Bu böl ümde Ankara‟da gecekondu al anl arı na yöneli k uygul a mal ardan bazı ör nekl er veril miĢtir. Yapıl an proj el er gecekondu al anları nda “ Gecekonduyu yı k ma ve gecekondul uyu t aĢı ma” ile “ Gecekondul uyu yerinde kor u ma” ol arak i ki alt gr uba ayrılan “ Yenil e me” ve “Ġyil eĢtir me” baĢlı kl arı altında t opl anmıĢtır. Ayrı ca Ankara‟ da Gecekondu Önl e me Böl gel eri‟nde yapıl an proj el erden de ör nekl er veril miĢtir. Pr oj el eri n Ankara 1990 Planı‟ndaki konu ml arı ġekil 4. 1.‟de göst eril miĢtir.
4. 1. Ye nil e me Proj el eri
Yenil e me pr oj el eri nde gör ül en yakl aĢı m gecekonducul arı n yeri nde korun ması ve baĢka al ana t aĢı nmal arı Ģekli nde i ki alt baĢlı k altı nda i ncel enmiĢtir. Di k men Vadi si Pr oj esi, GEÇAK Pr oj esi ve Öveçl er Pr oj esi gecekondul ul arı aynı al anda kor ur ken, Port akal Çi çeği Vadi si Pr oj esi gecekondul ul arı baĢka al ana t aĢı yarak yenil e meyi gerçekl eĢtir mekt edir.
4. 1. 1. Gecekondul uyu yeri nde koru ma 4. 1. 1. 1. Di k me n Vadi si Projesi
Di k men Vadi si Konut ve Çevre GeliĢtir me Pr ojesi, Ankara BüyükĢehir Bel edi yesi tarafı ndan 1989 yılı nda yapıl ması pl anl an mı Ģ bir gecekondu böl gesi yenil e me pr oj esi dir. BeĢi nci bölü mde ayrı ntılı ol arak i ncel enecek ol an pl anı n a maç, pr obl e mler, yakl aĢı m ve sonuçl arı il e il gili bil giler bu böl ümde di ğer ör nekl erl e birli kt e el e alı nabil mesi amacı yl a özetlenmiĢtir.
Amaç: Pr oj eni n a macı kısaca yakl aĢı k 4000 gecekondunun bul unduğu vadi al anı nı n,
gecekondul ul ara aynı al anda çağdaĢ konutl ar ve düzenli bir çevre sunarak, gecekondul ardan t e mizl en mesi ve al anı n kenti n ekol ojisi ne ve mi kr okli ması na uygun bir Ģekil de kent e hi zmet eden pl anlı bir yeĢil alana dönüĢt ürülmesi ol arak
özetl enebilir. Pr oj ede ayrı ca vadi ni n yeĢil al anlar ve konutl arla birli kt e s osyal ve kült ürel hi z metl eri n sunul ması ve alt yapı nı n geliĢtiril mesi de a maçl anmakt adır.
İl gili tarafl ar: Gecekondu sahi pl eri, Bel edi ye, Metropol Ġ mar A. ġ. ve özel
giriĢi mcil er.
Yakl aşı m: Pr oj ede t apu t ahsis bel geli gecekondu sahi pl eri arsa ve gecekondul arı nı
bel edi yeye t erk et mek ve konut anl aĢ ması i mzal ama k sureti yl e vadi de yapılacak ol an konutl arda hak sahi bi olabilecekl erdir. Vadi bel edi ye t arafı ndan 1942 sayılı yasaya göre ka mul aĢtırıl mıĢ ve konut, kült ürel, sağlı k, eğiti m, ti caret ve rekreasyon al anı gi bi kull anı mlara açıl mıĢtır. Al anda yapıl an i nĢaatl ar i hal e yol uyl a çeĢitli i nĢaat Ģirketleri ne yaptırıl makt adır.
Pr oj eni n yapı mı nı n etapl ar hali nde yapıl ması pl anl anmıĢtır. Pr oj eni n biri nci aĢa ması nı n biri nci ve i ki nci et apl arı nda üzerinde gecekondusu ol mayan arsa sahi pl eri ni n arsal arı kamul aĢtırıl mıĢ ancak bu ki Ģiler hak sahi bi ol ama mı Ģl ardır. Ancak, ka mul aĢtır ma mali yeti ni n çok yüksek değerl ere ul aĢ ması nedeni yl e yasa deği Ģi kli ği il e bu et apl ardan sonra yapıl an uygul a mal arda arsa sahi pl eri nin de konut sahi bi ol ması mü mkün kılı nmıĢtır. Gecekondu ve arsa sahi pl eri, sahi p ol dukl arı taĢı nmazı n değeri ni n yapıl an yeni konutl arı n bedeli nden düĢül dükt en sonra kal an bedeli bel edi yeye t aksitler hali nde öde mekt edirler. Pr oj ede di kkat çeken bir uygul a ma da, pr oj e döne mi nde gecekondul arı yı kılan hak sahi pl eri ne, yeni konutl arı nı t esli m al ana dek kira yar dı mı yapılı yor ol ması dır. Pr oj ede gecekondu sahi pl eri sadece konut sözl eĢ mesi yapıl ması veya ka mul aĢtır ma gi bi konul ar da pr oj ede yer al mıĢl ar, projede gecekonducul arı n aktif katılı mları sağl anma mı Ģtır.
