sektörü reformu, bir çok ülkedekinden farklılık göstermektedir. Avrupa Komisyonu’nun hazırladığı Enerji Arzının Güvenilirliği için Avrupa Stratejisine Doğru adlı Yeşil Kitapta33 da belirtildiği üzere, ABD, Avrupa Birliği gibi elektrik piyasalarının rekabete açılması için tek tip bir hukuki çerçeveye sahip değildir. Avrupa Birliği üye ülkeleri, Bölüm 4.1’de de anlatıldığı üzere, elektrik sektöründe gerçekleştirmeleri gereken minimum zorunlulukların belirtilmiş olduğu tek bir direktife bağlı kalmak zorundadırlar. ABD’de ise, tam tersine, elektrik piyasasının rekabete açılması her eyalette ayrı ayrı ve farklı yollarla gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Avrupa Birliği’nde elektrik kesintileri riskini en
32 Commission Communication Relating the Methodology for Analysing State Aid Linked to Stranded Costs, IP/01/1077, 25.07.2001, Brussels.
33 Green Paper Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply, COM(2000)769, 29.11.2000, Brussels.
aza indirmeye yardımcı olan üye ülkeler arasındaki enterkonnekte sistem, ABD’de eyaletler arasındaki enterkonnekte sisteme göre çok gelişmiştir.
ABD elektrik piyasasını diğer ülkedekilerden farklı kılan bir özellik de ABD’de nihai tüketicilerin elektrik piyasasına doğrudan bağlantısının olduğu durumlarda, hepsinin eşzamanlı veya çok kısa bir zaman içerisinde erişim (sağlayıcısını seçme) haklarına sahip olmalarıdır. Avrupa Birliği ülkeleri, Avusturya ya da Yeni Zelanda’daki gibi tüketicilerin sisteme erişimi için uzun bir süreç gerekmemektedir.
Ayrıca ABD reforma bir çok ülke gibi kamu mülkiyetindeki elektrik pazarı ile başlamamıştır. Çünkü ABD’de mülkiyet özel ellerdedir, dolayısıyla elektrik piyasası reformunda kamu işletmelerinin özelleştirilmesi aşaması yoktur.
ABD, elektrik sektöründe, eş zamanlı olarak üretimde ve nihai tüketici arz faaliyetlerinde reform çalışmalarını başlatmıştır. Üretim piyasasında rekabetin artırılması için iletim hattına ve yan hizmetlere ulaşımda ayrımcı olmayan kriterler gereklilik olarak görülmektedir. Bazı eyaletlerde (örneğin Kaliforniya) üretim piyasasında rekabeti artırmak için üretim sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin bir kısmının elden çıkarılması ve piyasa dışından yeni oyuncuların piyasaya kazandırılmaları için çeşitli finansal teşvikler konulmaktadır. Burada amaçlanan üretim piyasasında konsantrasyonun azaltılması yoluyla rekabetin artırılmasıdır.
Nihai tüketicinin hepsinin sağlayıcısını seçebilme şansına kavuşması, dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin ayrıştırılması ve şeffaflaştırılması ile tüketici arzında rekabet için ortam yaratılması, kamu amacına ve tüketici haklarına saygı gösterilmesi konuları ABD’de elektrik endüstrisine ilişkin diğer önemli konulardır. Tüm nihai tüketicilere elektrik arzında rekabet sağlanabilmesine 1998 yılındaki Enerji Politikası Kanununda (Energy Policy Act) izin verilmiştir, fakat bir zorunluluk getirilmemiştir. 1 Ocak 2003 tarihine kadar, eyaletlerin veya regüle edilmeyen şirketlerin, tüketicilere daha faydalı olacak alternatif bir yol bulmamaları durumunda, tüm nihai kullanıcıların kendi sağlayıcılarını seçmelerine izin verilmesi önerilmektedir.
