Devreden ayrıca alacakları da devretmek mecburiyetindedir. Alacakların devri alacağın temliki suretiyle olur ve yazılı şekilde gerçekleşmek mecburiyetindedir.
Alacağın temliki, bir borç ilişkisinin bütününün devrini değil, o borç ilişkisinden doğan alacakların bir kısmının veya tamamının devridir8.
4 Akıncı, s. 47.
5 MK. m. 763: “ Taşınır mülkiyetinin nakli için zilyetliğin devri gerekir. Bir taşınırın zilyetliğini
iyiniyetle ve malik olmak üzere devralan kimse, devredenin mülkiyeti devir yetkisi olmasa bile, zilyetlik hükümlerine göre kazanmanın korunduğu hallerde o şeyin maliki olur”.
6 Acemoğlu, s. 75.
7 Daha önce ayrıntılı şekilde incelendiği için kısaca değinilecektir. Bkz. s. 58 vd. 8 Akıncı, s. 48; Akıntürk, s. 185; Önen, s. 88.
Alacağın temliki konusu BK. m. 162’ de düzenlenmiştir9. Buna göre; alacak, borçlunun rızası olmaksızın temellük edene geçer. Ayrıca; söz konusu alacağın temlik edilmesi kanun tarafından yasaklanmamış ve ahlaka aykırı bulunmamış olması gerekir.
Kural olarak her çeşit alacak temliğe konu olabilir. Yalnız mevcut alacaklar değil, doğacak alacaklar da yeterince belirlenmiş yada belirlenebilir olmak kaydıyla temlik edilebilir. Şarta bağlı bir alacak, şartın gerçekleşmesinden önce temlik edilebileceği gibi vadeli bir alacak da vadeden önce temlike konu olabilir.
Bir alacağın mutlaka tamamının temliki gerekmez, kısmi temlik de mümkündür.
Bir borç ilişkisine bağlı alacak hakkının temliğe elverişli olmaması istisnai bir durumdur. Bu istisnai durumlar Borçlar Kanununa göre; kanundan, akitten veya işin mahiyetinden ileri gelmektedir.
Temlikin şartlarına kısaca değinecek olursak; • Bir alacağın mevcudiyeti,
• Sözleşmeye bağlanması,
• Temlik edenin tasarrufa yetkili olması ve • Temlikin yasaklanmamış olması
gereklidir.
Alacağın temliki bir akittir. Bu nedenle yalnız temlik edenin tek taraflı iradesiyle meydana gelemez, temellük edenin de açık ya da zımni (örtülü) kabulü gerekir. Ancak; temlik senedinde, temellük edenin imzasının bulunması şart değildir. senedin altında yalnızca temlik edenin imzasının bulunmasıyla şekil şartı yerine getirilmiş olur.
Alacağın temlik işleminin tamamlanması için borçluya ihbarı şart değildir. Bununla birlikte temlikin önceki alacaklı veya temellük eden tarafından borçluya ihbar edilmesinin, borçlunun temlikten habersiz olarak iyiniyetle borcunu; önceki alacaklıya, aynı alacak üzerinde birden fazla temlikin mevcudiyetinde, önceki temlikler dururken sonrakine ödemesi halinde borçtan kurtulma tehlikesi vardır. Bu nedenle temlik alındığında temlik senedinin borçluya ihbarı ihmal edilmemelidir.
Temlikin geçerliliği, temlik konusu alacağı ispata yarayan belgelerin temellük edene verilmesine bağlı değildir. Temlik senedi yalnız başına alacağın geçmesine yeterlidir. Bununla beraber temellük eden Borçlar Kanununa göre alacağı ispata yarayan belgeleri önceki alacaklıdan istemeye yetkilidir.
Alacağın temliki, tasarrufi bir sözleşmedir. Bu nedenle temlik eden kimsenin temlik ettiği alacak üzerinde tasarruf yetkisine sahip bulunması zorunludur.
Kural olarak her alacak hakkı sahibinin, kendi alacağı üzerinde tasarruf yetkisi vardır. Bununla beraber; bazı durumlarda, örneğin iflas halinde iflas masasına dahil olan alacakları üzerinde iflas etmiş olan alacaklının tasarruf yetkisi yoktur. Öte yandan; bir alacak üzerinde sahibinden başka kimselerin, örneğin, yasal veya atanmış temsilcilerin de tasarruf yetkileri olabilir. Alacağın devri, ancak, alacak üzerinde tasarruf yetkisi bulunan kişiler tarafından yapılabilir. Devredenin tasarruf yetkisi bulunmadığı hallerde, yapılan devir geçerli olmaz; geçerli olabilmesi için, alacaklının devri sonradan kabullenmesi, yani devre icazet vermesi gerekir10.
