Ürün Odaklı ve Süreç Odaklı Yazma Öğretimi

Yazma eğitiminin 1970’li yıllara kadar ürün odaklı verildiği görülmektedir. Bu eğitim yönteminde, daha geleneksel ve öğretmen merkezli bir yaklaşım ile önce eğitim hedefleri belirlenir, ders programı hazırlanır, öğretilir ve değerlendirme yapılır.

Öğrenciler, öğretmenin verdiği örnek metinlere benzer metin üretmeye çalışırlar fakat metin oluşturma sürecine, nasıl oluşturulduğuna dikkat edilmez. Yazma becerisi bireysel bir eylem olarak bilinmektedir. Bu öğretimde öğrenciler pasiftir.

Değerlendirmede sadece üretilen metin dikkate alınır. Öğretmen yazma sürecine hiç müdahale etmeden, sadece yazma sonunda metni değerlendirirken yazmanın son aşamasında rol almaktadır. Öğretmen sadece dil bilgisi kuralları, yazım ve noktalama

gibi dilsel ögelere dayalı değerlendirme yapmaktadır. Öğretmen değerlendirmede öğrencilerin düşüncelerine önem vermez, düşünceleri nasıl biçimlendirdiğini dikkate alır. Bu yöntemin amacı dilsel ögeleri geliştirmek, dil bilgisi ve cümle özelliklerinin öğretimi ve hata oranını azaltmaktır. Yöntem, dört aşamadan oluşmaktadır (Pincas, 1982):

1- Metin özelliklerini tanımlama

2- Kontrollü yazma ve onunla ilgili alıştırma yapma 3- Yönlendirici yazma

4- Serbest yazma

1970’li yıllarda meydana gelen ürün odaklı yaklaşım yazma öğretiminde bireysel farklılıkları dikkate almamaktadır. Öğretmen merkezli bir yaklaşım olarak bilinmektedir. Ayrıca bu yaklaşımın sadece biçimsel ve dilsel ögelere önem vermesi, yazılı anlatımın nasıl üretildiğini açıklamaması ve yazılı anlatım üretme aşamalarına önem vermemesi nedeniyle eleştirilmiştir. Bu anlamda ürün odaklı yaklaşım yazma becerisini geliştirmede yetersiz kaldığı ortaya çıkmıştır. Süreç odaklı yazma daha çok iletişimsel yaklaşıma dayalı olarak öğrenci merkezli ve öğretim ve öğrenim süreçlerinin anlık gereksinimleri ve ihtiyaçları ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Göreve dayalı ders programı esneklik açısından süreç odaklı yaklaşımın temel özelliğidir ve öğrencinin kendi düşüncelerini ifade edebilmesi, açık ve net bir şekilde yazabilmesi ve dil yapısını geliştirmesini hedeflemektedir.

Ürün odaklı yazmada, standart bir model metin üzerinden benzer bir metin ortaya çıkarmayı hedeflerken süreç odaklı öğretim yazılı metni oluşturma öncesinde, sırasında ve sonrasında ortaya çıkan farklı süreçlerle alt beceriler üzerine odaklanır. Bu alt beceriler, konuyu tanımlama, özelleştirme ve destekleyici bilgileri değerlendirme, bilgi toplama, not alma, planlama, ana fikirleri seçme, sonuçları belirleme, yeniden yazma, düzeltme ve paylaşma aşamalarından (Şekil 1-1) oluşmaktadır. Yazarın tüm süreç boyunca dilsel ögeler ve biçemsel özelliklerin alıcı ve yazma çeşidine uygun olmasını sağlaması gerekmektedir (Mattisson, 2012, s. 26).

Şekil 1-1: Akademik yazma süreci

Bu yaklaşıma göre, yazma öncesi konu ve sorunu belirlemek üzere kaynak taraması yapılır. Araştırma amacı doğrultusunda yöntem belirlenir, planlama yapılır, veriler toplanır ve uygulama yapılır. Yazma sonrası, yazı gözden geçirilip düzeltmeler ve değişiklikler yapılır. Yazı hazırlandıktan sonra yayınlanır veya sözlü olarak sunulur.

Akran düzeltmesi şeklinde veya öğretmen-öğrenci konferansı şeklinde yanlışlar tartışılır. Değerlendirme yapılarak geri bildirim sağlanır. Bu yazma eğitiminde, öğretmen dersi yönetmekten ziyade kolaylaştırıcı rolü olmaktadır, yazılı anlatımda düşünceleri uygun kelime ve dil bilgisi ile cümle ve paragraf bazında geliştirip yapılandırır ve tutarlı bir biçimde metin oluşturur.