ABD’de yürütülen bir diğer elektrik sektörü reform çalışması da yükümlenilen maliyetlerin azaltılması, hesaplanması ve telafisine ilişkindir. Söz konusu yükümlenilen maliyetler çoğunlukla nükleer enerji santrallerine yapılan yatırımlar ve 1978 yılında çıkarılan Kamu Şirketleri Düzenleme Politikaları Kanununa (Public Utility Regulatory Policies Act) dayanılarak imzalanan uzun dönem enerji alım anlaşmalarından kaynaklanmaktadır. Yükümlenilen maliyetlerin finansmanı çoğunlukla toplu miktarda çıkış ücretinin alınması veya nihai tüketicilere (vergi olarak) yansıtılması şeklinde olmaktadır.
ABD’de elektrik piyasasındaki özel şirketlerin regüle edilmesi görevi, Federal Enerji Düzenleme Komisyonu (FERC) ve ayrı ayrı eyaletlerde bulunan düzenleyici kurumlar (kamu şirketleri komisyonları- public utilities commissions) arasında bölüştürülmüştür. FERC, toptan satış piyasasının regülasyonundan ve toptan satış piyasasını destekleyen ayrıştırılmış iletim hizmetinden sorumludur. Eyalet düzenleyici kurumları perakende satış fiyatının regüle edilmesinden sorumludurlar. ABD’de elektrik endüstrisinin üretim, iletim ve dağıtımı içine alacak şekilde dikey entegre bir yapıda olduğu düşünülürse, regülasyonun çoğunun eyalet düzenleyici kurumları tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. Perakende satış fiyatını regüle ederken, bu düzenleyici kurumlar, elektrik endüstrisinde dikey olarak entegre olmuş şirketlerin toplam maliyetlerini göz önünde bulundurmaktadırlar. Fakat, Kaliforniya gibi bazı eyaletler, dikey tekel şeklindeki elektrik endüstrisini ayrıştırma yoluna giderek üretim, iletim, dağıtım, toptan satış ve perakende satış pazarlarının oluşmasını sağlamışlardır. Bu eyaletlerde, FERC, elektriğin toptan satışı ve iletim hizmetinin düzenlenmesinden sorumlu olarak görevini yürütmektedir. FERC, daha önceleri, elektriğin toptan satışı ve iletim piyasalarında getiri oranı regülasyonu uygulamaktaydı. 1980 sonrasında rekabetçi toptan satış piyasalarının gelişimini destekleyerek, toptan satış şirketlerine, pazar gücü kullanmamaları ve iyi çalışan piyasalardaki arz-talep dengesini yansıtacak fiyatlarda satmaları koşuluyla, piyasa fiyatından satma yetkisi vermiştir.
24 Nisan 1996’da FERC, ‘toptan satış açık erişim kuralları’nı (wholesale open access rules) yayınlayarak iletim hattı sahiplerinin, kendilerine sağladıkları tüm iletim hattı hizmetlerini aynı şartlarla üçüncü şahısların erişimlerine açmalarını ve iletim ile arz faaliyetlerini ayrıştırmalarını istemiştir. FERC, ağa ulaşımda ayrımcılığı önlemek için Bağımsız Sistem İşletmecisi (BSİ) kurulmasını tavsiye etmiş, fakat zorunlu kılmamıştır. BSİ’nin görevi, şebekenin sahibi olmasına gerek olmadan, iletim hattını üreticilerden ve diğer şebeke kullanıcılarından bağımsız olarak yönetmesi ve işletmesidir. Mevcut durumda, ABD’de, deregülasyon ya da mevzuat değişikliği çalışmaları devam etmekte olan kırk üç eyaletten altı tanesinde bağımsız sistem işletmecisi kurulmuştur. Bunlardan da dört tanesi (Kaliforniya, New Jersey, Maryland ve Pennsylvania) aktif olarak görev yapmaktadır.
ABD toptan elektrik piyasasının yeniden yapılanması için sadece BSİ’leri kullanmamaktadır. Aralık 1999’da FERC ‘2000 Kuralları’nı (Order 2000) yayınlayarak bağımsız sistem işletmecileri ve iletim şirketlerini içeren Bölgesel İletim Organizasyonlarını ortaya atmıştır. İletim şirketi, BSİ’ye iletim hattının işletimsel kontrolünü vermektense, genellikle iletim hattının mülkiyetini elinde bulundurmaktadır. ABD, halen, iletim fiyatlandırması, iletim hattının genişlemesi için uzun dönem plan çalışmaları yapmaktadır.
4.3. ABD’DE BİR ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI: