Alkol Kullanımı

Dünya Sağlık Örgütü alkol bağımlısını, “uzun süre ve alıĢılmıĢın dıĢında alkol alan, alkole bağlı olarak ruhsal, bedensel, toplumsal sağlığı bozulan, buna karĢın durumunu değerlendiremeyen, değerlendirse bile alkol alma isteğini durduramayan, sağaltıma gereksinimi olan bir hastadır” diye tanımlanmaktadır. Bir baĢka tanıma göre ise, alkolün iĢine engel olduğunu değil de iĢinin alkol almasına engel olduğunu düĢünmeye baĢlayan kiĢi alkol bağımlısı olarak görülmektedir (16).

Alkol kullanımı kiĢinin iĢ ve aile uyumuna, çevresine, beden sağlığına zarar vermiyorsa alkolizm sayılmamakta, ancak bazen normal içicilik nerede biter, alkolizm nerede baĢlar sınırını çizmek kolay olmamaktadır (27).

ABD‟de toplumun %90‟ı yaĢamının bir döneminde, eriĢkinlerin %60-%70‟i ise sıkça alkol almakta, %30-%45‟i yaĢamının bir döneminde en az bir kez aĢırı alkol almaya bağlı bir sorunla (yasal, trafik, iĢ, okul) karĢılaĢmaktadır. Epidemiyolojik Alan ÇalıĢmaları‟nda (ECA) alkol kötüye kullanımının yaĢam boyu yaygınlığı erkeklerde %20, kadınlarda %10; alkol bağımlılığının yaĢam boyu yaygınlığı ise erkeklerde %13.53, kadınlarda %2.82 olarak saptanmaktadır (16). Batı ülkelerinde alkol kullanım yaygınlığında 1/2-1/3 olan kadın/erkek oranı, doğu ülkelerinde 1/10 olarak bildirilmektedir (28).

Son 20 yıl içinde alkolün farmokolojik etkileri ile iliĢkili yeni modeller ortaya konmuĢsa da halen geçerliliğini koruyan yaklaĢım, alkolün nörotransmitter sistemleri üzerindeki özgül etkileri üzerinde temellendirilmektedir. Akut alkol intoksikasyonu

gamaaminobutirik asit reseptör aktivitesinde, serotonerjik aktivitede, endorfin salınımında ve beyin ödül merkezlerinde önemli etkiler yaratabilmektedir. Bugün yoksunluk sendromundan sakınmak için madde almaya devam etmenin bağımlılığın sürdürülmesindeki katkısı açık olmakla beraber dikkatler daha çok madde arama davranıĢı üzerinde yoğunlaĢmaktadır (28,29). Alkol arama davranıĢı dört temel süreç tarafından kontrol edilir. Bunlar alkolün pozitif pekiĢtirici, kendini tercih ettirici, koĢullandırıcı ve aversif (itici) etkileridir. Ġlk üç süreç alkol arama davranıĢını uyarıcı yönde, sonuncusu ise azaltıcı yönde etkiler. Alkol arama davranıĢına en önemli katkıyı sağlayan pozitif pekiĢtirici etkinin davranıĢsal sürecinde, alkolün öfori yapıcı ve anksiyolitik etkileri ile bazı beyin fonksiyonlarını arttırıcı etkisi ve yoksunluk sendromundan sakınma önemli rol oynar. Pozitif pekiĢtirinin nöronal sürecinde baĢta dopamin olmak üzere bazı nöromediyatörlerin rolü vardır. ÇalıĢmalarla tekrarlanan bir bulgu, kötüye kullanımı olan maddelerin mezotelensefalik sistemde ekstraselüler dopamin artıĢına neden olduğu ve nükleus akumbensin de bununla ilgili kritik bir bölge olduğudur (29).

Alkol bağımlılarının birinci dereceden akrabalarında, alkol bağımlılığı görülme sıklığının normal nüfusa oranla yedi kat daha fazla olduğu bildirilmektedir.

Aile yüklülüğü olanlarda bağımlılığın daha ağır seyrettiği ve daha çok komplikasyon geliĢtiği bilinmektedir. Tek yumurta ikizlerinde alkol bağımlılığı riski %60-%70; çift yumurta ikizlerinde ise %25-%35 civarında olup ECA çalıĢmasında elde edilen sonuca göre genel popülasyonda alkol bağımlılık oranı %5-%10, alkol bağımlılarının ailelerinde ise %30-%40‟dır. Alkol bağımlılarının erkek çocuklarında alkol bağımlılık riskinin 3-4 kat yüksek olduğu ileri sürülmektedir (28,29).

