Amerika BirleĢik Devletleri

1980‟li yıllarda, ABD‟de kamu görevlilerinin etik dıĢı davranıĢlarında çarpıcı bir artıĢ görüldüğü, “yolsuz uygulamaların, demokratik yönetim biçiminde halkın güven kuyusuna zehir katma etkisi” gösterdiği ifade edilmektedir (Ergun, 2004: 32). ABD‟nin, etik yönetimi ya da en azından yolsuzluk ve ihlallerin kontrolü için belki de en etkili araçlara sahip olduğu bilinmektedir. Genel MüfettiĢlik Sistemi, Yönetimde Etik Ofisi ve Özel DanıĢmanlık Ofisi gibi birçok giriĢimin 1970‟li yılların Watergate Skandalına bir tepki olarak geliĢtiği ifade edilmektedir. Bunlar 1980‟li yıllarda geliĢtirilmiĢ ve 1991‟de Dürüstlük ve Etkinlik BaĢkanlık Konseyi kurulmuĢtur (TÜSĠAD, 2003: 69).

ABD‟de kamu yönetiminin iyileĢtirilmesine yönelik çalıĢmalar yeni olmamakla birlikte, 1993 yılında hazırlanan “Ulusal Performansın Değerlendirilmesi” (National

Performance Review) Raporu ile baĢlatılan ve daha ziyade Devletin Yeniden Yapılandırılması (Reinventing Government) olarak da anılan giriĢim, doğurduğu etkiler bakımından, bu konudaki en önemli çalıĢma niteliğindedir. Anılan Rapor, BaĢkan Bill Clinton ve BaĢkan Yardımcısı Al Gore tarafından Federal Hükümetin yaptığı çalıĢmaların reforme edilmesi amacıyla baĢlatılan bir giriĢim olup programın amacı kısaca “daha az maliyetle daha iyi çalıĢan bir devlet” (government that works better and costs less) olarak belirlenmiĢ ve bu hedefler bir slogan Ģeklinde sürekli olarak kullanılmıĢtır (Yılmaz, 2001: 47).

Bu giriĢimim devlete duyulan güvensizlik duygusunu yok etmek için özelleĢtirme gibi bazı konuların federal devletten eyalet ve belediyelere kaydırılması, bazı mevzuatın kaldırılması ve bazı konuların mevzuatla düzenlenmesinden vazgeçilmesi vb. yöntemler kullanması gerekliliğini gündeme getirdiği dikkat çekmektedir. Yine, söz konusu önlemlerin yetersiz olduğu düĢünülerek kamu yönetimine yönelik yaklaĢımın temelden sorgulanması gerektiği üzerinde durulmuĢtur. Nitekim konunun harcamalardan ziyade performansla ilgili olduğu saptanması, Amerika‟da yeni bir akımın baĢlatılmasına sebep olmuĢtur. Ulusal Performans Ġncelemesi adını taĢıyan bu politika ile yurttaĢ ön plana çıkarılmıĢ, federal hükümet görevlilerine daha iyi sonuçlar elde edebilmeleri için gerekli yetkiler verilmiĢ, bürokrasi azaltılarak gereksiz etkinlikler ve kurallar ayıklanmıĢtır.

ABD‟de 1990‟lı yıllarda kamu görevlilerinin davranıĢlarını düzenlemek ve etik yönetimin sağlanması için “Hükümet Etik Ofisi” kurulmuĢtur. Bu birim halkın güvenini sağlayıp kamu görevlilerinin Anayasa‟ya, hukuk kurallarına, etik ilke ve değerlerine bağlı olarak eĢitlik, adalet içerisinde görevlerini yerine getirmelerini sağlama amacı taĢımaktadır. ABD nezdinde tüm çalıĢanların, bütün yurttaĢlara ve ülkelerine karĢı sorumlu oldukları anlayıĢını yerleĢtirmeyi hedeflemektedir. Hükümet Etik Ofisinin 1992 yılında çıkardığı “Yürütme Organı Ġçin DavranıĢ Standartları”; hediyeler, dıĢarıdan edinilen kazançlar, tarafsızlık, iĢ takibi, görevi kötüye kullanma ve kamu dıĢındaki faaliyetlerle ilgili standartları belirlemiĢtir. Örneğin, kamu görevlileri kendi kurumları dıĢında baĢka yerde çalıĢamazlar, rüĢvete sebebiyet verecek hal ve hareketler de yasaklanmıĢtır. Kamu görevlisi görevlerini verilen yetki sınırları içinde hukuka, Anayasa‟ya, etik ilkelere, kurumunun değerlerine bağlı kalarak yerine getirmelidir. ABD‟nin kabul ettiği baĢlıca etik davranıĢ standartları; tarafsızlık, nesnellik, yasallık,

dürüstlük, saydamlık, açıklık, uygun bilgi beyanı, etkililik, eĢitlik, sorumluluk, hesap verebilirlik, gizlilik-kapalılık, çıkar çatıĢmalarından kaçınma, kamu kaynaklarına saygı olarak sıralanabilir.

ABD‟de etik yönetim için yapılan diğer bir çalıĢmada hediye yasağı kapsamı yönündedir. Önceleri hediye yasağının sınırını 50 dolar olarak belirleyen Amerika, Obama iĢ baĢına geldikten sonra bu 50 dolarlık sınırı da kaldırmıĢ ve sıfır hediye ilkesiyle hareket etmeye baĢlamıĢtır. Ayrıca, Amerika‟da Etik Ofisinin etik dıĢı davranıĢlara karĢı disiplin cezası ve para cezası gibi yaptırımları bulunmaktadır. Türkiye‟de KGEK‟ye hiçbir yaptırım hakkı verilmemiĢtir. Sadece etik baĢvuruları incelemekte, fakat etkinliğini sağlayacak bir yaptırım, hatta bir iĢlem bile yapamamaktadır.

ABD açıklık ilkesine özellikle önem veren bir ülkedir. Dahası etik çalıĢmalarında en çok önem verdiği ilkedir. Amerika‟daki OGE (Hükümet Etik Ofisi) etik eğitimi konusunda çeĢitli çalıĢtaylar düzenlemekte, eğitimler ve seminerler vermektedir. Bu eğitimde çıkar çatıĢmalarına ve etik kodlara oldukça önem verilmekte ve bu konuda birçok yayın hazırlamaktadır. Amerikan kamu yönetiminde etik davranıĢ kodları, günümüzde kamu görevlilerine yol gösterme ve idealleri ifade etme konusunda eskisinden daha ileridedir. KGEK‟de son zamanlarda etik eğitimine önem vermeye baĢlayıp, birçok seminerler ve eğitim programları düzenlemektedir. Bunlar uygulayıcı olanların eğitimi yönüyle olumlu geliĢmelerdir.

ABD‟deki giriĢimler, kamu görevlilerinin davranıĢlarını düzenleyen kuralları ve Ģartları telaffuz etmeye, boĢlukları doldurmaya ve denetim kuruluĢlarının yetkilerini artırmaya yöneliktir. Bir baĢka ifadeyle, kamu hizmetinde etik ortam ve etik yönetimiyle ilgili kapsamlı ve öncelikli incelemelerde bulunmak, kamu sektöründeki yönetsel ya da yapısal değiĢikliklerden dolayı sistemde oluĢan boĢlukları saptama ve gereğini yapma çabaları olarak değerlendirilmektedir (TÜSĠAD, 2003: 70). Ayrıca, Amerika BirleĢik Devletleri 1974-1976 yılları arasında sisteme adını veren “Gün IĢığında Yönetim” yasasını çıkarmıĢtır. Bugün Amerikan yönetim sisteminde sadece önceden belli edilmiĢ „usul‟ ile bilgi ve belgelere ulaĢabilme olanağı değil bunun yanında halkın toplu karar organlarının görüĢmelerini izleyebilme, görüĢ açıklayabilme

olanağı da bulunmaktadır. Amerikan yönetim sisteminin üstünlüğü de burada yatmaktadır (Özay: 2002: 25).

ABD‟de etik uygulamalar aslında sadece kurallara bağlı kalmamıĢ, tüm toplumun düĢüncesine iĢlenmeye çalıĢılmıĢ, vicdan anlayıĢıyla etiği kabullendirme düĢüncesine sahip ilkeler de bu yönde uygulanmıĢtır. Uygulamalar ABD‟nin köklü bir etik altyapısına sahip olduğunu göstermektedir. Ülkede etik yönetimi, vatandaĢlar ve çalıĢanlarla birlikte sağlama anlayıĢı vardır. ABD daha az maliyetle daha verimli ve etkili çalıĢan bir devlet amacına yönelmiĢ ve dolayısıyla da etik yönetimin bu amaç doğrultusunda önemi fark edilmiĢtir.