Alkol-Madde Kullanımı ve Kendine Zarar Verme Davranışı

Gençler eğlenmek, heyecan aramak gibi nedenlerden dolayı alkol-madde kullanımını tercih etmektedirler. Gençlerin alkol-madde kullanımına zemin hazırlayan çok sayıda risk faktörü bulunmaktadır. Genetik etkenlerden bahsedecek

olursak; Alkolizmin genetik geçiş gösterdiği uzun süredir bilinmektedir. Anne babası alkol bağımlısı olan gençlerin kendirinin de alkol bağımlısı olma riski yüksek ihtimal olduğu bilinmektedir. Bunun yanında ailenin davranış biçimleri ve aile içi ilişkilerinde alkol-madde kullanımına etkili olduğu bilinmektedir. Ailede ki anne babanın çocuklarına karşı sert, küfürlü ya da herhangi bir şekilde istismarcı davranmaları da çocukların daha sonra ki hayatında alkol-madde kullanımına yönelme ihtimalleri oldukça fazladır.

Aile de huzurlu ve refah içinde olması çocuğun bilişsel, duygusal ve sosyal açıdan gelişimine çok büyük katkısı olacaktır.

Aksi halde çocuklar duygusal açıdan eksik olarak büyürler. Aile ile genç arasında ki ilişkinin sağlıklı olması çok önemlidir. Aile arasındaki sorunlar, aile bağlantılarının kötü oluşu, ruha hastası olan aile üyelerinin oluşu gençlerde alkol- madde kullanımı konusunda oldukça yüksek risk etkeni oluşturmaktadır. Anne babanın gence karşı davranışlarında tutarsızlıklar, çocuğa değer vermemesi, yeterince takibini yapmaması, suiistimal etmesi, aşırı sertlik ya da aşırı rahatlık gibi durumlar diğer bir risk etkenleri arasında yer almaktadır.

“İntihar niyeti taşımayan” kendine zarar verme davranışı (KZVD), yaşamını sonlandırma amacı olmaksızın kişinin kasıtlı olarak beden dokularına zarar vermesi olarak tanımlanmıştır ve sıklıkla tekrarlayıcı biçimdedir.33

Anne babanın evliliğinin kötü gitmesi, parçalanmış ve boşanmış aile, anne baba kayıpları gibi bir çok etkenler ailesel risk etkeni durumdadır. Alkol-madde kullanım bozukluklarına, kişilik bozuklukları da eklenmektedir. Alkol-madde kullanım bozukluklarına en sık eşlik eden bozukluklar, bordeline kişilik bozukluğu ve anti sosyal kişilik bozukluğu olarak bilinmektedir. Ayrıca alkol-madde kullanımı şizofreni hastalarını da olumsuz yönden etkilemektedir. Toplumda oldukça yaygın olduğu bilinmektedir. İşlevsel açıdan da olumsuz yönden etkilediği bilinmektedir.

Kendine zarar verme davranışı çok sık görülen bir sorundur. Ancak bu konuda çok araştırmanın olmadığı söylenilebilir. Kendine zarar verme davranışı araştırmalarda self injury ya da self-mutilation olarak geçmektedir. Kişinin direkt olarak bedenine yaptığı girişim olarak adlandırılmaktadır. Diğer tanım ise; ; intihar niyeti taşımayan kendine zarar verme davranışı, yaşamını sonlandırma amacı ve isteği olmaksızın kişinin bilerek bedenine zarar vermesi olarak tanımlanmaktadır. Genellikle tekrarlayıcı biçimde olmaktadır. Başka bir tanımdan daha bahsedecek

33_{Tezan Bildik vd., Kendine Zarar Verme Davranışı Değerlendirme Envanterinin Türkçe Formunun}

olursak; saçları çekerek koparmak, tırmalamak, cildi deşmek, kemikleri kırmak, organları kesmek, yakmak veya kesmek, hatta gözü çıkarmaya varacak kadar kişinin kendi dokularına zarar vermesi ‘kendine zarar verme davranışı’ olarak nitelenmektedir.

Kendine zarar verme davranışı her yaşta ortaya çıkabilir. Özellikle gençlerde görülme sıklığının daha fazla olduğu bilinmektedir.

Bu davranış bazı araştırmacılar tarafından, kendine acı veren duyguları hafifletmeye yönelik eylemler olduğunu söylerler. Yani kendine zarar veren bireyin, duygularının üstesinden gelemeyip kendine zarar verme davranışı yaptığı söylenilmektedir. Aile içi şiddet, anne babanın ayrılması, anne babanın fiziksel ve cinsel tacizi çocuklarda ve gençlerde kendine zarar verme davranışını arttırdığı düşünülmektedir.

