Alexander Wendt’ in İnşacılığı: Uluslararası Politikanın Sosyal

İnşacılığı Uluslararası İlişkiler disiplininde yazılarıyla popüler hale getiren Alexander Wendt uluslararası ilişkiler disiplininde son yıllarda en çok tartışılan isimlerden olmuştur. Özellikle Waltz’un neorealizmini eleştirmek üzere başlattığı çalışmaları, Uluslararası Siyasetin Sosyal Teorisi (Social Theory of International

117 _{Nicholas Onuf, “Constructivism: A User’s Manuel …” a.g.m. , s. 67-68.}

118 _{Davut Ateş, “Uluslararası İlişkilerde Konstrüktivizm: Ortayol Yaklaşımının Epistemolojik Çerçevesi”,}

Politics) isimli eseri ile neorealizimden ve neoliberalizimden daha ‘sosyal’ bir uluslararası siyaset teorisi119 _{oluşturduğu iddiasını ortaya koymuştur.}120

Wendt, kendisinin savunduğu inşacılık tipini yapılaşmacı ve sembolik etkileşimci sosyolojiye dayanan ılımlı121 _{bir tür olduğunu söylemektedir. Bunu}

yaparak Wendt, materyalist ve bireyci bakış açılarına önemli konularda destek vermekte olduğunu ve sosyal araştırmalara bilimsel bir yaklaşım getirdiğini ileri sürmektedir.

Alexander Wendt’e göre inşacılığıın kabul gören temel iki prensibi “ (1) İnsan topluluğuna ait yapılar maddi güçlerden ziyade, öncelikle ortak düşünceler tarafından belirlenmesi ve (2) Maksatlı aktörlerin kimlik ve çıkarları doğa tarafından verilmekten çok, bu ortak düşünceler tarafından inşa edilmiş”122 _{olmasıdır. Wendt’e}

göre “uluslararası sistemin yapısı maddi değil sosyal bir yapıdır ve bu yapı aktörlerin sadece davranışlarını değil kimlik ve çıkarlarını belirlemektedir”. 123 _{İnşacılığın}

uluslararası bir siyaset teorisi olmadığını söyleyen Wendt, inşacılığın aktörlerin sosyal olarak nasıl inşa edildikleri konusunda bir fikir vermekle beraber, üzerinde çalışılacak olan bu aktörlerin nerede ve ne zaman inşa edildiği konusunda bilgi vermemekte olduğunu ileri sürer. Buradan hareketle Wendt analiz yaparken analizin birim ve düzeylerini ya da aktörler ve onların içinde yer aldığı yapıların seçilmesi gerektiğini söylemektedir. 124

Wendt’ e göre uluslararası sistem maddi değil sosyal bir yapıdır ve bu yapı aktörlerin kimlik ve çıkarlarını belirlemektedir. Wendt ortaya koyduğu sosyal teori

119 _{Sosyal teori genel olarak sosyal dünya, sosyal eylemler, yapılar ve aktörler arasındaki ilişkiyi ele} almaktadır. İnşacılık hem bir sosyal teori, hem de temel bir uluslararası ilişkiler teorisi olarak benimsenmektedir. Sosyal teori olarak inşacılık gerçekliğin toplumsal yapısını ele alır. İnsan ilişkileri, uluslararası ilişkiler dahil olmak üzere, aslında materyal güçler ve koşullardan ziyade fikir ve düşünceler üzerinde durmaktadır. Robert Jackson – George Sorenson, Introduction to International Relations: Theories and approaches, Oxford University Press, 2007, s. 164.

120 _{Alexander Wendt, Uluslararası Siyasetin Sosyal Teorisi, çev. Helin Sarı Ertem, Suna G. Ihlamur} Öner, Küre Yayınları, 2012, s. 22.