Alkol bağımlılığının DSM-IV’e göre tanı ölçütleri

12 aylık bir dönem içinde herhangi bir zaman ortaya çıkan, aĢağıdakilerden üçü (ya da daha fazlası) ile kendini gösteren, klinik olarak belirgin bir bozulmaya ya da sıkıntıya yol açan uygunsuz alkol kullanım örüntüsü:

1) AĢağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere direnç artımı olması:

a) Entoksikasyon ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artmıĢ miktarlarda alkol kullanma gereksinimi

b) Sürekli olarak aynı miktarda alkol kullanımı ile belirgin olarak azalmıĢ etki sağlanması

2) AĢağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere yoksunluk geliĢmiĢ olması:

a) Alkole özgü yoksunluk sendromu

b) Yoksunluk semptomlarından kurtulmak ya da kaçınmak için alkol alımı

3) Alkol çoğu kez tasarlandığından daha yüksek miktarlarda ya da daha uzun bir dönem süresince alınır.

4) Alkol kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için sürekli bir istek ya da boĢa çıkan çabalar vardır.

5) Alkolü sağlamak, alkol kullanmak ya da alkolün etkilerinden kurtulmak için çok fazla zaman harcama.

6) Alkol kullanımı yüzünden önemli toplumsal, mesleki etkinlikler ya da boĢ zamanlarını değerlendirme etkinlikleri bırakılır ya da azaltılır.

7) Alkolün neden olmuĢ ya da alevlendirmiĢ olabileceği, sürekli olarak var olan ya da yineleyici bir biçimde ortaya çıkan fizik ya da psikolojik bir sorunun olduğu bilinmesine karĢın alkol kullanımı sürdürülür.

Varsa belirtiniz:

Fizyolojik bağımlılık gösteren: Direnç artımı ya da yoksunluğun kanıtı vardır.

Fizyolojik bağımlılık göstermeyen: Direnç artımı ya da yoksunluğun kanıtı yoktur (20).

Alkol kötüye kullanımının DSM-IV’e göre tanı ölçütleri

A) 12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan, aĢağıdakilerden üçü (ya da daha fazlası) ile kendini gösterdiği üzere, klinik açıdan belirgin bozulmaya ya da sıkıntıya yol açan uygunsuz alkol kullanımı örüntüsü:

1) ĠĢte, okulda ya da evde alması beklenen baĢlıca sorumlulukları alamama ile sonuçlanan yineleyici biçimde alkol kullanımı (örn. Alkol kullanımı ile iliĢkili olarak sık sık iĢe gitmeme ya da iĢte baĢarı gösterememe; okula gitmeme, okulu asma ya da okuldan kovulma; eĢ ya da çocuklara gereken ilgi ve özenin gösterilmemesi).

2) Fiziksel olarak tehlikeli durumlarda yineleyici biçimde alkol kullanımı (örn. Alkol kullanımının yarattığı bozukluklar sırasında araba kullanma ya da bir makineyi iĢletme)

3) Alkolle iliĢkili, yineleyici biçimde ortaya çıkan yasal sorunlar (örn. alkol ile iliĢkili davranım bozukluğuna bağlı tutuklanmalar).

4) Alkolün etkilerinin neden olduğu ya da alevlendirdiği, sürekli ya da yineleyici toplumsal ya da kiĢilerarası sorunlara karĢın sürekli alkol kullanımı (örn.

entoksikasyonun sonuçları hakkında eĢle tartıĢmalar, kavgalar, fiziksel saldırı).

B) Bu semptomlar, alkol bağımlılığı ölçütlerini hiçbir zaman karĢılamamıĢtır (20).

Alkol kullanım bozukluğu tedavisinde primer hedefler yoksunluk döneminde ortaya çıkan aritmileri, nöbetleri, deliryumu ve ölümü önlemek; subjektif belirtileri yatıĢtırmak; deliryum varsa tedavisini yapmak; uzun süreli rehabilitasyonun hazırlanması olmalıdır. Farmokoterapi, tedavi ve rehabilitasyona yönelik psikososyal yaklaĢımlar, uygun psikoterapi yöntemlerinin seçimi ve uygulanması tedavi yöntemleri arasındadır (16,27,28).