Artuk, art- fiilinden -k eki ile türetilmiştir. Artuħ ise “artuk”un ses değişikliğine uğramış hâlidir (Tiken, 2004, s. 1). Türkiye Türkçesinde “artık” şeklinde olup isim, sıfat ve zarf olarak kullanılmaktadır. Artuk, edat olarak Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi ve Kıpçak Türkçesinde “-DAn fazla” anlamında, Batı Türkçesinde ise “-DAn fazla” ve “ -DAn başka” anlamında kullanılmaktadır (Hacıeminoğlu, 2015, s. 7).
2.4.1. Ayrılma Hâli Ekli İsim Unsuruyla Birleşenler 2.4.1.1. “DAn fazla, -DAn üstün” Anlamında Kullanılanlar ✓ velįkin baḫāsın senden buyuruŋ tamām
degül eger senden artuḫ umam (SN 209-11) (Zarf)
✓ bundan artuķ daħı ne ziyān ki ol cāhil beni aŋa (KN 30/13) (Sıfat) ✓ nāzı ve belāsı firāķından artuķ ola (KN 65/6) (Zarf)
✓ ve bir ŧoġanı bir kezden artuķ atmaġıl (KN 75/15) (Zarf)
✓ eger iki eyegüsi berāber olursa, degirinden artuġa al ve ķorķma (KN 100/7) (İsim)
✓ dostlaruŋ düşmenlerüŋden artuķ ola (KN 117/5-6) (Zarf) ✓ uśśuŋı sözüŋden artuķ eyle (KN 119/2) (Zarf)
✓ tā dilegüŋden artuķ bulasın (KN 123/5) (Zarf) ✓ yaru ser-māyeden artuķ olmaya (KN 138/2-3) (Zarf)
✓ zįrā sulŧān Ǿizzeti baylıķ Ǿizzetinden artuķdur (KN 155/9) (İsim) ✓ ve hįç kimse pādişāhdan, vezįrden artuķ ķorķmaz (KN 170/8) (Zarf) ✓ bu ķavmuŋ comardlıġı dükeli ķavmdan artuķdur (KN 197/15) (İsim) ✓ biribirinden artuķ ve eksük olduġı ŧamaǾ ve ķanāǾatıladur (KN 209/14-15)
(Zarf)
✓ ilki Ebū Bekri’ś-śıddįķ Ǿālemden artuķ įmānı (BH 4a/10) (İsim) ✓ ne kim ŧavarum vü genc ü māl
ĥelālümden artuġı saŋa ĥelāl (SN 306-4) (İsim) ✓ bu üçinden artuḳ sözüm var benüm
ṭop üşendi cānum eridi tenüm (SN 330-10) (Sıfat)
✓ lākin bunda fevāyid ü ĥikmet andan artuķdur (MN S.3/3) (İsim) ✓ ve bunuŋ-gibi1 işde maǾźūrdur ve dükelinden ūyır Ǿöźri artuķdur (MN
B.26b/4) (Sıfat)
✓ gendü bilüsin ayruķlar bilüsinden artuķ bile (MN B.26b/12) (Zarf)
✓ ķurtıldum-ısa ķurtıldum ve eger ķurtılmadum-ısa bundan artuķ daħı ne ōla (MN B.29b/4) (Zarf)