Öğretmen, yazma süresince öğrencilere rehberlik etmek ve destek vermekle önemli bir rol üstlenmektedir. Öğrenciler yazmaya başlamadan önce öğretmenin bu konuda onlara model olması gerekir. Öğretmen, öğrencilere sadece nasıl yazacaklarını anlatmaktan ziyade kendisi de onlarla birlikte yazar ve bu süreci yaşayarak yazma becerilerini geliştirmede destek olur. Bu açıdan, süreç odaklı eğitimde, dilsel bilgiden ziyade planlama ve taslak oluşturma gibi dilsel beceri odaklı bir yaklaşım için, öğretmenin kolaylaştırıcı ve gözlemci rolü vardır. Öğretim doğrudan gerçekleşmektedir (Harmer, 2004, s. 108) ve öğrenciler yazma öğreniminde aktif bir rol oynamaktadır.

Akademik yazma süreci

Süreç odaklı yazma öğretimi, genel bakımdan, dil bilgisi odaklı yazma öğretiminin yetersiz kaldığını vurgular ve biçimsel özellikleri göz ardı eder. Bu yaklaşımda öğrenciler ana dilinde veya yabancı dil öğrenme sürecinde yazma etkinliğini belirlenen bir konu üzerine zamanı dikkate alarak gerçekleştirmek yerine kendileri bir konuyu seçip yazma amacını ve hedef kitleyi belirler. Öğrenci yazdığı taslağı öğretmeni ve arkadaşları ile paylaşır. Taslak içeriği hakkında geri bildirim alır. Öğretmen yazılanlar üzerine tekrar düşünerek oluşturulan yeni fikirleri hedef dile uygun ifade biçimleri kullanmayı hedefler (Raimes, 1983, s. 10).

Söz konusu yöntem, içerik niteleyicisi amacı olmakla birlikte alıcıyı da vurgulamıştır.

Bu yöntemde, göreve dayalı ders etkinlikleri sayesinde yazma eğitimi gerçekleştirilmektedir. Öğrenciler model yazılardan örnek almak yerine kendi dil kaynaklarından amaca uygun bir şekilde faydalanmakta ve metin oluşturmaktadır.

Süreç yaklaşımına göre yazma, hedef dili öğrenme ve geliştirmenin önemli bir aşaması olarak belirli kurallar çerçevesinde düzenlenmiş yaratıcı bir etkinlik olarak bilinmektedir. Bu bakımdan yaratıcı yazma, yazma öğretiminde süreç odaklı bir yaklaşım olarak tanımlanabilir (Oral, 2008, s. 8). Öğretmen ön yazma etkinliklerinde öğrencilere seçenekler sunmalıdır:

- Yaratıcı yazma sınıflarında, öğrencilerin ürettiği metin farklı bakış açıları ile tartışılmalıdır. Yazma hakkında yapılan tartışmalar, öğrencilerin yazısının önemini anlamasına yol açar. Ayrıca, öğrencilere akranlarının fikirlerinden ve bilgilerinden faydalanması için fırsat yaratılır.

- Öğretmenin öğrencilerle birlikte yazması gerekir. Öğretmenin öğrencilerle belirlediği konuyla ilgili kendisinin de yazması, hem kendi yazma becerisini geliştirmesine hem de öğrencilerle empati kurmasına destek olacaktır.

- İş birlikçi çalışma, yazma sürecini kolaylaştırır. Bu yöntem öğrencilere farklı yaratıcı yazma yöntemlerini grup şeklinde gerçekleştirme, kendi düşüncelerini geliştirme ve akranlarından yeni bilgilerin edinme konusunda yardımcı olarak yazma becerilerini birlikte geliştirme fırsatı sunar. Grupta yazılan metinleri karşılıklı olarak okumak, dinlemek, paylaşmak ve düzeltmek nitelikli bir çalışma ortamı oluşturur.

- Yaratıcı yazma sınıfında çeşitli etkinlikler yapılır. Öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal olarak yazma becerilerini geliştirmek için farklı kaynaklardan okuma, bireysel veya grup şeklinde araştırmalar, sınıfta farklı düşünceleri paylaşmak amacıyla tartışmalar yapılır; oluşturulacak metin türüne göre ve konuyla ilgili model metinler okunur; metnin nasıl üretileceği konusunda tartışılır; sözcük dağarcığını geliştirme teknikleri verilir, cümle, paragraf ve metin düzeyinde yazmaya yönelik çalışmalar gerçekleşir; sınıfta öğrencilerin sorunlarını ve ihtiyaçlarını tespit etmek amacıyla sürekli gözlemler yapılır ve ders programında amaca uygun düzenlemeler yapılır.