Uygul a ma: Pr oj ede yakl aĢı k 4000 ail eye konut sağl an makt adır. 1990 yılı nda pl anl arı
ta ma ml anarak uygul a maya baĢl anan pr oj e hal a deva m et mekt edir. I. AĢa ma ve II. AĢa ma ol arak ayrılan ve et apl anan pr oj e al anını n I. AĢa ma I. Et ap uygul a ması ta ma ml an mıĢtır. I. AĢama II. Et ap‟ı nda ka mulaĢtır ma ve konut sözl eĢ mel eri ni n yapı mı t a ma ml an mıĢ, alan gecekondul ardan t emi zl enmiĢ ve yeĢil al an ol arak pl anl anan al anı n i nĢaatına baĢl anmıĢtır. I. AĢama nı n III., I V. ve V. et apl arı yl a birleĢtirilerek uygul a maya konan II. AĢa ma‟ da ise kira ve konut bedelleri meclis onayı na henüz sunul arak onayl anmıĢ ve konut sözleĢ mel eri ne baĢl anmıĢtır.
Pr oj eni n t ek t a ma ml an mı Ģ et abı ol an I. Et ap‟ı nda 404 konut yapıl mıĢtır. Yakl aĢı k 19 hekt ar ol an al anı n 11 hekt arı ( % 58) yeĢil al an kull anı mına ayrıl mıĢtır. Tü m pr oj e al anı nda yapıl ması pl anl anan kullanı mlar Ģunl ardır:
Kült ürpar k: vadi ni n büyük kı s mı nı ol uĢt uran bu al anda sosyal, kült ür, eğl ence ve di nl enme al anl arı yer alacaktır (ġekil 4. 2.).
ġekil 4. 2. Kült ürpark‟ı n Kült ür Köpr üsü‟ nden görünü mü, 2002
Konut: Hak sahi bi konutları nı n yanı sıra l üks konutlar da yer al makt adır ( Teras evl er, konut kul el eri vs.) (ġekil 4. 3.- ġekil 4. 4.).
ġekil 4. 4. Terasevl er (II.Et ap), 2002
Sosyal donanı mlar: Kr eĢ, anaokul u ve il köğretim t esisleri, sağlı k al anı, kült ürel tesisl er.
Bel edi ye hi z met al anl arı: Vadi ve çevresi nde gerekli bel edi ye hi zmetl eri ni n sunul acağı bu al anl arda konut ve ti caret gi bi kull anı mlar da yer al makt adır ( ġekil 4. 5.).
ġekil 4. 6. Di kmen Vadi si Proj esi, proj e öncesi ve sonrası gör ünü m ( Met ropol Ġ mar A. ġ. )
4. 1. 1. 2. GEÇAK Projesi
GEÇAK ( Gecekondudan ÇağdaĢ Konut a) Pr ojesi Çankaya Bel edi yesi‟ni n 1993 yılı ndan iti baren bel ediye sı nırları i çerisi ndeki bel edi ye arazisi üzeri nde ol uĢ muĢ çeĢitli gecekondu al anl arı nda birden fazl a baĢl at mıĢ ol duğu pr oj el eri n ta ma mı na verilen addır.
Amaç: GEÇAK Pr oj esi'ni n t üm alt pr oj el eri i çeren t e mel a macı pr oj eni n uygul andı ğı
al anda yıllardır yaĢayan ki Ģileri n, çevre değiĢtiril meksi zi n bul undukları al anda çağdaĢ konutl ara kavuĢmal arı nı sağl a maktır ( Çankaya Bel edi yesi Basın Yayı n). Bunun yanı nda Çankaya‟da uzun yıllardır süregelen gecekondu ve konut probl e mi ni çöz mek, kenti n ve vat andaĢı n hakl arı nı n bir arada gözetil di ği yeĢil, modern bir kent yapı sı ol uĢt ur mak proj enin a maçl arı arası nda yer al makt adır.
İl gili tarafl ar: Pr oj e al anı i çi ndeki gecekondu sahi pl eri ve ol uĢt urdukl arı kooperatif,
Çankaya bel edi yesi, yükleni ci fir mal ar.
