Ankara Millet Bahçes

Ankara, tarihte olduğu gibi coğrafi konumundan dolayı Anadolu‟nun merkezinde yer alması sebebiyle tarihi İpek ve Kral Yolu gibi birçok ticaret yoluna ev sahipliği yapmış bir kenttir. Osmanlı‟nın son dönemlerine kadar ticaret ağının önemli bir kavşak noktasında yer alan kentte çok sayıda zanaat ve ticaret faaliyetlerinin yürütüldüğü han, bedesten ve esnaf çarşıları bulunmaktadır.215

Bununla birlikte, kentin nüfusu değişik dinden ve etnik topluluklardan oluştuğu için her grubun sosyal ve dini içerikli mimari yapıları da bir arada bulunmaktadır. Şehirde yaşayan gayrimüslim kesim daha çok ticaret ile uğraşırken Türkler o dönemde geçimini memuriyet ya da çiftçilik ile sağlamaktadır.

XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonraki dönemde Balkanlarda ortaya çıkan etnik grupların ayaklanması ve 1877-78 Türk-Rus savaşının başlamasıyla Ankara‟da nüfus azalmış ve iktisadi yönden de zor bir süreç içerisine girmiştir. Her ne kadar Ankara‟nın sosyal ve ekonomik refah düzeyi gerilese de günümüzdeki il sınırından daha geniş bir alana yayılmış Yozgat, Kayseri, Çorum ve Kırşehir‟i kapsayan vilayet merkeziydi.216 Bu durum Ankara‟yı Anadolu‟nun kalbi haline getirmiş, diğer Osmanlı kentlerine göre daha ayrıcalıklı kılmıştır. Özellikle XIX. yüzyılın sonlarında Ankara ile İstanbul arasına demiryolu ulaşımına açılması Ankara‟nın Avrupa‟ya açılmasını kolaylaştırmış, nüfus hareketini ve ticareti canlanmasına katkı sağlamış, ard bölgesi açısından önemini arttırmıştır.

215

Rıfat Özdemir, XIX. Yüzyılın ilk yarısında Ankara (Fiziki, demografik, idari ve sosyo-ekonomik

yapısı), Ankara 1998, s.25.

Ankara, dönemin diğer şehirlerine oranla çok sayıda çarşı, pazar yerleri ve hanlara sahiptir. Ayrıca cami, medrese ve mescit gibi dini yapıların sayıca fazla olması da Ankara‟yı kamusal mekân yönünden zengin bir Osmanlı kenti yapmıştır. XIX. yüzyılın sonlarına doğru şirin bir Anadolu kasabası görünümünde bembeyaz evler ile kaplı, kaldırımları düzgün etrafı verimli bağlar ile çevrili bir yer olan Ankara kentinde217 bir millet bahçesinin yapılmasına karar verilmiştir. Ankara Millet Bahçesi, arşiv kayıtlarından da anlaşılacağı üzere Ankara Hükümet Konağı‟nın nereye inşa edileceği hususunda yaşanan kararsızlıklar ile gündeme gelmiş, bu durum Dâhiliye Nezâreti başta olmak üzere yerel idareyi uzun bir süre meşgul etmiştir. Özellikle şehrin sakinleri, hükümet konağının belediye bahçesine çok yakın bir yere yapılmasını istememiş, bunun yerine XIV. yüzyıldan kalma Ahi Elvan Camine yakın boş bir arsaya yapılmasını uygun bulmuşlardır.218

Ankara yönetimi ahalinin bu isteğini dikkate almış,219

fakat kesin bir karara varamamıştır. Hükümet konağı, millet bahçesinden uzak bir yere yapılmak istenmiştir. Çünkü çoğunluğu ticaret ile uğraşan kent sakinlerinin kendi ekonomik çıkarları söz konudur.220

Nitekim millet bahçesinin nereye yapılacağı veya çevresinin nasıl değerlendirileceği gibi hususlar vilayet yönetiminin gündemini meşgul etmiştir.

