ÖZHAN, Mevlüt (1990), Çocuk Oyunlarımız, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
*ÖZHAN, Mevlüt (1997), Türkiye’de Çocuk Oyunları Kültürü, Ankara: Feryal Matbaası.
*ÖZHAN, Mevlüt-Malik Muratoğlu (1997), Türk Cumhuriyetlerinde Çocuk Oyunları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
*SAKAOĞLU, Yurdanur (1980), Çocuklara ve Gençlere Oyunlar ve Eğlenceler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
*YAMAKOĞLU, Cihan (2001), “Türkiye’de Çocuk Oyunları”, Erdem, Türk Halk Kültürü Özel Sayısı III, Cilt: 13, 39 (Eylül).
80 Ankara’nın Kültürel Değerleri