KARŞILIK PARALAR DURUMU 31 Aralık 1 96 0-31 Aralık 1961
D. ALTIN VE DÖVİZ DURUMU
a — Merkez Bankası a ltın m evcudunda 1961 yılı sonu itib a riy le 6,9 sâfi ton artış o lm u ş tu r. Bu a rtışın 5,1 sâfi tonu Bankanın m übayaalarına, 1,8 sâfi tonu ise vâdelerinde tasfiye edilen b ir kısım a ltın rö p o rla rı dolayısiyle geri
Tablo : 86
Altın Mevcudu
(Banka Malı ve Mevdu Altınlar)
(Sâfi Ton) A ltın Mevcudu 1959 1960 1961 Deği »iklik 1960 sonunda 1961 sonunda Banka malı Hazine tevdiatı
( Am ortism an ve Kredi Sandığı tevdiatı 6 6 ,7 3 6 ,5 3 6 9 5 ,0 1 1 ,6 4 ,2 1 0 4 ,2 1 1 ,6 1 ,9 2 8 ,3 - 2 4 , 9 0 ,6 9 ,2 0 ,0 - 2 , 3 T O P L A M 1 0 6 ,8 1 1 0 ,8 1 1 7 ,7 4 ,0 6 ,9
Vâdeli altın bo rçluları 1 1 ,3 8 ,0 6 ,2 — 3 ,3 - 1 , 8
86 sayılı cetvelin te tkikin d e n de anlaşılabileceği g ib i, 1961 sonunda Ban ka malı altınlarda 9,2 sâfi ton artış o lm uştur. Bu artışı meydana getiren mua m eleler 87 sayılı ce'.velde g ö s te rilm iş tir.
Banka Malı Altın Mevcudu Artışı
Tablo : 87 (Sâfi Ton)
M u a m e l e l e r M ikta r 1
Bankaca satın alınan
Am ortism an ve Kredi Sandığından 185 Sayılı Kanun gereğince satın alınan
Tasfiye edilen altın rö porları sebebiyle geri alınan
5,1 1
2 ,3 1 ,8
Banka m alı a ltın la rın artışı 9 ,2
A ltın mevcudu içinde yer alan Hazine tevdiatında 1961 yılında 33.012
sâfi kilogram artış o lm u ştu r. Bu artış cetvelde, yu varla k raka m la r sebe
b iyle g örülm em ektedir. Am ortism an ve Kredi Sandığı tevdiatındaki azalışın
sebebi yukarıda z ik re d ilm iş tir.
Vâdeli altın b o rçlu la rı hesabında görülen a ltın la r, muayyen b ir vâde so nunda satın alınm ak kaydiyle, döviz karşılığında M illetlerarası Tediyeler Ban kasına satılan altınlara ta allûk e tm e kte dir. Bu nevi altın ra p o rla rın ın tasfiyesi s u re tiy le 1960 sonunda 3,3 sâfi ton, 1961 sonunda 1,8 sâfi ton a ltın geri satın a lın m ış tır.
Tablo : 88
Serbest Altın Mevcudu Artışı
(Safi Ton)
M u a m e l e l e r 1960 1961
Başlıca satın alınan 0 , 6 5 ,1
Rehinden kurtarıla n 3 , 6 1 2 ,0
Tasfiye edilen altın rö porla rı sebebiyle geri alınan 3 , 3 1 ,8
Serbest a ltın mevcudu 7 , 5 1 8 ,9
Altın Mevcudu (Serbest ve Merhun A ltınlar)
T a b lo ; 89 (S âfi Ton) ! Nev'i 1959 1960 1961 Deği 1960 sonu i l k li k 1 1961 sonu Serbest a ltın la r Merhun a ltın la r 1 4 ,8 9 2 ,0 2 2 ,3 8 8 ,5 4 1 ,2 7 6 ,5 7 ,5 . - 3 , 5 1 8 .9 - 1 2 , 0 T O P L A M 1 0 6 ,8 1 1 0 ,8 | 1 1 7 ,7 4 , 0 6 , 9
Vâdeli altın bo rçluları 1 1 ,3 3 , 0 | 6 ,2 - 3 , 3 — 1 ,8
Bankanın serbest ve m erhun altın mevcudunun d urum u 89 sayılı cetvelde g ö s te rilm iş tir.