121 _{Alexander Wendt, Uluslararası Siyasetin Sosyal Teorisi, a.g.e. , s.16.} 122 _{Alexander Wendt, Uluslararası Siyasetin Sosyal Teorisi, a.g.e. , s. 15.}

123 _{Alexander Wendt, “Constructing International Politics”, International Security, Cilt 20, Sayı 1,} 1995, s. 71

ile aslında realizmin temel paradigmaları ile çelişmediğini de iddia etmektedir; çünkü inşacı yaklaşım uluslararası politikanın temelde devlet davranışları sonucu belirlendiğini ve devletlerin rasyonel aktörler olabileceğini ve devletlerin amaçlarının hayatta kalmak olduğunu ve bu doğrultuda uluslararası sistemin anarşik olabileceğini kabul etmektedir. 125 _{Wendt, uluslararası sistemin maddi unsurlar yanında kültürel}

unsurlar da içerdiğini ve bu kültürel yapıların maddi unsurlardan daha önemli olduğunu belirtmektedir. Çünkü aktörler nesnelerin onlar için taşıdığı anlama göre hareket etmekte ve bu anlamlar da sosyal olarak inşa edilmektedir. Yani öznel yapılar maddi yapılara anlam veren oluşumlardır. 126

Wendt’ e göre uluslararası sistem gibi sosyal sistemler makro düzeyde yapıları içermektedir ve bu yapılar devlet yapanlarının kimlikleri ve çıkarları üzerinde nedensel etkilere sahip olabilmektedirler. Halbuki, bireyci bir ontoloji yapanların sosyal yapılarca oluşturulabileceğini öngörememektedir. Devletlerin doğası kavramsal olarak devletler sisteminin yapısına bağlıdır ve bu Wendt’in savunduğu gibi bütünselci ve yapısalcı bir ontolojidir. Başka bir ifade ile uluslararası hayatın ontolojisi devletlerin fikirler aracılığı ile en son aşamada birbirleriyle bağlantı kurmaları anlamında sosyaldir ve bu fikirler devletlerin kim ve ne olduklarını tanımlaması vesilesiyle inşacıdırlar. 127

Öznelerarası sosyal pratiklerle inşa edilen kimlik, Wendt’ in inşacı yaklaşımında anahtar kavramlardan birisidir. Wendt’ e göre kimlik devletlerin çıkarlarının temelini oluşturmaktadır. Bir başka deyişle devlet kimliği devlet davranışlarının arkasında yatan en önemli unsurdur, öyleyse asıl mesele devletlerin bu kimlikleri nasıl edindiğidir. Devlet kimliği sosyal bir olgu olduğundan ancak diğer devletleri ile etkileşim halinde belirlenir ve devlet çıkarlarının temelini oluşturur. Yani neorealizmin savunduklarının aksine devletler yapının onlara empoze ettiği kimliğe değil, birden fazla sosyal kimliğe sahip olabilirler; çünkü devletlerin kimlikleri sistemik etkileşim sonucunda oluşmaktadır. Devletlerin bu sistemik

125 _{Karl K. Schonberg, Constructing 21st Century U. S. Foreign Policy: Identity, Ideology, and} America’s World Role in a New Era, New York, Palgrave-Macmillan, 2009, s. 8.

126 _{Alexander Wendt, “Identity and Structural Change in Internatinal Politics”, The Return of Culture}

and Identity in IR Theory, Derleyen: Yosef Lapid ve Friedrich Kratochwil, s. 50

etkileşim sonucunda oluşturdukları kimlik sosyal yapıyı oluşturmakta ve bu sosyal yapı Wendt tarafından sistemik kültür olarak isimlendirilmektedir. 128

Özet olarak inşacılık yaklaşımı ile uluslararası ilişkiler kuramları sosyal bir nitelik kazanmaya başlamış ve Alexander Wendt’ in öncülüğünde uluslararası ilişkiler sosyal kuramın bir parçası haline gelmiştir.

128 _{Alexander Wendt, “Collective Identity Formation and the International State”, American Political}