✓ niçe kim kişi ĥācetden artuķ isteye, nefsi ķulı ōlup ħışma esįr ōlur (MN B.31a/3) (Zarf)
✓ sürüsi biş on biŋden artuķdur (MN B.31a/10) (İsim)
✓ Zįrek ādlu bir it kim şecāǾati arslandan artuķ ve himmeti ŧāġdan yüce (MN B.36b/3) (Zarf)
✓ anlaruŋ bilüsi dükeli ħalāyıķ bilüsinden artuķ ōlur (MN B.41a/9) (Zarf) ✓ üç nesne ķatı ulu günāhdur (...) ol ikisinden daħı yurd yıķmaķ artuķdur (MN
B.41b/1) (İsim)
✓ pāḏişāhuŋ ki mülk ħarcı daħlinden artuķ ōla, anuŋ mülki artmaya (MN B.41b/10) (Zarf)
✓ her gün teklįf-ile ıraķ yirden ĥālümden artuķ ŧuz yükledüp ķatı sürer (MN B.47a/2) (Sıfat)
✓ lā-cerem dükelinden artuķ ķorķardı (MN B.58a/3) (Zarf)
✓ çün melik deveye gendü ĥaddinden artuķ Ǿizzet ve raġbet ķıldı (MN B.58a/4) (Zarf)
✓ Şehriyār ķorķusın daħı dükelinden artuķ bilür (MN B.58a/9) (Zarf) ✓ dükeli yōldaşlardan saŋa Ǿināyetüm artuķdur (MN B.58b/1) (İsim) ✓ bundan artuķ ħıyānet nice ōla (MN B.59a/3) (Sıfat)
✓ şaǾbān ayı oruçı ayruķ aylardan müzd ü ŝevābı artuķ durur (BH 23b/22) (İsim)
✓ her kimüŋ (...) ŝevābı günāhından artuķ bola, ol Ǿaźābdan ķurtılġa (BH 28a/2) (Zarf)
✓ ve her kimüŋ Ǿamelinde riyā bulınur erse yazuķı müzdinden artuķ bolġa (BH 28a/4) (Zarf)
✓ sevābların bulardan artuķ ķıla ve derecelerin yüksek ķıla (BH 34b/12) (Zarf) ✓ müzd içinde siz ħoź bulardan artuķ-siz (BH 37a/6) (İsim)
✓ yā ĥācįler, keffāretden artuķ yoķsullara śadaķa birür erseŋüz yigrek durur (BH 46b/6) (Sıfat)
✓ ol bir dün durur kim ķamu dünlerden fażlı artuķ bar (BH 50b/19) (Sıfat) ✓ kāfir birle doķış ķılan peyġāmberden ŝevābları artuķ bola (BH 51b/16)
(Zarf)
✓ yā Muĥammed, senüŋ ümmetüŋ fażlı bu dün içinde bularuŋ ķırķar yılķı fażlından artuķ bolġa (BH 52a/13) (Zarf)
✓ her kim erden uraġutdan bu on oruçı dutup ŧāǾat ķılur erse anuŋ (ġāzįlerüŋ) ŝevābından artuķ bolġa (BH 61b/22) (Zarf)
✓ sen bu kün nice dürişür erseŋ saŋa ezeldeki ķısmetden artuķ degesi degül durur (BH 79a/20) (İsim-A.S.)
✓ ķısmetinden artuķ istemes (BH 82a/15) (İsim-A.S.)
