Tüm Algılar Doğrudur

Protagoras’ın insan-ölçü önermesinde aslında savunduğu düşünce her şey için iki farklı düşüncenin aynı anda doğru olabileceği fikridir. Bunu ise Platon’un Theaitetos diyalogunun devamı olan rüzgar örneğinde açıkça görebiliriz. Buna göre;

Herhangi bir şey bana nasıl görünüyorsa benim için öyledir, sana nasıl görünüyorsa senin için de öyle… Üşüyen için rüzgar soğuktur, üşümeyen için ise soğuk değildir.⁵¹

49 Platon, Diyaloglar, Kratylos, Çev. Teoman Aktürel, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2015, 385e-386a.

50 E. Zeller, Grek Felsefe Tarihi, Çev. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul, 2001, s.102.

51 Platon, Theaitetos,152a.

19

Protagoras’ın bu cümlesine göre, A kişisi rüzgarın soğuk olduğunu iddia ederken, B kişisi rüzgarın sıcak ya da soğuk olduğunu iddia edebilir. Her iki yargıya da yanlış diyemeyiz, aksine gerçekte kabul edilen şey “soğuk” ve “soğuk olmayan” değil,

“A için rüzgarın soğuk olduğu doğrudur” ve “B için rüzgarın soğuk olmadığı doğrudur.”⁵² Çünkü burada rüzgarın sıcaklığının herhangi bir değerlendirmesini yapacak yine bir insan olduğundan, sıcaklık onun algısına göre değişecektir. Böylelikle herhangi bir şeyin doğruluğu ya da yanlışlığı insanın algısına göre değiştiğinden, algıladığımız şeyler bizim bilgimiz haline gelmektedir. Taylor’a göre Protagoras’ın bu ünlü cümlesini anlamanın üç yolu vardır:

“1) Orada sadece bir rüzgar yoktur, iki bireysel rüzgar vardır. Benim için soğuk olan rüzgar ve senin için soğuk olmayan rüzgar.

2)Genel bir rüzgar vardır, fakat ne soğuk ne de ılıktır; rüzgarın görünür soğukluğu, sadece soğuk hissettiğimde benim için özel olarak var olur. Rüzgarın kendisi benim algılayışımdan bağımsız olarak var olur. Ancak soğukluğu ya da sıcaklığı yoktur.

3)Rüzgarın kendisi soğuk ve ılıktır; iki nitelik ayrı fiziksel nesnede bir arada var olabilir ve birini algıladığımda diğeri ortadan kaybolur.”⁵³

Protagoras’ın önermesinde de savunduğu gibi bu üç yorum elbette ki onun ölçü-insanda da ortaya çıkardığı fikri uygular niteliktedir. Çünkü bir rüzgar örneğinin üç farklı yorumunu farklı açılardan görmekteyiz. Burada ortaya çıkan düşünceye göre Taylor, yukarıda bulunan üçüncü yorumu savunarak ”algılanan tüm niteliklerin

52A. Kenny, A New History of Western Pilosoophy, Volume I, Ancient Philosophy, New York: Oxford University Press, 2004, s.147.

53 C.C.W. Taylor, From the Beginning to Plato, s.250.

20

algılanan nesnede nesnel olarak mevcut olduğuna inanıyorum.”⁵⁴ düşüncesini savunarak kendi doğrusunu ortaya koymuştur.

Görüldüğü gibi, “var olan bir şey için karşıt iki ayrı savın olması bir çelişkinin değil, var olan şeylerin bilgisi için duyumlar dışında başka bir aracımızın olmadığının göstergesidir. Duyum ve algıların öznel ve göreli olduklarını iddia eden Protagoras’ın düşüncesini anlamak için başka bir örnek daha vermemiz gerekirse; içi su dolu üç adet kap düşünelim. Bunların birisi sıcak, birisi soğuk, diğeri de ılık olsun. En başta bu kaplardan sıcak olanına bir elimi, soğuk olanını da diğer elimi soktuğumu düşünelim. Daha sonra da bu iki elimi ılık suya soktuğumu düşünelim. Bu durumda ılık su bir elime daha soğuk gelirken, diğer elime sıcak gelecektir. Bu durumda ortaya aynı kişinin algıladığı iki farklı durum çıkmıştır. Peki burada hangi bilgi doğrudur? Sıcak olarak hissettiğim mi, yoksa soğuk olarak hissettiğim mi? İşte Protagoras’ın düşüncesine göre burada hangi elimin ne hissettiğinin daha doğru ya da daha yanlış olduğunun bir bilgisi yoktur. Ilık suyu hissetme durumum yalnızca o anki algılarıma bağlı olmaktadır. Protagoras bu nedenle yanlış sav diye bir şeyin olamayacağına, herkesin kendi duyumlarına referansla aynı konuda farklı savlara sahip olabileceklerine inanmıştır.”⁵⁵ Böylelikle, Protagoras gerçeğin ancak mantıksal bir tutarlılıkta değil de insani kanının ölçü olarak alınmasıyla elde edilebileceğini savunmuştur. Jones’a göre,

“Şeyler hakkında nesnel bir doğruluğa ulaşamayacağımız için, sağduyuya bel bağlamalıyız. Sağduyu dünyanın çok çeşitli ve değişken olduğunu bilirken, mantık bizi dünyanın bir ve değişmez olduğu sonucunu çıkarmaya zorluyorsa, mantık yerin dibine batsın diyordu Protagoras. Umutlarımızı kaygan bir Gerçekliğin keşfine bağlamaktansa,

54 C.C.W. Taylor, From the Beginning to Plato, s.250.

55 Ö. Uçak, Felsefi Farklılaşma Sorunlarından Değil Cevaplardan Doğar: Sofistler ve Platon, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1. Ankara, 2006, s.73.

21

etrafımızda gördüklerimizi gerçek kabul edelim ve bu temelde iş görelim.”⁵⁶ Bu noktada Protagoras aslında bize herhangi bir şeyi algıladığımızda onun bizde bıraktığı izlerin zamanla farklılaşacağını ve o algıladığımız şeyin ilk algıladığımız şey olamayacağını söylemektedir. Çünkü her şeyin değiştiğini ve algıların doğasını da göze alırsak insanın kendi içinde farklılaştığını söyleyebiliriz. Böylelikle birisine bir tür görünen şeyler başkalarına başka tür görünebilir. Bu nedenle aslında Protagoras bize gerçekliğin insandan bağımsız olmadığını söylemeye çalışmaktadır. Başka bir ifadeyle, herhangi bir varlık bana nasıl görünüyorsa benim için öyledir, başkasına nasıl görünüyorsa onun için öyledir.