AKADEMİK METİN

Akademik bir metin belli amaçları gerçekleştirmek için belli bir alıcı kitlesine yönelik üretilir ve uzmanlık konularında bildirişimi sağlamaya hizmet eder. Bu hedefe yönelik, akademik metin, okur merkezli olup okura rehberlik eder, metin boyu onu yönlendirir ve bilgileri çok açık ve net bir şekilde aktarır. Nesnellik, anlaşılırlık, bütünlük ve mantıklı bir yapıya sahip olmak akademik metnin temel ortak özellikleridir.

Araştırmalardan akademik metin hakkında elde edilen bazı önemli özellikler şunlardır (Uzun, 2001, s. 197-203; Swales ve Feak, 2004; Günay ve Kırman, 2005; Şenöz Ayata 2014, s. 17-48):

1- Açık ve anlaşılır ifade biçimi: Akademik bir metin düz anlamlı ve tek anlamlıdır. Akademik metinlerde duygu ve öznel değer taşıyan sözcüklere yer verilmez. Metin konusunu ve amacını açık şekilde dile getirmek, metnin düzenlemeler ve önermeler arasındaki mantıksal bağlarını bağlaçlar yoluyla ifade etmek ve ilişkilendirmek gerekmektedir. Betimlemelerin, bulguların ve sonuçların verilişinde metnin düz anlamlı ve tek anlamlı olmasını engelleyecek biçimde kesin ifadeler yerine “belki de”, “herhâlde” gibi belirteçler, “…mış olabilir”, “…mış gibi görünüyor”, “… olsa gerek” gibi kaçınma stratejileri kullanılmaz. Ayrıca, metinde konudan sapmaları engelleyen bir düşünsel eklemleme bulunmalıdır.

2- Nesnellik: Metin yazarı ele aldığı konuya nesnel bir bakış açısıyla yaklaşımını belirginleştirip yer, zaman ve kişiden soyutlamalıdır. Yazarın bazı durumlarda nesnelliği bozan birinci tekil kişi adılı kullanımlarından kaçınması ve onun bakış açısının nesnelliğinin bir göstergesi olarak kişisizleştirilmiş anlatım biçimi ve eylemleri edilgen yapı kullanarak adlaştırma yoluyla baskın kılması veya aktarım eylemlerini kullanması gerekebilmektedir.

3- Bağdaşıklık ve tutarlılık: Akademik metinlerin en temel ve önemli özelliklerinden biri, metinlerde dilsel ögelerinin anlamsal ve biçimsel bağlamda bağdaşıklık göstermesi ve olgular arasındaki tutarlılığı metnin yüzeysel yapısında belirtmesidir (Uzun, 2001, s. 198-199). Düşünceleri ilişkilendirmek, örneklendirmek, tanımlamak, açıklamak, bulgu ve yargıları vermek üzere bağlaç

kullanımı, bir yandan yeni bilgileri metne aktarmak için kullanılırken öte yandan bu bilgilerin destekleyici ve tamamlayıcı olmasını sağlayarak metinde bir bütünlük oluşturmaktadır. Bağlaçlar, tümceler arasında anlamsal ve mantıksal bağlar kurarak birbirlerine eklemlenmelerine ve metnin çizgiselliğinin oluşmasına neden olmaktadır. Bağlaç, metin düzeyinde bağdaşıklığa katkıda bulunur, tümcelerin birbirleriyle ilişkili ögeler olarak algılanmasında etkili olur.

Metnin büyük ölçekte düzenlenmesine katkı sağlar. Sözcüksel bağdaşıklığın, metne belli bir konu tutarlığı ve konunun hangi yönde gelişebileceği konusunda öngörülebilirlik sağladığı ve söylemin bir konudan diğer konuya gezinmesini önlediği ileri sürülmektedir (Halliday ve Hasan, 1976, s. 288). Bağlaç haricinde, belirli isim tamlaması ekleri, çekim ve yapım ekleri, edat grubu vb. metni oluşturan birimler olarak hep bir temayı ifade etmek üzere bir araya gelmiştir.

Kelimeler arasındaki ilişkinin metni meydana getiren cümleler, paragraflar ve bölümler arasında da bulunması gerekmektedir.

4- Terimler ve cümle yapısı: Her uzmanlık alanına göre akademik terimlerin yanı sıra genel akademik dile özgü ifadeler ve kalıp sözler kullanılması da gerekmektedir. Akademik metinler, farklı amaç, alıcı ve bağlama yönelik yazılmış olduğundan farklı sözcük, cümle yapısı ve söylem kullanımı gerekmektedir. Ayrıca akademik metin her alıcıya hitap etmeyebilir. Bu nedenle akademik dilde somut, teknik ve üst düzey düşünceleri ifade edebilmek için bileşik cümleler, adlaştırma, zamanlar ve fiil kipleri, zarf-fiil, isim-fiil gibi yapılar kullanılır. Kısacası, akademik dilin kendine özgü bir dil kullanım biçimi ve kendi terimleri ile oluşmuş bir üst dili vardır. Mesela, yazılı anlatımda –yor yerine –maktadır / -ır ve –dı yerine –mıştır eki kullanılır.

