Amerika Bölgesindeki Bütünleşmeler

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi: ABD ve Kanada arasında 1987 yılında yatırımların ve ticaretin serbestleştirilmesi amacıyla başlayan görüşmelere Meksika'nın de katılmasıyla 1989 Ekim’inde tamamlanmış, 12 Ağustos 1993 tarihinde ise söz konusu ülkeler arasında Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA) anlaşması imzalanmış ve bu süreç 10 Ocak 1994’te tamamlanarak anlaşma yürürlüğe girmiştir. (www.nafta-sec-alena.org, erişim tarihi 14.2.2008) Bununla birlikte, bu ülkeler arasında esasen serbest ticaret bölgesi kurulmasına yönelik uygun ortam da daha önce yaratılmıştır (Hufbauer ve Schott, 1992:3).

NAFTA üye ülkeler arasında tüm ticareti ve yatırımı sınırlayıcı engellerin GATT kuralları çerçevesinde ve belli bir geçiş süresi içinde kaldırarak bölgede bir serbest ticaret alanının oluşturulmasını ve üçüncü ülkelere karşı ulusal tarifelerin devamının getirilmesini ifade etmiştir (Karluk :520-521).

NAFTA, aslında Kuzey Amerika ülkelerindeki özel sektör arasında giderek artan orandaki ticari bütünleşmenin doğal işleyişi ve anılan bütünleşmenin önündeki engellerin ortadan kaldırılmasını dile getirmektedir (Cohen, Raul ve Blecker, 1996:239).

1992 yılı itibariyle 360 milyon nüfusa ve 6 trilyon ABD Dolarlık GSYİH'na sahip olan NAFTA'da, ekonomik hacmi en yüksek olan ülke, ABD'dir. 2005'te NAFTA, 429 milyon nüfusu ile ticaret hacmi açısından, dünya ticaretinde önemli paya sahiptir. NAFTA ülkelerinin ekonomik yapısına bakıldığında, GSYİH içinde her üç ülkenin hizmet sektörü en yüksek paya sahip iken, tarım sektörü en düşük payı alır. NAFTA günümüz itibariyle toplam dünya ticaret hacminin %22’sine sahip bir bütünleşmedir. NAFTA’nın toplam dünya ihracat hacmindeki payı %18,8 iken, toplam dünya ithalat hacmindeki payı %25.11 civarındadır.

Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi - Latin Amerika Bütünleşme Teşkilatı: Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (LAFTA), Latin Amerika ülkeleri arasında bölgesel işbirliği sağlanması konusunda yapılan çalışmalar sonucunda Arjantin, Brezilya, Şili, Uruguay, Meksika, Paraguay ve Peru’nun katılımıyla 18 Şubat 1960’da Uruguay’ın başkenti Montevideo’da imzalanan Montevideo Anlaşması ile kurulmuştur. Bu serbest ticaret bölgesi seklindeki birliğe daha sonra 1961 yılında Kolombiya ve Ekvator, 1966 yılında Venezüella, 1967 yılında da Bolivya’nın katılmasıyla LAFTA, bütün Güney Amerika (Guayana, Surinam ve Fransız Ginesi dışında) ve Meksika’yı kapsayacak şekilde genişletildi.

İsminin de ifade ettiği gibi LAFTA birleşme biçimi olarak serbest ticaret bölgesi şeklinde bir ekonomik bütünleşmesi hedeflerken, kuruluşundan itibaren geçen 20 yıllık süre içerisinde LAFTA, EFTA gibi başarı yakalayamamış, iç ticarette tam bir liberalleşmeyi sağlayamamıştır.

LAFTA’nın aradan geçen 20 yıl süresince belirlenen hedeflere ulaşamamış olması ile 16–27 Haziran 1980 tarihinde Meksika’nın Acapulco şehrinde yapılan bir Bakanlar Toplantısında, örgüte yeni bir yapı verilmesini gündeme getirmiştir.12 Ağustos 1980 tarihinde imzalanan bir anlaşma ile LAFTA’nın yerine Latin Amerika Bütünleşme Teşkilatı (LAIA veya ALADI) kurulmuştur.

