Anababalık ve Stres

Bazı kuramlar, anababalık yaklaşımları ile DEHB’ nin gidişatı ve sonuçları arasında ilişki olduğunu kabul etmektedir. Bazı araştırmacılar, anababalık psikopatolojisi ve işlevsel olmayan anababalığın DEHB olan çocuklar için risk faktörleri oluşturup oluşturmadığını araştırmışlardır. Başka araştırmacılar ise, anababalık stresinin kaynakları olarak DEHB’ nin anlatımı ve DEHB problem davranış arasında iki taraflı, daha karmaşık ve etkileşimli ilişkiyi incelemeye yönelik araştırmalar yürütmüşlerdir. Anababalık stresi ile ilgili olarak rehber niteliğindeki bu 3 model araştırma, sosyal çalışma uygulamaları ve çevre sistem modelleri ile uyumluluk göstermektedir (McCleary, 2002, s. 286). Daha sonraki kuram ve araştırmaları etkileyen stres ve anababalık üzerine ileri sürülen en eski model olan Abidin ve Burke (Abidin, 1990, s. 299)’e göre, ailesel, çocuğa özgü ve sosyal faktörler anababalık stresinin derecesini belirlemektedir. Anababalık stresi, sırasıyla işlevsel olmayan anababalık ile sonuçlanmakta ve bu da çocukların davranışlarını etkilemektedir.

Şekil 2.5: Anababalık Davranışları ve Çocuğun Davranışlarının Sonuçlarını Etkileyen Kuramsallaştırılmış Yollar

Aile Bileşenleri Çocuk Bileşenleri

(Abidin, 1990, s. 299)

Bu model, kendi içinde DEHB olan ergenlerin aileleri ve sosyal çalışmaların uygulanabilirliği ile sınırlandırılmıştır. Çünkü anababalık stresi açıkça tanımlanmamış olup bu modele dayanarak çocuk, aile ve çevresel etmenlerin göreceli önemini araştırmak imkânsızdır. Ayrıca, bu model terapötik müdahale tarafından etkilenmiş olabilecek gidişatı açıklığa kavuşturmamaktadır (McCleary, 2002, s. 286).

Mash ve Johnson’ ın (1990, s. 314-315) modeli, gelişimsel, klinik ve sosyal psikoloji kuramlarını yansıtmakta olup, anababa ve çocuk arasındaki ilişki stresini anlamaya yönelik rehber niteliğinde bir modeldir. Kısaca bu model, anababa- çocuk etkileşim stresine, çocuk ve çevresel karakteristiklerin doğrudan etkisine, anababa karakteristiklerine aracılık eden değişkenlerin doğrudan olmayan etkisine işaret etmekte ve son olarak da anababa-çocuk stresinden anababa, çocuk ve çevresel karakteristiklerine olan karşılıklı bağlantının doğruluğunu kabul etmektedir. Model, anababa-çocuk stresine katkısı olabilecek faktörleri anlamaya odaklanmıştır. Genetik gibi çocuk karakteristiğine doğrudan etkisi olan ve

Yeterlilik duygusu Depresyon Uyumluluk Dikkatsizlik Duygudurum Yeterlilik

Çok fazla oyalama

Aileyi destekleme Anababalık Stresi Çocuk Karakteristikleri Ailesel Bağlılık Kişilik ve Psikopatoloji Eş ile İlişkiler Sosyal Destek Rol Sınırlılığı Anababalık Sağlığı Fonksiyonel Olmayan Anababalık

ekonomik sınırlılıklar gibi aile çevresine etkisi olan anababa karekteristikleri gibi diğer olabilecek bağlantılar, başlangıçta anababa-çocuk etkileşimli stresini anlamada daha az önemli olduğu için dışarıda bırakılmıştır.

Şekil 2.6: Anababa-Çocuk Etkileşiminde Stres Modeli

(Mash ve Johnson, 1990, s. 315)

Bu modelde anababalık stresi, etkileşimli stres ve anababa-çocuk çatışması kavramları arasındaki farklılıklar çok açık değildir ve bu durum uygulamanın kullanışlılığını sınırlamaktadır (McCleary, 2002, s. 286).