Ankara şehri dışında Edirne, İzmit, Balıkesir gibi şehirlerde de millet bahçesinin nereye yapılması gerektiği ile ilgili benzer hususlar söz konusudur. Özellikle millet bahçelerinin hükümet konağı ya da şehirde bulunan kamusal değeri önemli yapılarının yakınına yapılması daha uygun görülmüştür. Bunun örneklerini Anadolu‟nun diğer şehirlerinde de görmek mümkündür. Edirne‟nin Sarayiçi denilen mevkide bir belediye bahçesi yapımı için imar faaliyetlerine başlanmıştır. Yapılan bahçenin hizmete girmesiyle birlikte bölgede yaşayan halk memnuniyetlerini dile getirmişlerdir.221

Daha sonraları Edirne Belediye Bahçesi yanında bulunan dükkânlar yıkılarak çevresine yol yapılmıştır.222

Balıkesir şehrinde ise Balıkesir Hükümet Konağının karşısında yer alan arsaya belediye tarafından millet bahçesi yaptırılmıştır. Balıkesir Millet Bahçesinin

217 _{Bilal Şimşir, a.g.e., s.45.} 218

B.O.A., Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi, 2043 / 89, 29 Cemâziye‟l-ahir 1310 / 18 Ocak 1893. 219

B.O.A., Bâb-ı âli Evrak Odası, 157 / 11716, 1 Şabân 1310 / 18 Şubat 1893.

220 _{Bahsi geçen bu Hükümet konağının nereye inşa edileceği hususunda ne yerel yönetimin istediği, nede} kent sakinlerinin isteği kabul edilmemiş eski konağın yıkılıp yerine inşa edilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz: Yasemin Avcı, a.g.e., s.126-127.

221

B.O.A., Bâb-ı âli Sadaret Evrakı, 421 / 73, 10 Cemâziye‟l-âhir 1285 / 28 Eylül 1868.

yapılmasının en önemli nedeni bahçenin yanında bulunan saat kulesini korumak istenmesidir.223 Devlet, manevi değeri yüksek ya da tarihi öneme sahip yapıları korumak için çevresinde bulunan arsaları değerlendirmiştir. İzmit Millet Bahçesi, İzmit‟teki kasr-ı hümayunun saltanat kapısı önündeki meydana yapılmıştır.224

Tüm bu örnekler doğrultusunda Osmanlı yönetiminin kent planlamasında izlediği politikalarda millet bahçelerinin, ne kadar önemli bir role sahip olduğu anlaşılmaktadır.

Plan- 2: Ankara Belediye Binası ve Millet Bahçesi225

Yukarıdaki planda yer alan Ankara Millet Bahçesinin gazino kısmı 1918 senesinde Beşinci Kol Ordu tarafından askeri kulüp olarak kullanılmak istenmiştir.226 Ancak Ankara Meclisi tarafından bahçe içindeki gazinonun askeriyeye verilmesi kabul görmemiştir.227

Daha sonra Meclisin verdiği bu karara itiraz edilmiş gazino askeriyeye kiralanmıştır.228

Halkın büyük bir ilgi gösterdiği bu bahçe, kent sakinlerinin ortak buluşma yerlerinden biri olmuş, müzikli eğlenceler, tiyatro gösterileri gibi sosyal hayatı renklenendiren etkinliklere mekân olmuştur. Ankara‟daki sosyal hayata canlılık katan bir diğer kamusal mekân ise, İngiltere Sefarethanesinin bahçesidir. İngiliz elçiliğinin ev

223

B.O.A., Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi Evrakı, 556 / 64, 5 Cemâziye‟l-âhir 1320 / 10 Ağustos 1902.

224 _{B.O.A., Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi Evrakı, 1582 / 57, 6 Cemâziye‟l-evvel 1306 / 8 Ocak 1889.} 225 _{B.O.A., Şûra-yı Devlet Evrakı, 1338 / 17, 17 Şabân 1301 / 12 Haziran 1884.}

226

B.O.A., Şûra-yı Devlet Evrakı, 48 / 39, 28 Zi‟l-ka‟de 1336 / 4 Eylül 1918. 227

B.O.A., Bâb-ı âli Evrak Odası, 4534 / 339977, 7 Zi‟l-hîcce 1336 / 13 Eylül 1918.

sahipliğinde kentin eşrafından önemli kişilerinde davet edildiği bu bahçede müzik dinletileri, çeşitli balolar ve ziyafetler düzenlenmiştir.

Resim- 15: Ankara Sefarethanesi Bahçesinde verilen Çay Ziyafeti229