b — M erkez Bankası döviz m evcutlarında 1961 yılı sonu itib a riy le , 1960
yılı sonuna nazaran 58 m ilyon dolar artış ka yd e d ilm iştir. 1960 y ılı sonunda,
1959 y ılı sonuna nazaran kaydedilen artış 46 m ilyon d o la rd ır. 1961 yılı sonun d aki artışın 48 m ily o n d oları 3133 sayılı Kanuna göre muamele gören ko n v e rtib l dövizlerde, 10 m ilyo n d o la rı ticaret ve tediye anlaşmaları hesap bakiyelerinde meydana g e lm iş tir. Bankanın alacaklı ve b orçlu döviz hesaplarının d u ru m u 90 sayılı cetvelde g ö s te rilm iş tir.
Bankanın döviz ta ah hü tle rind e ve döviz alım satım iyle ilg ili m uva kkat he saplarının b a kiyele rin de 1961 yılı sonu itib a riy le 91 m ilyon d olar azalma kay d e d ilm iş tir. Bu azalmanın 44 m ilyon doları k o n ve rtib l dövizlerde (3133 No. lu K a n u n ), 47 m ilyo n d oları tica re t ve tediye anlaşm aları (5256 No. lu Kanun) hesap bakiyelerinde meydana g e lm iş tir. 44 m ilyo n d o la rlık azalmanın 34 m ily o r
Tablo : 90 Döviz Mevcudu ( * ) Hesaplar M ilyon TL. M ilyon $ 1959 1960 1961 1959 1960 1961 Değişiklik 1960 Sonu 1961 Sonu D Ö V İZ BORÇLULARI 370 1 .0 3 9 742 131 115 82 — 16 - 3 3 3 1 3 3 Sayılı Kanuna 33 126 161 11 14 18 3 4 5 2 5 6 " " 337 913 581 120 101 64 - 1 9 - 3 7 D Ö V İZ A L AC A KLILAR I 783 1.961 1 .1 3 6 279 217 126 - 6 2 — 91 3 1 3 3 Sayılı Kanuna 332 878 475 118 97 53 - 2 1 - 4 4 ! 5 2 5 6 " " 451 1 .0 8 3 661 161 120 73 - 4 1 - 4 7 D Ö V İZ MEVCUDU — 413 — 922 — 394 — 148 — 102 - 4 4 46 58 3 1 3 3 Sayılı Kanuna - 2 9 9 — 752 — 314 — 107 — 83 - 3 5 24 48 5 2 5 6 " " — 114 — 170 - 80 — 41 — 19 — 9 22 10
( * ) 1959, 1960 ve 1961 y ı lla r ı b ilâ n ç o la r ın a g ö r e te rtip le n m iş tir.
doları altın te rh in i suretiyle tem in edilen kredi ve avanslardan doğan taahhüt lerin Bankaca ödenmesinden, 3 m ilyo n doları Banka nezdindeki e lçilikle re ve benzeri yabancılara ait döviz m evduatının çekilm esinden, geri kalan 7 m ilyon doları da döviz tica re tiyle ilg ili çe şitli m uvakkat ve mutavassıt hesap bakiyele rin de ki azalmadan ile ri gelm ektedir. 47 m ilyon d o la rlık azalma, ticaret ve tediye anlaşmaları hesap b akiyelerindeki azalmaya ta a llû k etm ektedir.
Bankanın döviz alacaklariyle ilg ili çeşitli hesaplarda 1961 sonu itiba riyle , 1960 sonuna nazaran 33 m ilyon d olar azalma g örü lm e kte d ir. Bunun 37 m ilyon doları ticaret ve tediye anlaşm alariyle ilg ili b orçlu hesap bakiyelerindeki azalma ya, 4 m ilyon doları da k o n ve rtib l döviz hesapları borçlu bakiyelerindeki artışa tekabül etm ektedir.
90 sayılı cetvelde yer almış olan raka m la r, ith a lâ t, ihracat ve dış borç
tediyeleriyle döviz olarak alınan k re d ile rin te siri altında değişen Merkez Bankası döviz m evcutlarının 1960 sonu itib a riy le , b ir önceki yıla nazaran 46 m ilyon d o la rlık ve 1961 sonu itib a riy le 58 m ilyon d o la rlık b ir artış ve tediye gücü kolay lığı arzettiğini gösterm ektedir.
