117 Ankara’nın Kültürel Değerleri
Ç
iğdem, çok yıllık, yumrulu ve sarı ya da mavi çiçekli otsu bitki olarak tanımlanır. Çiçekler, türüne bağlı olarak ilkbahar ya da sonbaharda açar. İlkbaharda çiçeklenen türlerin, yumurtalığı toprak altında kalan uzun çiçek tüpleri vardır. Çiçekler geceleri ya da kötü havalarda kapanır. Çiğdemin ana yurdu Alpler, Güney Avrupa ve Ak-deniz’dir. Çiçeklerinden dolayı bahçecilikte aranan ve sevi-len bir bitkidir. Yumruları Türkiye’de çiğ olarak ya da külde pişirilerek yenir. Ayrıca yemeği de yapılır. Yemekleri arasın-da çiğdem pilavı, çiğdem aşı, çiğdem sütlüsü başta gelir. Ka-radeniz Bölgesi’nde una bulayıp kızartması yapılır. Baharın ilk günlerinde toplanıp demet haline getirilen sarı çiğdemler, Ankara şehir merkezinde seyyar satıcılarca tüketime sunulur.Tüm dünyada kıştan bahara geçiş, çeşitli uygulamalar-la kutuygulamalar-lanır. Anadolu ve Ankara’da baharın gelişi için yapıuygulamalar-lan kutlamalardan biri, “çiğdem günü”dür. Baharın gelişinin en güzel habercileri kır çiçekleri ve göçmen kuşlardır. Halk ara-sında cemrelerin düştüğü günden sonra baharın müjdecisi sıcaklıkların yükselmeye başlayacağına inanılırken baharın diğer bir müjdecisi de çiğdemlerin çıkmaya başlamasıdır.
Çiğdem çiçeği, mart ve nisan aylarında karın altından çı-kan ilk çiçeklerden biri olduğu için baharın müjdecisi kabul edilir ve bu nedenle Anadolu’nun birçok yöresinde ve Anka-ra’da çiğdem günü çeşitli etkinlikler ile kutlanır.
Çiğdem gününde çocuklar veya gençler kırlara çıkarak
“kösküç” dedikleri değneklerle çiğdem toplar. Çubuk yardı-mıyla, köküyle birlikte itina ile çıkardıkları çiğdemler kuru bir çalının ya da ağacın dallarına takılır. Bu iş için en uygun dallar, iğde dallarıdır. Dallar dikenli olduğu için çiğdem so-ğanlarını tutturmak daha kolay olmaktadır. Bu kuru dallar
Çiğdem çiçeği
118 Ankara’nın Kültürel Değerleri
kıtlığı, verimsizliği yani kış günlerini, dalların uçlarına takılan çiğdem çiçekleri ise bolluğu, bereketi yani yaz gün-lerini sembolize eder. Çiğdem, uzun ve kasvetli geçen kara kışın sonunda baharın geldiğinin, açlık ve yokluktan bu-nalan insanlar için bolluk ve bereket günlerinin başladığının simgesidir. Kuru dalların çiğdem ve yeşil yapraklarla süslenmesi, aynı zamanda o ağacın, yeşil bir ağaca dönüşümünü de simgelemektedir. Çiğdemin topraktan çıktığını kim görürse görsün, bunun toplanması ve eğlencesi tamamen çocuklara aittir.
Çocuklar bir araya toplanıp ellerinde çiğdem taktıkları çalıyla köydeki bütün evleri tek tek gezer. Her çaldıkları kapıdan maniler eşliğinde pilavlık malzeme (genelde yağ ve bulgur) toplanır. Bu maniler arasında en yaygını;
“Çiğdem çiğdem çiçecik
manisidir. Yağ veren ev sahibine “Yağı verenin oğlu olsun” denir ve bir tutam sarı çiğdem sunulur. Bulgur verene ise “Bulgur verenin kızı olsun” denir ve sarı çiğdem uzatılır. Maniyi duyup da kapıyı açmayan ev sahibine;
“Dam başında boyunduruk Bekleye bekleye yorulduk Bahşiş verirsen giderik Yoksa akşama dek dururuk”
biçiminde bir maniyle serzenişte bulunulur. Sadece yağ ve bulgur toplanmaz; uygun olan yiyecekler ile para da alınır ve pilavlık malzeme ayrıldıktan sonra kalanlar çocuklar arasında bölüşülür. Maniler eşliğinde bulgur ve yağ toplayan çocuklar ile kırlardan çiğdem söken gençler, büyük bir meydanda bir araya gelir. Büyüklerin yardımıyla
119 Ankara’nın Kültürel Değerleri
pilavlık malzemelerden pilav yapılır ve içine de soyulmuş çiğdem yumruları veya taze çiğdem yaprakları konulur. Bu pilavın adı “çiğdem pilavı”dır. Çiğdem pilavı kadınlı erkekli tüm köy halkına ikram edilir. Halk, bu pilavı yiyerek eğlenir, oyun-lar ve davul zurna ile baharın gelişini kutoyun-lar. Çiğdem pilavından yiyenlerin bir yıl boyunca talihlerinin açık, kısmetlerinin bol olacağına inanılır.
Hava sıcaklıklarının orta seviyelerde seyretmesi ile birlikte dağlarda çiğdem çiçekleri doğayı sarıya boyamaya başladığında, Ankara’nın birçok ilçesinde çiğdem toplanır. Çubuk ilçesinin tepelerinde çiğdem, mart ayında açarak bahara merhaba der. Özellikle Çubuk’a bağlı bir Türkmen köyü olan Akkuzulu köyünde, Mart ayında çiğdem aşı şenlikleri düzenlenerek bahar karşılanır.
Bu şenliklerde, köy meydanında çocuklar, gençler, kadınlar ve erkekler bir araya toplanır. Büyük tencereler kurulur ve toplanan çiğdem, bulgur ve yağdan yapılan pilav şenliğe katılan misafirlere ve köy halkına dağıtılır. Yapılan bu pilava
Çiğdem toplama (Çubuk)
120 Ankara’nın Kültürel Değerleri
“çiğdem aşı” denir. Pilavın içine konulan malzemeler, evlerden verilenlere göre çeşitlilik göstermektedir. Akkuzulu köyünde, evlerden yumurta da verildiği için, pilavın içine yu-murta konulduğu tespit edilmiştir. Akkuzulu köyünde şenlik anlamında bir kutlamanın daha önce yapılmadığı, ilk defa 2015 senesinde, köy halkının ve misafirlerin katılımıyla büyük bir coşkuyla kutlanmaya başlandığı öğrenilmiştir.
Türk coğrafyasında nevruzun diğer bir kutlama biçimi çiğdem günüdür. Çiğdem günü geleneğini unutan yeni nesle bu geleneği yeniden tanıtmak ve gelecek kuşaklara aktarmak için her yıl çeşitli etkinliklerle kutlama yapılabilir. Bu konuyla ilgili olarak belediyeler, bulundukları ilçelerde etkinlikler düzenleyebilir ve unutulmaya yüz tutmuş çiğdem günü yeniden canlandırılabilir.
Çiğdem toplayan köy halkı (Çubuk)
121 Ankara’nın Kültürel Değerleri Çiğdem aşı kaynatılması
Çiğdem günü hazırlıkları
122 Ankara’nın Kültürel Değerleri
TESPİT KURULU ÜYELERİ
İl Kültür ve Turizm Müdürü Doğan ACAR, Müdür Yardımcısı Hik-met YÜKSEL, Şube Müdürü Semra TÜRKER, Folklor Araştırma-cısı Eylem YÜZGENÇ, Folklor AraştırmaAraştırma-cısı Özlem KONUKÇU, Folklor Araştırmacısı Dr. Tuba KILIÇ, Folklor Araştırmacısı Der-ya ÖZTÜRK, Prof. Dr. Taciser ONUK, G.Ü Öğretim Üyesi Doç.
Dr. Feriha AKPINARLI, G.Ü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Nursel BAYKASOĞLU, G.Ü. Araştırma Görevlisi Petek ERSOY İNCİ, G.Ü. Araştırma Görevlisi Dr. Gülten KURT, A.Ü. Araştırma Gö-revlisi Dr. Ayşem YANAR, H.Ü. Araştırma GöGö-revlisi Dr. Şirin YIL-MAZ ÖZKARSLI, G.Ü. Okutman Yaprak Pelin ULUIŞIK, H.Ü.
Araştırma Görevlisi Pınar KARATAŞ, A.Ü. Araştırma Görevlisi Pı-nar KASAPOĞLU AKYOL, Araştırmacı-Yazar Hayrettin İVGİN, Daire Başkanı-Araştırmacı Emekli Ahmet ÇAKIR
123 Ankara’nın Kültürel Değerleri
KAYNAKÇA
* OĞUZ, M.Öcal (2014), “Çiğdem Günü”, Bozok Yazıları, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 17-19s.
* OĞUZ, M.Öcal (2014), “Çiğdem Zamanı”, Bozok Yazıları, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 19-21s.
* OĞUZ, M.Öcal (2014), “Bahara ve Yeni Yıla Çocukça Merhaba: Çiğdem Gezmesi”, Bozok Yazıları (2014), Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 21-24s.
* OĞUZ, M.Öcal (2014), “Çiğdem Gezmesi”, Dünya Mirası Olarak UNESCO’da, Bozok Yazıları, Geleneksel Yayıncılık, An-kara, 24-26s.
* OĞUZ, M.Öcal (2014), “Yozgat’tan Paris’e Uzanan Yolda Çiğdem Gezmesi”, Bozok Yazıları, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, 26-28s.
İnternet Siteleri:
* http://www.kulturelmirasmuzesi.com
* https://tr.wikipedia.org
Kaynak Kişi:
* Ayhan ŞAHAN, köy muhtarı, 46 yaşında. (Ankara, Çubuk, Derleme Tarihi: 05.04.2015)
124 Ankara’nın Kültürel Değerleri