Bologna Süreci’ni gerekçeleşti rirken sık sık başvurulan bazı anahtar terimler bulunmaktadır. Örneğin bu çerçevede hazırlanmış 2006 YÖK Strateji Raporunda metalaşmaya ve piyasa mekanizmalarına ait terimler sık sık tekrarlanmakta, hatt a “Sanal Üniversite”lerden söz edilmekteydi. Diğer yandan ‘hümanizma, aydınlanma ve felsefe ‘gibi terimler hiç kullanılmamaktadır.
61
Tablo 1 : 200 Sayfalık Raporda Terimlerin Dillenme Sıklığı
Kullanılmaktan kaçınılan kavramları bir yana bırakırsak, Bologna Süreci’nde dillendirilen kavramlar iki ana grup altı nda toplanabilir. Birinci grup eğiti m-öğreti min niteliğine ilişkindir. Bunlar arasında mezunların isti hdam edilebilirliği, yaşamboyu öğrenmenin sürekliliği (conti nuum of lifelong learning-LLL), tanınırlık, dolaşım ve sosyal boyut gibi kavramlar yer almaktadır.
Performans Uzmanlaşma Çeşitlilik Farklılaşma Deneti m Yükseltme Ajans Standart Modüler Esneklik Saydamlık Kalite Hizmet Ekonomi Kapital, Sermaye Piyasa Ticaret Özelleşti rme Sivil Toplum STÖ Uluslararası Küresel Avrupa Vakıf Akademik tanınma (Academic recogniti on)
Dış deneti m, Mesleki yeterlilik Accrediti on 55 9 4 21 12 11 6 29 1 21 17 112 64 20 31 15 8 6 7 46 18 43 49 12 6 Bologna EUA Şirket Mal Gelir Ücret Harç Katkı Girişim Rekabet Yarışma Liderlik, Öncülük Hümanizma Aydınlanma Liberalizm, Neoliberalizm Felsefe İdeoloji Kaynak: Gümüş, A. (2006).
Sosyal Devlet, Sosyal Kalkınma, İnsani Kalkınma
22 6 2 4 63 16 8 60 12 7 9 10 0 0 0 1 1 0 Kâr 4 Hesap 26
62
İkinci grup ise daha çok akademik, idari ve mali yöneti m alanına ilişkindir. Bunların bir kısmı stratejik planlama, kalite güvencesi, performans, saydamlık, hesapverilebilirlik, çeşitlenme, paydaş, mütevelli heyeti , ajans, akreditasyon şeklinde sayılabilir.
a.Tanınırlık (Academic Recogniti on): Biçimsel anlamda temel belgelerin; diploma ve eğiti m-öğreti min karşılıklı tanınırlığı anlamına gelmektedir. Örtülü anlamı ise yükseköğreti m sektörünün küresel piyasalara açılması sürecinde ortak serti fi kasyonunu oluşturmaktadır.
b.İsti hdam Edilebilirlik (Employability of graduates): İsti hdam edilebilirlik veya esnek piyasalara uygun öğrenci (eleman) yeti şti rilmesi, bu sürece uygun modüler eğiti m ve teknik müfredatı işaret etmektedir.
Resmi belgelerde de bu durum açıkça ifade edilmektedir. “Yükseköğreti m kurumlarının sorumluluğu, isti hdam imkanlarına göre mezun vermek değil, imkanlar ölçüsünde talepte bulunan herkese yükseköğreti m imkanı sunmak, ancak verdiği mezunları iş olması halinde o işi en iyi yapacak bilgi, beceri ve yetkinliklerle donattı ğını garanti leyerek mezun etmesidir”46.
c.Yaşamboyu Öğrenme (LLL-Long-Life Learning): Yaşamboyu öğrenme, sürecin mezunu ve mezuniyet sonrasını ‘yönetme, denetleme ve metalaştı rma’ kısmı olarak sayılabilir. 2007’den bu yana yaşamboyu öğrenme kavramına daha fazla önem atf edilmektedir. Türkiye’de 2004’ten bu yana yükseköğreti m kurumlarında sürekli eğiti m merkezleri, yaşamboyu eğiti m merkezleri, uzaktan
63 eğiti m merkezleri adıyla piyasa yönelimli birimler açılmakta ve “Yaşamboyu Öğrenme” altı nda çeşitli paralı serti fi ka programları düzenlenmektedir. Paralı formasyon veya serti fi ka programları zaten vardı; ancak mezuniyet sonrasına yönelik piyasalaşma parçası olarak tanımlanmamış, ilgili alanda uygulamaya yönelik tamamlayıcı serti fi ka şeklindeydi (örneğin öğretmenlik serti fi kaları gibi). Bugünkü “yetkin mühendislik” türü ayrıştı rma, metalaştı rma ve ti carileşme ise daha kısıtlı düzeyde bulunmaktaydı.