1961 yılı sonu itib a riy le Merkez Bankası döviz hesaplarına giren ve çıkan
d övizlerin m ik ta rla rı (H a fta lık Vaziyet ra k a m la rıd ır) 91 sayılı cetvelde göste rilm iş tir.
91 sayılı cetveldeki g iriş ve çıkış rakam larına göre 1961 sonu itib a riy le E. M. A. ve serbest dolar sahasından 31 m ilyon d olar, anlaşmalı m em leketlerden 5 m ilyon d olar g iriş fazlası o lm uştur.
Tablo : 91
Döviz Giriş ve Çıkışları
(M ilyon $ )
1 Muameleler A.P.A. ve serbest
$ sahası Anlaşmalı memleketler Giriş Çıkış Giriş Çıkış İhracat 319 — 37 — i ith a lâ t — 244 — 39 Görünmeyen muameleler 42 65 9 2 E n fra s trü k tü r 34 13 — — Devlet borçları - 92 — 0 Banker borçları — 34 — — i M u h te lif 17 20 9 9
Sermaye hareketleri özei 4 2 —
-Yabancı kredi dövizleri 85 — — —
T O P L A M 501 47 0 55 50 A ltın ve Döviz D urum u (N e t) Tablo : 92 (M ilyon $ ) | Muameleler 1959 1960 1961 Değişiklik 1960 sonu 1961 sonu A ltın mevcudu 133 134 139 1 5
31 33 Sayılı Kanunla ilg ili dövizler — 107 — 83 — 35 24 48
5256 Sayılı Kanunla ilg ili dövizler — 41 — 19 — 9 22 10
T O P L A M — 15 32 95 47 63
92 sayılı cetvelin te tk ik in d e n de anlaşılabileceği g ib i, döviz alım sa tım la riyle
ve anlaşma hesaplariyle ilg ili m uvakkat ve m utavassıt hesaplar da d ahil olm ak ka ydiyle, 1960 yılı sonunda 32 m ilyo n dolar olan altın ve döviz rezervi 1961 sonunda 95 m ilyon dolara y ü k s e lm iş tir. A rtış, 1960 sonunda 47 m ilyo n d olar, 1961 sonunda 63 m ilyon d o la r tu tm a k ta d ır. K o nve rtibl dövizler de (3133 Sayılı K a nu n ) 1960 da 24 m ilyo n d o la r, 1961 de 48 m ilyon d o la r ve a ltın mevcu dunda son ik i yılda 6 m ilyo n d o la rlık artış o lm u ştu r.
c — 1 Temmuz 1 9 6 0 -3 0 Haziran 1961 ta rih le ri itib a riy le tanzim edilm iş ve önceki bölüm lerde incelenm iş olan Tediye Muvazenesi tablosunda, Merkez Bankasının altın te rh in i, a ltın röporu ve T ü rk lirası karşılığı döviz röp oru
Tablo : 93 Banker Krediler (Milyon $ ) M u a m e l e l e r 1960 sonu 1961 sonu Değişiklik I — A ltın terhini 75 35 - 40 il — A ltın rö porları 9 7 — 2
İli — TL. karşılığı rö p o ria r ve m u htelif muameleler 26 9 - 17
T O P L A M 110 51 — 59
3 — DIŞ TİCARET
Dıs ticaret. 1960 yılında alınmış olan prensip kararı gereğince, 1961 yılında A> Dıs Tıca,,et B
' , ı ı . . i jimleri
a ltışar aylık devreler itib a riy le tanzim edilm iş ve b irin c i ve ikin ci altı aylık dev relere a it Dış Ticaret R ejim i ka ra rla rı, 4 Ocak ve 4 Temmuz 1961 tarihlerinde yayınlanm ıştır.
Dış Ticaret R ejim inin ana prensiplerinden b irin i, geçen yıl olduğu gibi 1961 yılında da ihracat veya ith alâtta, her ne şekil ve ad altında olursa olsun, hususî takas veya bağlı muamele yapılmaması teşkil etm ektedir.
1961 yılında ilân edilm iş olan Dış Ticaret R ejim i k a ra rla rı, kotalara vaki
olacak ta leplerin karşılanmasında önem li b ir d e ğ iş ik lik yapm ıştır. Filhakika, b ir kısım m alların ticaretinde m üstehlik aleyhine inhisar ve istism a r h allerinin ve ya mübalâğalı ithal ta lep le rin in önlenmesi maksadiyle, Ticaret Bakanlığına, Tah sisli İthal M alları Listesindeki bazı kotalardan vaki bütün talepleri aynen karşı layabilm ek veya b ir kısım m alların ith a lin i süreli veya süresiz o larak d u rd u ra b ilm e k ye tkisi ta nınm ıştır.
1960 yılında y ü rü rlü k te bulunan Dış Ticaret R ejim inde ihracat, dış piyasa
la rd a ki cari fiy a tla r esas alınarak ya pılırken , 4 Temmuz 1961 ta rih li kararna mede, iç ve dış piyasalarda cari olan fiy a tla rın nazara alınacağı kayde dilm iştir.
a ) İhracat Rejim i :
11 Temmuz 1961 ta rih in d e ilân edilm iş olan İhracat Y öne tm eliğin in ta tb i
kine 1961 yılın ın ilk yarısında da devam e d ilm iş tir. 4 Tem m uz 1961 ta rih in d e bu mevzuda yeni b ir yönetm elik yü rü rlü ğe ko nu lm u ştur.
İh ra cat Y önetm eliğinde, esas prensipler bakım ından d e ğ iş ik lik olm am ış tır . Evvelce olduğu g ibi serbest döviz, ko nve rtib l döviz ve APA p a ra la riy le ya pıl m ak ka ydiyle b ü tü ı• m addelerin ihracı serbesttir. Şu d övizler d ışındaki parala r ía yapılacak ihracat, lisansa ve ticaret anlaşmaları ko nte n ja n la rın a bağlı b u lu n m a k ta d ır. Taze b a lık ve diğer su ü rü n le ri ihracı bu kaide dışına ç ık a rıla ra k ser best b ıra k ılm ış tır. Ayrıca, bu maddelerin ve uçakla sevkedilecek taze meyve ve sebzelerle d on du ru lm u ş b a lık la rın ihracı sırasında, tescil belgesi aranmaması h akkın da -yön etm e liğ e hüküm ko nu lm u ştur. Bu belge b ilâ ha re v e rile c e k tir. Di ğer ta ra fta n konsinyasyon yoluyla ihraç edilen halıjar konusunda, satış tu ta rla rın ın yu rd a g e tirilm e si için tanınan m üddetin âzami ik i defa te m d it e d ile b ilm e si de m ü m kü n k ılın m ış tır.
4 Tem m uz 1961 ta rih li yönetm elikle maden cevheri konusunda b ir seneye
ka da r ve sınaî m a m û lle r konusunda 9 aya kadar ihraç süresi tanınm asına im kân v e rilm iş tir.
b ) İth a lâ t R ejim i :
Dış tica re tim izd e ith a lâ t, b ilin d iğ i üzere, 4 Ağustos 1958 ta rih in d e n beri d evrevî o la ra k tespit edilen ith al program ları dahilinde y ü rü tü lm e k te d ir. Aynı sistem e 1961 y ılı zarfında da devam olunarak altışar a ylık ik i ith a l program ı ilân e d ilm iş tir.
İth a lâ tta kota sistem ine g irild iğ in d e n beri ilk defa o la ra k te tk ik mevzuu- m uz 1961 senesinde, ta kvim yılının b irin c i ve ik in c i altı ayma şam il ik i ithal p ro g ra m ı ve bunlara muvazi o larak Dış Ticaret R ejim i K a rarna m e leri ve İth a
lât Y ö n e tm e lik le ri ilân e d ilm iş tir.
i ) 4 Ocak 196i ta rih in d e ilân olunan Dış Ticaret R ejim i h a kkın da ki 5 /6 9 2
Sayılı K a rar ve aynı ta rih li İth a lâ t Y önetm eliği, esas itib a riy le bundan evvel ilân e dilen le re m ü ş a b ih tir. B unların bilhassa Bankamız m uam elâtı ile ilg ili belli başlı d e ğ iş ik lik ve y e n ilik le rin i şöylece özetlemek m ü m k ü n d ü r :
" B ild ir i m e k tu b u " usulü ka ld ırılm ış , Bankamızca yapılan döviz tevziatının m üracaat sahiplerine "d ö v iz tahsis m e k tu b u " ile in tik a l e ttirilm e s i ve bu bel genin aynı zamanda her tü rlü ödeme şekillerinde dövizin tra n s fe rin e mesnet
te şkjl etmesi esası ko n u lm u ş tu r. Kota re jim in in kabulünden beri ku lla nıla n
" ith a l ve sika sı" g ü m rü k nüshaları yerine de Bankamızca " ith a l m üsaadesi" ve rilm e s i usulü kabul e d ilm iş tir. M u te m e tlik , yalnı? sanayici ko tala rın a inhisar e ttir ilm iş t ir . Bilâteral anlaşm alı m em leketlere m ü te a llik ith a l ta le p le rin in Ban
kamızca to pla nıp tevzi edilm e devresi 15 günden 30 güne ç ık a rılm ış tır. İth a lâ t talep h ad d in in , her kotanın % 20 si olduğu, m üracaat sırasında n a k it veya ban ka te m in a t m ektubu veyahut da Devlet ta h v ili o la ra k % 10 nisbetinde tem inat tesisi icap e ttiğ i hususundaki h ü k ü m le r, bu Y ö n e tm e lik te de muhafaza e d ilm iş
-Bu devre zarfında ta tb ik olunan ithal program ı VI ncı kotayı teşkil etmek te ve a) liberasyon, b ) tahsisli ithal m alları, c ) anlaşmalı m em leketler konten
jan listesini ihtiva etm e kte dir.
Liberasyon listesi bu devrede genişletilm iş, V nci kotada ihtiva ettiği 525 kaleme k a rşılık V I ncı kotada 561 m u h te lif cins mala teşmil e d ilm iş tir. Bu ara da, 6 to n lu k ve daha büyük kam yonların, merinos yünü, ham kauçuk, ham de r i, dem ir ve çe lik saçlar, sentetik ve sun'i ip lik le r gibi önem li maddelerin ser bestçe ith aline im kân v e rilm iş tir.
Tahsisli ithal m alları listesi, yalnız Avrupa Para Anlaşmasına (APA) dahil m em leketlerden ve serbest döviz sahasından ithal olunacak m alları ihtiva et m ektedir. Daha önceki ithal program larında bu listeye "global kota lis te s i" adı ve rilm e kte idi. Bu listedeki m a lla r cem'an 225 adet kota içerisinde gruplandırıl- m ıştır. Bundan önceki ithal program larında olduğu gibi, bu listede de ithalâtçı ve sanayicilere ayrı k o ta la r te fr ik e d ilm iş tir. İthalâtçı kotaları (buğday müba- yaası için ayrılan ve CCC program ından finanse edilen 21 m ilyon d o la rlık kota hariç olm ak üzere) 36,2 m ilyon d olar olarak ilân e d ilm iş tir. Sanayici kotaları yekûnu da 40,7 m ilyon d o la rd ır. İthalâtçı kotalarının 15,5 m ilyon doları yatı rım m alları ith aline tahsis e d ilm iş tir. Bu m ik ta rın 5,5 m ilyon doları gemi mü- bayaası için k o n u lm u ştu r. Bu ith alât program ında sanayici ko tala rı, daha evvel kilere nazaran meblâğ ve nispet itib a riy le en yüksek seviyeyi b ulm u ştu r.
Anlaşmalı m em leketler kontenjan liste le ri, ik i ta ra flı ticaret ve ödeme ant
laşmaları h ükü m le ri d a h ilind e ilg ili m em leketten yapılacak ithalâtı ihtiva et
m ektedir. Bu m em leketlerde de 1961 yılında m uteber olm ak üzere, yeni kon tenjan listele ri tespit ve ilân e d ilm iş tir. Kontenjan listeleri ilân edilen memle ke tle r B ulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Alm anya, Finlandiya, İsrail, M acaristan, M ısır, Polonya, Romanya, Sovyet Rusya ve Yugoslavyadır.
ii) 4 Temmuz 1961 ta rih in d e, 1961 yılı ik in c i altı aylık ithal program ı (V II
nci k o ta ) ile beraber 5 /1 4 0 3 Sayılı Dış Ticaret R ejim i Kararı ve yeni İth a lâ t Y ö netm eliği ilân o lu n m u ştu r. Bu Kararnamede, ilk defa olarak, ithal p ro gram ları nın, tespit edilecek döviz im kânlarına göre hazırlanıp ilân edileceği b e lirtilm iş t ir .
Yeni İthal Yönetm eliği ile g etirile n belli başlı d e ğ işiklikle r, m üracaatlarda depozito olarak banka te m in at m ektubu verilm esi usulünün kaldırılm ası, sana y ic ile rin liberasyon listesinden yapacakları ith a lâ tta % 10 tem inat tesisi mec b u riye tin de n istisna e dilm e leri, a k re d itif açma m üd de tinin b ir aydan ik i aya çı karılm ası, ithalâtçı firm a d eğ işikliğin in kabul edilmeyeceğinin hükm e bağlan ması, her kotanın % 20 nispetindeki ith a lâ t talep haddinin anlaşmalı memle ketlerden yapılacak ithalâta müteveccih m üracaatlarda uygulanm ayışıdır.
4 Tem m uz 1961 ta rih in d e ilân olunan ith al liste le ri;-lib e ra syo n listesi ile 1961 yılı ik in c i altı a ylık tahsisli ithal m alları listesinden m ü te şe kkild ir. Anlaş m alı .m em leket kontenjan listeleri ise y ıllık o la ra k hazırlanıp, Şubat ve M a rt
1961 ayları zarfında ilân e d ilm iş tir. Bu listeler de esas itib a riy le bundan evve k ile re benzer şekilde hazırlanm ıştır.
1961 y ılı ik in c i altı a ylık ith al lis te le rin in en m üh im hususiyetlerinden b ris i, listelerde k a yıtlı m alların hangilerinin A m erikan Y a rdım ından istifade sı re tiy le ith a l olunacağının karşılarında işaret edilm iş b ulun m asıd ır.
Liberasyon listesinde pek az d e ğ iş ik lik y a p ılm ıştır. Devre sonuna kadar b listeden yapılan tra n s fe rle r yekûnunun yüz m ilyon doları aşacağı tahm in edi m e k te d ir.
T ahsisli ithal m alları listesinin yekûnu, buğday mübayaasına ait 35 m ilyo d o la rlık kota hariç o lm a k üzere, 66,1 m ilyon d o la rd ır. Bu listedeki m allar cem an 236 adet kota içerisinde g ru p la n d ırılm ış tır. İthalâtçı ko tala rı yekûnu 27, m ily o n d o la r, sanayici ko tala rı yekûnu da 38,6 m ilyo n d o la r olarak ilân edi m is tir. Bu program da da sanayici ih tiya çla rı ehem m iyetle gözönünde tutulm u: tu r.
Kotalarda yer almayan veya m ik ta rı önceden tâyin olunm ayan âcil vey m ü te fe rrik ih tiy a ç la rı karşılam ak m aksadiyle de, evvelce olduğu gibi m uhtel B a ka n lık ve müesseseler em rine global ko nte n ja n la r v e rilm iş tir. Resmî ve hı
susî s e k tö r y a tırım la rın ın bu devreye isabet edecek ith a lâ t ih tiya çla rı içi
cem 'an 12 m ilyon d olar tu ta rın d a y a tırım kotaları derpiş o lu n m u ş tu r.
b> p i s tic a re t ha- 1961 yılında dis tica re tim izd e b ir m ik ta r aelisme kaydolunm uş, ihraca
r 1 1
1960 yılın da 321 m ilyon dolardan 347 m ilyon dolara, ith a lâ t toplam ı ise 46 m ily o n dolardan 509 m ilyon dolara çık m ış tır. A rtış, ihracatta % 8 nispetine 26 m ily o n d olar, ith alâtta % 8,7 nispetinde 41 m ilyo n d o la rd ır. Bu gelişmek sonucunda ve daha ziyade ith a lâ t m ik ta rın d a k i artışın b ir neticesi olarak, d tic a re t genel hacmi kıym et itib a riy le % 8,4 nispetinde 67 m ilyon d olar, mil ta r itib a riy le 856 b in ton a rtm ış tır. 1960 yılında 147 m ilyon d olar olan dış t caret açığı 15 m ilyo n a rta ra k 162 m ilyo n dolara ç ık m ış tır.