✓ illā sıŋar avuç birle bir avuç içsün, artuķ içen minden degül didi (...) bir niceler buyruķdan artuķ içdiler (BH 83b/5) (Zarf)
✓ bir niceler bir avuçdan artuķ içmediler (BH 83b/6) (Zarf)
✓ miĥnet niǾmetden artuķ bolurısa andan duǾā ķılam didi (BH 86a/9) (Zarf) ✓ KaǾbe ĥaķkından ata ĥaķķı artuķ durur (BH 105b/18) (İsim)
✓ müǿmin kim Ǿömri içinde miŋ kezden artuķ aydur: bismi’llāhi’r-raĥmāni’r- raĥįm (BH 172b/6) (Zarf)
2.4.1.2. “-DAn başka” Anlamında Kullanılanlar ✓ ger eglendüm ise aḫi noldıdı
günāh andan artuḳ daḫı noldıdı (SN 159-6) (İsim) ✓ gerek kimse hįç üstüme girmeye
yüzüm senden artuḳ kişi görmeye (SN 201-5) (Sıfat) ✓ kişinüŋ şol oħt aĥmaķı bilinür
ki işinden artuħ işe ilinür (SN 201-12) (Sıfat) ✓ dün ü gün Ǿıyş u śoĥbet idi yārı
yoġ idi andan artuķ daħı kārı (CH 1178) (Sıfat) ✓ çü yoķdur andan artuķ daħı ferzend
odur Ǿālem içinde baŋa dil-bend (CH 1513) (Sıfat) ✓ düşmişem cānā ayaķdan ŧut elüm
kim baŋa yoķ senden artuķ dest-gįr (CH 2276) (Sıfat)
✓ ķocanuŋ ölümden artuķ nesne umusı olmaz (KN 49/6) (Sıfat)
✓ ve Ǿışķdan perhįz ėt ki uślulardan artuķ kişi Ǿışķdan saķlanımaz (KN 65/13) (Sıfat)
✓ ķan ėtmekden artuķdur (KN 80/2-3) (İsim)
✓ tā göŋlinde senden artuķ kişi sevgüsi olmaya (KN 101/9) (Sıfat)
✓ ve ol sefer yaraġı eyülük ėtmekden artuķ degüldür (KN 117/14-15) (İsim) ✓ ve gerek göŋli bundan artuķ nesneye nigerān olmaya (KN 126/11) (Sıfat) ✓ ve pādişāhuŋa eyülükden artuķ nesne gösterme ki eylük artura (KN 154/10-
11) (Sıfat)
✓ ve şöyle gerek kim öküzi cüftden artuķ dutasın (KN 188/5) (Zarf) ✓ cihānda andan artuķ hįç tek yoķ (KN 194/1) (Sıfat)
✓ suyı su üstine dökmekden bulanıķlıķdan artuķ nesne ĥāśıl olmaya (KN 202/5) (Sıfat)
✓ Peyġamberden artuķ kimseye olmaz (KN 207/7) (Sıfat) ✓ aŋa śafā śıfatından artuķ śıfat ėtmek olmaz (KN 207/8) (Sıfat)
✓ iletdi śabr uǾaķl u ķarārı vü göŋlümi
ķayġudan artuķ ol baŋa hįç nesne vėrmedi (SN 95-15) (Sıfat) ✓ bugün eyyām-ı devletüŋde senüŋ
çengden artuķ kim ola iŋleye zār (ADD 23-11) (Zarf) ✓ gūşe-i ħāŧırdan ol miskįn ferāmūş olmasun
senden artuķ iǾtibār itmez kişi çendān aŋa (ADD 27-39) (Sıfat)
✓ bunda ŧoġru söylemekden artuķ çāre yōķdur (MN B.58b/10) (Sıfat) ✓ hįç tevfįķden artuķ yōldaşı yōķ (MN B.56a/13) (Sıfat)
✓ ataya anaya zaĥmetden artuķ rāĥatı yōkdur (MN B.62b/5) (Sıfat)
✓ kişiye ŧāǾatdan ve tevbeden artuķ ve itdügi işe peşįmān ōlmaķdan artuķ çāre yōķ (MN B.63a/9) (Sıfat)
✓ žulm-ile ķararmış yüzin Ǿöźr ve istiġfār suyı-y-ıla yumaķdan artuķ nesne yōķ (MN B.63a/10) (Sıfat)
✓ bize bu ŧavşancıl ķonşılıġından çāh ķorķusından artuķ hįç fāyda ōlmaya (MN B.63b/5) (Sıfat)
✓ peyġām-ber buyruġından artuķ iş işlemezdi (MN B.69a/1) (Sıfat)
✓ çeri tamām ķamu dört kişiden artuġı helāk ōldı (MN B.69b/2) (İsim-A.S.) 2.4.1.3. “-DAn değerli, önemli” Anlamında Kullanılanlar
✓ ol kitāb vücūdı bize dükeli memleketden artuķdur (MN B.7a/1) (İsim) ✓ bunuŋ ķanı ādemįler ķanından artuķ ola (MN B.11a/5) (Zarf)