Webster-Stratton’ın (1990, s. 303) stres modelinde üç sınıf stres etmeni, anababalığı etkilemektedir; ekstra ailevi stres etkenleri, aile içi stres etkenleri ve çocuk stres etkenleri. Ekstra ailevi faktörler, kişilerarası faktörler veya çocuk faktörleri stres kaynaklarının her birinden ötürü, anababaları başa çıkma becerilerini gerektiren durumlarla yüzleştirdiğini varsaymaktadır. Bu stres kaynakları, anababalık fonksiyonlarını ve çocukları ile etkileşimlerini ciddi bir şekilde bozsa da bu durum bireysel anababalık, psikolojik iyi oluş hali ve aile-çevre desteği gibi kişisel kaynaklara dayanmaktadır. Uygun bir şekilde stresli bir durumu değerlendiren aile, kendi anababalık pratiğini bozan stresin derecesini ve sonuç

Çocuk Karakteristikleri Anababa-çocuk Etkleşimli Stres Anababa Karakteristikleri Çevresel Karakteristikler

olarak da çocuğun davranım problemi geliştirme risk derecesini belirleyecektir. Her ne kadar içsel ve dışsal ailevi faktörlerin çocuğun davranışlarına doğrudan etkisi olsa da, bu modelde Webster-Stratton (1990, s. 303) direkt olmayan bir yol ileri sürmektedir. Ailelerin çocukları ile ilişkilerindeki kalite ve duyarlılık, çocuğa etki eden stresi uzlaşılabilir duruma getirmektedir. Webster-Stratton (1990, s. 303) bu kanıya, alanyazında aileleri ile zorlayıcı ve reddeci ilişkileri olan çocukların daha saldırgan olmaları ve bu çocuklarda davranım bozukluğunun yüksek oranda görülmesi, aileleri ile daha yumuşak ilişkileri olan çocukların ise daha güvenli ve kendine yeterli olmaları ile ilişkilendirerek varmaktadır. Bu kuramda çocukların davranış problemlerinin bozulmuş anababalığın sonucu olduğu belirtilmektedir (McCleary, 2002, s. 286).

Şekil 2.7: Stres Kaynaklarının Anababalık Tutumları ve Anababa-Çocuk Etkileşimlerini Etkilediğini Gösteren Kavramsal Model

Yararlanabilir faktörler Koruyucu faktörler

(Webster-Stratton, 1990, s. 303) EKSTRA AİLEVİ STRES KAYNAKLARI Düşük sosyoekonomi İşsizlik

Stresli hayat olayları Günlük Zorluklar AİLE İÇİ STRES KAYNAKLARI Boşanma/Tek anababalık Evlilik sıkıntıları ÇOCUKLA İLGİLİ STRES KAYNAKLARI  Zor karakter Davranım problemleri YETKİN ANABABALIK ZARAR GÖRMÜŞ ANABABALIK Olumsuz algılar  Sinirli, kritik, kışkırtıcı davranışlar Zayıf problem çözme Düşük bakım

Çocuk Davranım Problemleri

Toplumsal İzolasyon Destekleyici Olmayan Aile

Sistemi Depresif, Antisosyal, Maddenin kötüye kulllanımı Çocukluk bakımı Toplumsal Destek Destekleyici Aile Sistemi

Psikolojik iyi oluş Çocukluk bakımı

Depresif Çocukluk

Özetlenecek olursa; anababalık ve çocuk davranışlarının sebep mi yoksa sonuç mu olduğunu belirlemek zordur. Çocuk ve aile davranışlarının ikisine de dikkat ederek kavramsal açıklığa gereksinim duyulmaktadır. Örneğin, anababalık depresyonu hem bir stres kaynağı, hem uzlaştırıcı, hem de anababalık başa çıkma becerisinin sonucudur.

2.7.3. DEHB Olan Çocukların Ailelerinde Stres, Stresle Başa Çıkma ve Depresyon