Dış tic a re tim iz in kıym et ve m ik ta r itib a riy le son y ılla rd a k i seyri 94 sayı cetvelde g ö s te rilm iş tir.
İth a lâ t ve ihracatın a ylık o la ra k seyrinin te tk ik i, ith a lâ tın 1961 yılının il d okuz ayında, geçen yılın aynı devresine nazaran 22 m ilyon d o la r düştüğün son üç ayında ise 63,6 m ilyo n d o la r daha fazla olduğunu gösterm ektedir, ih r çatta 1961 yılında meydana gelmiş olan 26 m ilyo n d o la rlık artış, norm al ihr; m evsim i içinde ve yılın son d ö rt ayında meydana g e lm iş tir.
T ic a re tim iz in madde g ru pla rı itib a riy le dağılışı 95 sayılı cetvelde gösteri m is tir.
1961 yılın da , geçen yıla nazaran, tü tü n ihracatında 22 m ilyon dolar, p
m ukta 9 m ilyon d o la r, canlı hayvan ihracatında 8 m ilyo n dolar artış olm uştu Bu m addelerin ihraca tın d aki 39 m ilyon d o la rlık artışa m uka bil meyve, madf
Tablo : 94 Dış Ticaret Hacmi 1 1 1 Yıllar
Değer • Milyar TL Değer ■ Milyon $ Miktar - Milyon Ton
İt h a lâ t 1 İh ra ca t H a c im İth alâ t İh ra ca t D e ğ iş ik lik H a c im İt h a lâ t I 1 İh ra ca t Ş U tt : X ; 1 9 5 9 1,3 1 ,0 2 ,3 470 354 — 116 824 2 ,4 2 ,1 4 ,5 1 9 6 0 2 ,2 1 , 7 3 9 4 6 8 321 — 147 789 2 ,2 2 ,1 4 ,3 1 9 6 1 ( * ) 4 ,6 3 ,1 7 ,7 509 347 — 162 856 3,1 2 ,1 5 ,2 O ) M uvakkattir.
K a y n a k : İstatistik Genel M üdürlüğü yayınları.
N ot : 1960 yılın ın E ylül ayından önceki tarihlere ait kıym etler 1 A. B. D. doları — 2,80 T L . üzerinden hesaplanm ıştır.
1960 yılın ın A ğu stos ayından sonraki tarihlere ait kıym etler 1 A. B. D. doları = 9,00 T L . üzerinden hesaplanm ıştır.
Dış Ticaretin Maddeler İtibariyle Dağılışı
Tablo : 95 (Milyon $ ) i H R i C A 1 İ T H A L Â T M addeler 1 96 0 1961 ( * ) Değişiklik Maddeler 1960 1961 ( * ) Değişiklik T ü tü n 65 87 22 M akineler 119 106 — 13
M eyveler 78 73 — 5 N akil vasıtaları 73 83 10
. P am u k 49 5 8 9 A ka ry ak ıtlar 51 52 1
M a d e n le r 2 8 2 4 — 4 Dem ir-çelik 50 40 — 10
C an lı hayvanlar 7 15 8 Ilâçlar-Boyalar 25 29 4
H ubu bat 6 6 — D okum a-iplik 21 26 5
T o h u m la r 6 6 — Diğer maddeler 129 173 44
D iğer m addeler 82 78 — 4
T O P L A M 321 347 26 T O P L A M 468 509 41
( * ) M uvakkattir.
K ayn ak : İstatistik Genel M üdürlüğü yayınları.
N ot : 1960 yılının, E y lü l ayından önceki tarihlere ait kıym etler 1 A. B. D. D oları — 2,80 T L . üzerinden hesaplanm ıştır.