d.Sosyal Boyut: 2005’ten bu yana sıkça öne çıkarılan sosyal boyut altı nda giriş koşullarının kolaylaştı rılması, yeni ve kolay özel yükseköğreti m kurumları ve şubeleri açılması, uzaktan ve açıktan eğiti m, bankalara borçlandırma; yükseköğreti min yaygınlaştı rılarak öğrenci müşterilerinin tabanının genişleti lmesi ve küreselleşti rilmesi anlamına gelmektedir.
e.Stratejik Planlama: “Kamu Malî Yöneti mi ve Kontrol Kanunu”nda “Stratejik plan: Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politi kalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren plan” şeklinde tanımlanmaktadır. Anglosakson mali yöneti m şeklidir. Total bir yöneti m ve denetlemenin ana parçası anlamına gelmektedir. YÖDEK, ADEK gibi oluşumlar bu tür planlama süreçlerine katkı geti ren kurumlardır.
f.Performans: Kamu idarelerinin (ilgili yükseköğreti m kurumları ve tek tek çalışanların) temel ilke ve politi kalarına, hedef ve önceliklerine yönelik başarı göstergeleri ile bunlara ne kadar ulaştı klarını; prati kte ise verilen görevi ne kadar başardıkları ve daha da önemlisi “rekabet” veya “gelir yaratma” potansiyelini anlatmaktadır.
64
g.Çeşitlilik: Kurum profi li inşası, kurumların, yükseköğreti m sistemi içinde ya da uluslararası bağlamda üstünlük sağlamayı düşündükleri belirli alanlar gelişti rmeleri anlamına gelmektedir. İlk başta kurumsal özerkliği çağrıştı rıyor gibi görünse de gelir geti rici etkinlik, kaynak yaratma, hibe, kredilendirme yollarının çeşitlendirilmesi ve tabii esnek çalışma koşullarını anlatmaktadır.
h.Kalite Güvencesi ve Akreditasyon: Kalite güvencesi, stratejik planlama ve performans sisteminin bir parçası konumundadır. Kurumsal değerlendirme, akreditasyon ve deneti mi içerecek bir anlamda kullanılmaktadır. Sonuç olarak şirket ajanslarının dış deneti mini esas almaktadır. Avrupa tescilli kalite güvencesi temsilcilikleri kurulacaktı r. Bunlar kurumun tanınırlığını (akreditasyonunu) garanti edecekti r. EUA-IEP, YÖDEK, MÜDEK, ABET vb. oluşumlar bu sürecin parçası konumundadır.
i.Saydamlık ve Hesapverilebilirlik: Stratejik planlamada ve performans ölçütleri ile sonuçta gösterilen performansın raporlanması, açıklanması, denetlenmesi ve buna uymayanların cezalandırılmasıdır. Prati kteki karşılığı gelir yaratamayanların daha ucuza çalıştı rılması veya işine son verilmesidir. Performans esaslı bütçeleme, ADEK, YÖDEK, akreditasyon vb. bu ilkeleri taşımak durumunda olup, aynı zamanda uygulamalarını izlemekte ve değerlendirmektedir.
j.Paydaş ve/ya Mütevelli Heyeti : Paydaştan kasıt öğrencilerin ve sendika temsilcilerinin de kurumsal süreçte yer alması şeklinde parlatı lırken, esas kasıt piyasa yapıcılarının tüm karar süreçlerinde yer alması; hatt a mütevelli heyetleri oluşturarak esas karar vericiler haline geti rilmesi, kurum ve yöneti mlerin mütevelli heyetlerine bağlanmasıdır.
65 Özetle dillendirilen terimlerin (ilkelerin) çoğunun ardında örtük bir program bulunmaktadır:
•Resmi tanımı “tanınırlık”, “dolaşım” ve “isti hdam edilebilirlik”; kastı esnek emek piyasalarında tanınırlık ve esnek emek piyasasına uyarlanma,
•Resmi tanımı “sosyal boyut”; kastı piyasa koşullarında yükseköğreti min ve öğrenci sayılarının artı rılması,
•Resmi tanımı “yaşamboyu öğrenme”; kastı mezuniyet sonrası hizmeti çi eğiti m ve yeni bilgi edinme süreçlerinin piyasalaştı rılması,
•Resmi tanımı “performans”; kastı öğreti m elemanı ve çalışanların esnek emek piyasası şartlarına bağlanması,
•Resmi tanımı “kalite güvencesi”, “stratejik planlama”, “saydamlık” ve “hesapverilebilirlik”; kastı piyasa şartlarını ve denetçilerini kabul.
Bu tür ana düşünce ve mekanizmaları gösteren terimlerin sayısı daha da artı rılabilir. Bunlar, aşağıda süreçle ilgili olarak daha geniş olarak tartı şılmaktadır.
D. Sürecin Mantı ğı ve Mekanizması: Piyasacı Sekter Determinizm