D. KIYMETLİ EVRAKIN DEVRİ:
Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak senetten ayrı
olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez ( TTK. m. 557 )11. Kıymetli evraka bağlı hakların devri mümkün haklardandır, ancak, hak senede sıkı
10Akıntürk, s. 189; Alacağın Temliki, Erişim: 05.05.2006,
http://www.oyhukuk.gen.tr/file/docs/alacak.doc.
sıkıya bağlı olduğundan devri hızlandırmak ve sorumluluğu genişletmek için bunların devri alacağın temlikinden farklı özel hükümlerle düzenlenmiştir12.
Kıymetli evrakın devri daha önce de değindiğimiz gibi, senet üzerindeki zilyetliğin devri şartına bağlanmıştır. Bu durum TTK. m. 559’ da da açıkça belirtilmiştir.
1. Emre Yazılı Kıymetli Evrakın Devri: Emre yazılı olan veya kanunen
böyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı senetlerdendir ( TTK. m. 743 )13. Emre yazılı kıymetli evrakın devri için, ciro ve senedin teslimi yeterlidir ( TTK. m. 559 ). Devir için tam ciro ve senedin teslimi yeterlidir ( TTK. m. 560 )14.
Ciro, senedin arka yüzüne veya senede bağlı olan alonj denen bir kağıdın üzerine, kayıtsız ve şartsız olarak, alacağın tamamına geçerli olmak üzere yapılır.
Emre yazılı kıymetli evraktan doğan haklar TTK. m. 593’e göre ciro ve teslim yoluyla devredilmektedirler15. Aynı şekilde bono ve çek de ciro ile devredilebilir. (TTK. m. 690, 700 )16.
2. Nama Yazılı Kıymetli Evrakın Devri: TTK. m. 566’ ya göre, belli bir
şahıs namına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evraka nama yazılı senet denilmektedir17. Kıymetli evrak özelliğinin sonucu olarak, devrin tamamlanması için senedin teslimi gereklidir. Bunun dışında; nama yazılı senetlerde yazılı bir temlik beyanına gerek
12 Atasoy, s. 64.
13 Tasarıda, bu madde 824. madde dili güncelleştirilerek aynen alınmıştır.
14 Tasarıda, 648. madde başlığı altında ele alınmıştır. Ve bir takım değişiklikler söz konusu olmuştur.
Değişikliklerden birincisi mevcut metnin ikinci fıkrasındaki “tam ciro” ibaresinin “ciro”ya çevrilmiş olmasıdır. Kaynak İsv. BK m. 968 (2)’ nin Fransızca metninde yer alan “tam ciro” terimi yanıltıcıdır. Almanca metninde kullanılan “doldurulmuş ciro” ibaresi ise pek bir anlam ifade etmemektedir. Çünkü, borçlu, meşru hamilin belirlenebilmesi için son cironun beyaz ciro olmamasını istiyorsa hamil beyaz ciroyu, mevcut 596 (2)’ nin 1 nolu, Tasarının 684 üncü maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendine göre doldurabilir. Bu sebeple genel olarak “ciro” teriminin kullanılması yeterlidir. Aksi halde beyaz cironun emre yazılı senedin devrine yetmediği gibi bir anlam çıkabilir. Beyaz ciro da senedin zilyetliğinin geçirilmesiyle birlikte senedin devri için yeterlidir. İkinci değişiklik ise eski metindeki “teslim” yerine kaynağa uygun olarak “zilyetliğin geçirilmesi” kavramının kullanılmış olmasıdır.
15 Tasarıda, 681. madde başlığı altında düzenlenmiştir.
16 Tasarıda, TTK. m. 690, 778. madde başlığı altında dili güncelleştirilerek ele alınmıştır. TTK. m.
700 ise, 788. maddesi altında dili güncelleştirilerek aynen alınmıştır, maddede yer alan “teslim” yerine “zilyetliğin geçirilmesi” ibaresi kullanılmıştır.
vardır. Bu beyan, kıymetli evrakın veya ayrı bir kağıdın üzerine yazılabilir ( TTK. m. 559/II )18.
Nama yazılı senetler diğer kıymetli evraktan, hakkın ancak genel hükümlere göre devredilebilmesi ve devrin bir temlikname ile senetten ayrı olarak yapılabilmesi bakımından farklıdır19.
3. Hamile Yazılı Kıymetli Evrakın Devri: Senedin metninde veya şeklinden,
hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile (hamiline ) yazılı senet sayılır ( TTK. m. 570/I )20. Senedin teslimi (zilyetliğin devri), hamile yazılı olan kıymetli evrakın devri için yeterlidir21. Hamile yazılı kıymetli evrakın teslimi dışında ayrıca ciro ve temlik beyanı ile devir edilmesine engel bir durum da yoktur. Devir herhangi bir şekil şartına bağlanmamıştır.