1960 y ılın ın A ğu stos ayından sonraki tarihlere ait k ıym etler 1 A. B. D . D o la n 9,00 T L . üzerinden hesaplanm ıştır.
ve diğ er m addeler ihracatında cem'an 13 m ilyon d o la rlık azalma meydana gel m esi, ihracatın genel kıym etin de ki artışı 26 m ilyon dolara inhisar e ttirm iş tir.
Bizim tü tü n le rim iz vasfında tü tü n istihsal eden Yunanistan, Bulgaristan ve Yugoslavya'da mavi k ü f hastalığının tü tü n rekoltesine zarar verm iş olm ası, tü
tü n ihracatım ızın, artışında rol oynam ıştır. Dış talepte meydana gelmiş
kların-dan karşılanm ıştır. Bu vaziyet tiy a tla r üzerinde de te sir icra e tm iş ve 1960 re koltesi 1960 mahsulüne nazaran daha yüksek fiy a tla ihraç o lu n m u ş tu r.
Pamuk ihracatındaki artışa gelince, m illetlerarası piyasada pam uk fiy a tla
rı M a rt 1961 de 73 kg/sent iken, Eylül sonunda 77 k g /s e n t'e yükselm iş ve
bu arada iç piyasa fiy a tla rın ın m üsait ve rekoltenin yüksek oluşu ihracatı kolay la ş tırm ış tır. Bunun yanında M ısır ve Meksikada 1961 yılı pam uk re ko ltele rinin düşük olması da durum a tesir e tm iş tir.
Raporumuzun ilg ili bölüm lerinde b e lirtild iğ i veçhile 1961 yılın da ihracat, fa iz ve reeskont konusunda alınan çeşitli te d b irle rle te şvik e d ilm iş , kam biyo ve dış tic a re t re jim le riy le ilg ili hüküm lerde yapılan d e ğ iş ik lik le rle de kolay ve ba s it fo rm a lite le re tabi tu tu lm u ş tu r.
1961 yılında ithalâtım ızın maddeler itib a riy le seyrine gelince, nakil vasıta ları ithalâtında 10 m ilyon dolar, ilâç ve boya ithalâtında 4 m ilyo n d o la r, dokuma ve ip lik ithalâtında 5 m ilyon, diğer maddeler ithalâtında 46 m ily o n d olar artış o lm u ş tu r. Dem ir ve çelik ithalâtındaki 10 m ilyon d o la rlık ve m akine teçhizat ith a lâ tın d a k i 13 m ilyon d o la rlık azalma neticesinde ith a lâ t genel toplam ındaki a rtış 41 m ilyon dolara in m iş tir.
İth a lâ tın y a tırım m addeleri ve diğer maddeler itib a riy le ta s n ifi 96 sayılı cet velde g ö s te rilm iş tir.
Bu cetveldeki rakam lara nazaran, 1961 yılında y a tırım m addeleri ithalâtı 16 m ilyo n dolar azalmış, istihlâ k maddeleri 6 m ilyon d olar, ham m addeler it h alâtı ise 51 m ilyon d olar a rtm ıştır. Y a tırım m addelerindeki azalmanın başlıca
sebebi m akine ve teçhizat ithalâtındaki düşüştür.
Yatırım , İstihsal Ve Ham Madde İthalâtı
Tablo : 96 (Milyon $)
D e ğ e r Genel ithalâta nispetleri % Gruplar 1960 1961 < *) Değişiklik Gruplar 1960 1961 ( * ) Değişiklik Y A T IR IM MADDELE Rİ 244 228 — 16 Y A T IR IM MADDELE Rİ 52,1 4 4 ,8 — 3 9 ,0
İnşaat malzemesi 34 29 — 5 İnşaat malzemesi 7 ,2 5 ,7 — 12 ,2
M a k in e ve teçhizat 210 199 — 11 M a kine ve teçhizat 4 4 ,9 39 ,1 — 2 6 ,8
İS T İH LA K MAD DELERİ 45 51 6 İSTİH LA K M AD DELERİ 9 ,6 1 0 ,0 1 4 ,6 H A M MADDELER 179 230 51 H A M MADDELER 3 8 ,3 4 5 ,2 1 2 4 ,4 T O P L A M 468 509 41 T O P L A M 1 0 0 ,0 1 0 0 ,0 100,0 (* ) M uvakkattir.
K ay n ak : İstatistik Genel M üdürlüğü yayınları.