LAIA bir ortak Pazar örgütüdür. Buna karsın üye ülkelerin kendi aralarında yeni bir serbest ticaret bölgesi kurdukları görülmektedir. LAILA, LAFTA’ya göre daha esnek bir kuruluştur. LAFTA’nın tersine bir takvim veya miktar hedefi içermeden, uzun dönemde yavaş yavaş bir Latin Amerika ortak pazarının oluşturulmasını öngörür.(Seyidoğlu, 2003:251) LAILA günümüz itibariyle toplam dünya ticaret hacminin %5’ine sahip bir bütünleşmedir.

Güney Amerika Ortak Pazarı: Güney Amerika Ortak Pazarı (MERCOSUR), 1991 yılında Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay arasında Asuncion Antlaşması ile kurulmuş bir gümrük birliğidir. Şili 1996’da MERCOSUR’a serbest ticaret bölgesi bazında katılmıştır.(DTM, 2003:40) MERCOSUR Antlaşmasına göre 1991 ile 1994 yılı sonuna kadar tarifeler kademeli olarak kaldırılmış ve tarife dışı engellere de son verilmiştir. MERCOSUR dünya üzerinde AB ve NAFTA’dan sonra üçüncü büyük ticaret bloğudur. Gümrük tarifelerinin sıfırlandırılması ve üyeler arasında mal, hizmet ve sermayenin serbest dolaşımını amaçlar.

Latin Amerikan bütünleşme çabalarının en başarılılarından biri olarak ortaya çıkan MERCOSUR, şu an geldiği nokta itibariyle ortak pazarı 1 trilyon doları aşan pazar derinliği ve 200 milyonluk nüfusuyla bütünleşme girişimleri içinde tüm dünyada üçüncü sırada yer almaktadır. Ayrıca Güney Amerika’da en etkili ortak pazar girişimi olarak anılmaktadır.

Orta Amerika Ortak Pazarı: 1958 tarihinde Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras ve Nikaragua arasında Serbest Ticaret için Çok Taraflı Anlaşma ile Orta Amerika Ekonomik Bütünleşme Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmanın amacı üye ülkeler arasında tedricen ticarette liberalleşmenin oluşturulmasıdır (Nebioğlu, 1997:104).

And Ülkeleri Ortak Pazarı: 1969’da imzalanan Cartegena Anlaşması ile kurulan And Paktı veya And Ülkeleri Ortak Pazarı’ınn üyeleri Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Şili’dir. Bir süre sonra Şili topluluktan ayrılırken Venezüella katılmıştır. Temel amacı LAFTA’nın büyük ülkeleri Arjantin, Brezilya ve Meksika’ya karsı daha yüksek bir erk yaratabilmektir.

Karayip Ülkeleri Topluluğu: 1965 yılında Antigua, Barbados ve İngiliz Ginesi arasında Karayipler Serbest Ticaret Bölgesi kurulmuştur. Kuruluşa daha sonraları Barbuda, Guyana, Trinidad ve Tobago, Dominik, Grenada, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, St. Vincent ve Belize katılmışlardır (Nebioğlu, 1997:105).

Doğu Karayip Ülkeleri Teşkilatı: Karayipler Serbest Ticaret Bölgesi üyesi olan Antigua ve Barbuda, Dominik, Grenada, Montserrat, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia ile St. Vincent ve Grenadines tarafından 1991 yılında bir gümrük birliği olarak kurulmuştur. Birliğin temel hedefi Karayipler Serbest Ticaret Bölgesi üyelerinin ortak gümrük tarifesinin uygulanmasıdır. Fakat ortak gümrük tarifesi, ancak Dominik ile St. Vincent ve Grenadines gibi birkaç ülke tarafından uygulanmaktadır (Karluk, 1998:380).