Yakl aşı m: Çankaya Beledi yesi t arafı ndan geliĢtirilen GEÇAK Pr oj esi dört ayrı
uygul a ma ile hayat a geçiril mekt edir (83):
1. Bel edi yeye ait eski i marlı parseller üzeri ndeki gecekondul ar: Bu yakl aĢı m, 2981 sayılı yasaya göre ı sl ah pl anlı bir al ana t aĢı nması gerekli gecekonducul arı n yeri nden edil me mesi a macı yl a, üzeri nde yerl eĢtikl eri al anı n kur dukl arı kooperatife satıl ması ve i Ģgal etti kl eri di ğer al anl arı ka muya t erk et mel eri Ģekli nde geliĢtiril miĢtir. Bayı ndırlı k ve Ġskan Bakanlı ğı, bel edi yeye ait eski parsell eri n 775 Sayılı Yasa ve Uygul a ma Yönet meli ği‟ni n 13 ve di ğer maddel eri uyarı nca kooperatiflere tahsisen satıl ması nda bir sakı nca gör me mekt edir.
2. Isl ah i mar pl anlı böl gel erdeki gecekondul ar: bu al anl ar da gecekonducul arı n bir böl ümü he m birbirleri yl e he m de bel edi ye ile hi sseli veya sadece bi rbirl eri yl e hi sseli dur umdadırlar. Bu böl gel erde yaĢayanl ar yan yana parseller öl çeği nde veya ada bazı nda kooperatif kur dukl arı t akdirde çağdaĢ konutl ara sahi p ol abil ecekl er, bel edi ye de arsal arı takas yol u ile t opl ayabilecektir.
3. Eski i marlı, kentleĢ me düzeyi düĢük mahall eler: Bu al anl ar, i marı eski tari hl erde yapıl mıĢ ancak bugünün çağdaĢ kent dokusuna uy mayan al anl ardır.
Bel edi ye ve gecekonducul arla birli kt e Ģahıs parselleri de bul un makt adır ve t arafl ar arası ndaki anl aĢ mazlı kl arı n gi deril mesi a macı yl a kooperatifleĢ meye gi dil miĢtir. 4. Ġ mar pl anı deği Ģi kli ği gerektiren al andaki gecekondul ar: Bu al anl ar, üzerinde gecekondul arı n bul unduğu, i mar pl anı nda yeĢil al an, vadi gi bi i skana açı k ol mayan al anl ardır. Bel edi yeni n he m t ü m hak sahi bi gecekonducul ara yet ecek kadar ı sl ah i mar pl anlı al anı ol ma ması he m de gecekonducul arı n aynı al anda t ut ul ması a macı yl a i mar pl anı nda yapıl an deği Ģi kli kl erle al anl arı n bir kı s mı yeĢil al an ol arak kor unur ken, bir kıs mı da i mara açılarak gecekonducul ara ayrılmı Ģtır.
GeliĢtirilen t üm proj el erde gecekonducuları n kooperatifleĢ me Ģekli nde ör gütlenmel eri gerek mekt edir. KooperatifleĢ me yol u il e gecekonducuları n aktif katılı mları sağl anırken, ol uĢt urul an kooperatife kull anı cılar dı Ģı nda ki mseni n gir me mesi il kesi sayesi nde bu pr oj eden rant sağlayabil ecek her hangi bir giriĢi mi n ol ması da engellenmiĢtir. Bu uygul a ma çerçevesinde 70 kadar kooperatif kur ul muĢ, bu kooperatifler birleĢerek “ Yeri nde Isl ah Konut Yapı Kooperatifleri Üst Bi rli ği ”ni ol uĢt urul muĢt ur. Bel ediye il e birli k arası nda proj eni n yür üt ül mesi ne yöneli k bir pr ot okol bul un makt adır. Bu pr ot okol e göre beledi ye yükl eni ci fir mal ar üzeri nde deneti mi sağl a makt adır.
Pr oj ede belirlenen kooperatifleĢ me yakl aĢı mı ndan yol a çı kılarak Büyükesat Ma hall esi Koza Sokak, Di k men, Os man Te mi z ve Meti n Okt ay Ma hall el eri nde kooperatifler kur ul muĢtur. Çankaya Bel edi yesi Eml ak ve Ġsti mlak Müdürl üğü tarafı ndan yapıl an araĢtır maya göre hak sahi pleri ni ve t ahsis edil ecek arsal arı belirle miĢl erdir. Encü meni n kararı ile hak sahi bi nden ol uĢan kooperatiflere i mar parselleri ni n t ahsisen satıĢı na karar veril miĢ ve gecekonducul ar bel edi yeye ait i mar parseli ni boĢalt mıĢl ardır (83).