Kendine Zarar Verme Davranışı Değerlendirme Envanteri, Klonsky ve Glenn tarafından geliştirilen ve iki bölümden oluşan bir ölçektir.34

Bazen kendine zarar verme davranışı nedenleri anlaşılmayabilir. Çünkü kendine zarar verme davranışı impulsif görünebilmektedir. Kendine zarar vermek isteyen ergenler ölmek istediklerini söyleyebilir. Aslında bunun altında bilinç dışında tam tersi ölmek istememesi fakat bu davranışların sorumlusuna cevap niteliğinde kendine zarar verdiği düşünülmektedir. Kendine zarar verme davranışı ölümle sonuçlansa bile buna niyetlenilmemiş olabilir.

İstismara uğrayan kişinin zaman zaman travmatik anıları aklına gelebilir. Bu durum kişiye sıkıntı verebilir. Bireyin geçmişte ki travmatik anıları aklına geldiğinde kendine zarar verme davranışını daha sıklıkla yaptığı bilinmektedir. Kendine zarar verme davranışında kaygı yükselebilir. Bireyler özellikle yalnız kaldıklarında kendine zarar verme davranışı sergiledikleri bilinmektedir. Ayrıca yaralarını saklama eğilimi gösterdikleri bilinmektedir. Diğer yandan kendine zarar verme davranışı, yüksek kaygının bedensel acıya yansıtılması olarak düşünebiliriz. Çocukluğunda cinsel istismara uğrayan kadınların duygusal acılarını bastırmak için kendilerini kestikleri bilinmektedir. Bu davranışların ardında yatan neden duygusal acıyı bedene yönlendirilmesi olarak açıklayabiliriz.

Kendine zarar verme davranışını iki şekilde incelemek mümkündür. Doğrudan kendine zarar verme davranışı ve dolaylı yoldan kendine zarar verme davranışı olarak ayrılır. Doğrudan kendine zarar verme davranışlarına örnek verecek olursak; saçları çekerek koparmak, tırmalamak, cildi deşmek, kemikleri kırmak, organları

kesmek, yakmak veya kesmek, hatta gözü çıkarmaya varacak kadar kişinin kendi dokularına zarar vermesini örneklendirebiliriz. Dolaylı yoldan kendine zarar verme davranışına örnek gösterecek olursak; sigara içme olarak örneklendirmemiz mümkündür.

Madde kullanımı ve kendine zarar verme davranışının görülme ihtimali yüksektir. Özellikle tekrarlayan kendine zarar verme davranışı olan kişilerde madde kullanımı görülmesi oldukça yüksek bir ihtimaldir. Antisosyal ve borderline kişilik bozukluğu olan kişilerde madde kullanımının yaygın olarak görüldüğü bilinmektedir.

“Self-injury”, “self-mutilation” kavramları kişinin kendi bedenine yönelik yaptığı zarar verme davranışı olarak adlandırılmaktadır.35

Madde kullanan kişilerin kendine zarar verme davranışı olduğu, çoğu kişinin birden fazla madde kullandığı açıklanmıştır.36

Kendine zarar veren kişiler küçük yaşlardan itibaren madde kullandıkları belitilmiştir. Kendine zarar vermeyen bireyler için ise daha sonraki yaşlarda madde kullandıkları belirtilmiştir. Buradan da anlamak mümkündür ki alkol-madde kullanımı ve kendine zarar verme davranışı arasında oldukça güçlü bir ilişki vardır. Kendine zarar verme davranışı, alkol-madde kullanımına paralel olarak gelişme göstermektedir. Çok fazla alkol-madde kullanan bireylerin geçmişlerinde çocukluk çağı travmaları yaşadıkları belirtilmiştir. Bu travmalar yüzünden bireyler çare olarak alkol-madde kullanımına yönelmişlerdir. Travma sonrası stres bozukluklarında da madde kullanımı sıklıkla görülmektedir. Kendine zarar verme davranışını bir belirti olarak görmek ve doğrudan uygun müdahaleler de bulunmak gerekebilir.

Birinin kendine bilerek fiziksel bir zarar vermesini anlamak gerçekten zor olabilir. Ama alkol-madde kullanımı ile birlikte kendine zarar verme davranışının görülmesi olağandır. Alkol-madde kullanımı iradeyi zayıflatır ve kişinin doğru düşünebilme yeteneğini kısıtlayabilir. Bu tür engellerden dolayı kişi kendine zarar verme davranışı gerçekleştirebilir. Kimi zaman alkolün ve maddenin verdiği cesaretle bunu denerler kimi zaman doğru düşünemedikleri için bunu yapmayı deneyebilirler. Sonuçta bu durum insan bedenine zarar vermektedir. Önüne geçilmesi gereken hassas konulardan bir tanesidir. Aksi hale insan yaşamını olumsuz yönden etkilemektedir. İnsan yaşam kalitesini düşürmektedir.

35 _{Aksoy ve Ögel, a.g.e., 226-236.} 36 _{Aksoy ve Ögel, a.g.e., 226-236.}