5- Okur merkezli: Yazılı metin yazarı ile okuru arasında bir tür iletişimsel etkileşim gerçekleştirmektedir. Bu dolaylı bir ilişkidir, metin aracılığıyla gerçekleşir. Bu tek yönlü amaçta, metin çok açık ve kesin olmalıdır. Çünkü yazınsal iletişim zincirinde iletinin ve içerdiği bilginin geri dönmesi olanaksızdır. Yazar ve konuşucu alıcının metnini nasıl okuduğunu bilemez ve nasıl algılanacağını denetleyemez, dolaysıyla onu düzeltemez ve yazdıklarını okura açıklayamaz fakat çok düz ve kesin bir biçimde ifadeler kullanarak metnin yanlış anlaşılmasını önleyebilir (Kıran ve Kıran, 2010, s. 86). Bu yüzden,

akademik metin belli bir konuya yönelik olmalı, gereksiz bilgilere yer verilmemeli ve doğrudan konuyla ilgili ve çalışmadan elde edilen sonuçları aktarmalıdır. Metin yazarı alıcının beklentilerini karşılayarak metni çizgisel biçimde izlenebilir kılıp okuru okuma eyleminde güdülemeli ve yazdıklarının yönlendirici bir metin olmasını sağlamalıdır.

6- İçerik odaklı: Akademik metinlerde içerik oldukça önemlidir. Kullanılan dilsel ögelerin seçimi, gerçekleştirilen bildirişimsel işlev ile yakından ilişkilidir. Bu tür metinlerde, dilsel ölçütlerin yanı sıra bilimsel söylem topluluğunun meydana getirdiği disiplinlerine ve üsluba uygun kurgulanması gerekmektedir (Trumpp, 1998, s. 9). Değişik dil ve kültürlerdeki akademik metinler arasında farklılık bulunur. Bu nedenle öğrenciler yabancı dilde akademik metin üretiriken sorunlar yaşar. Bu yüzden, akademik metin üretiminde kültürlerarası farklılığa dikkat edilmelidir.

7- Geçerlilik ve güvenirlik: Metinsel özellikler, bağdaşıklık, tutarlılık, duruma uygunluk, bilgilendiricilik, kabul edilebilirlik ve metinler arasılıktır. Bu özelliklerin anlatımda temin edilmesi, raporu metin hâline getirecektir.

Karşılaştırma, tanımlama, örnek gösterme, benzetme, sayısal verilerden yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yolları da araştırmanın güvenirliliğine katkı sağlamaktadır.

Akademik metnin konusu çizgisel bir biçimde geliştirilmelidir. Her bilimsel söylem belli bir içeriği yansıtır ancak bu içeriği ele alış biçiminde farklılık gösterir, bu bir tanım, deneyim veya uygulamayla ilgili olan bir durum içeren söylem olabilir. Bu bağlamda, akademik makalenin bölümlerinin belirli iletişimsel işlevler (giriş, yöntem, bulgular, sonuç vb.) taşıması gerekmektedir.

8- Metinsel gönderimler ve atıfta bulunma: Araştırmacı kendi hipotezlerini kanıtlamak ve desteklemek ve kendi elde ettiği sonuçları aynı ya da farklı olan bulguları ortaya koymak için başka akademik çalışmalarla bağlantı kurar ve diğer araştırmalarla ilişkilendirerek bulgu ve vargılarının geçerlik alanını genişletmde kullanır. Bu şekilde diğer araştırmalardan alıntılar ve aktarımlar yapıldığından yeni metnin metinler arasılık ve çok sesliğin göstergesi olması söz konusudur (Şenöz Ayata, 2014, s. 19). Aktarım eylemlerini kullanarak, yazar

kaynaklardan elde edilen bilgileri kullanmak üzere ilgili kaynakları belirleyen göndermelerle alıntı ya da yeniden yazma biçiminde metin yüzey yapısında göstermelidir.

9- Metin türleri: Akademik metnin bu özelliği dizgisel bir metin oluşturma sürecidir. Akademik bir metnin, türüne özgü ve biçim kurallarına uygun oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca bu kuralların üretilen metne yansıması ve hedef kitlenin beklentilerini karşılayabilmesi akademik metnin önemli niteliklerindendir. Böylelikle, her metin türü, kendine özgü uygun içerik, biçim ve görevi ile sınırlıdır ve belli amaç doğrultusunda bilgi aktarımı için gerçekleşir.